* Cần phải mở rộng quyền trực tiếp trưng cầu giám định cho các cá nhân, tổ chức là đương sự trong các vụ án dân sự, kinh tế và bị hại trong các vụ án hình sự là vấn đề đã có rất nhiều ý kiến ủng hộ trong quá trình xây dựng Pháp lệnh. Nhưng Pháp lệnh Giám định tư pháp đã không quy định quyền này, xin ông có thể giải thích cụ thể hơn về quy định này?
- Trong quá trình xây dựng Dự thảo Pháp lệnh Giám định tư pháp, sau lần dự thảo thứ năm, việc quy định quyền trực tiếp trưng cầu giám định cho các cá nhân, tổ chức là bị hại trong các vụ án hình sự, đương sự trong các vụ án kinh tế, dân sự nói chung cũng đã được đưa vào Dự thảo Pháp lệnh. Với lập luận rằng, đối với các vụ án dân sự, kinh tế, quyền và nghĩa vụ chứng minh thuộc về các đương sự nên các đương sự phải được quyền thu thập chứng cứ, trong đó có việc trưng cầu giám định. Quy định này nhằm bảo đảm quyền chứng minh của đương sự cũng như đẩy mạnh tranh tụng theo Nghị quyết 08 của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp. Nhưng, Pháp lệnh được thông qua đã không ghi nhận các quyền trên. Bởi vì, trong khái niệm giám định tư pháp phải bao gồm hai dấu hiệu là "do cơ quan tiến hành tố tụng trưng cầu" và "để giải quyết các vụ án". Vì vậy, đối với các trường hợp giám định không do các cơ quan tiến hành tố tụng trưng cầu thì không phải là giám định tư pháp và không thuộc phạm vi điều chỉnh của Pháp lệnh này. Việc quy định như trên không có nghĩa là các đương sự không có quyền trưng cầu giám định mà việc trưng cầu giám định phải thông qua các cơ quan tiến hành tố tụng. Các cơ quan tiến hành tố tụng có nghĩa vụ trưng cầu giám định theo đề nghị của các đương sự. Nếu từ chối phải giải thích rõ và có lý do chính đáng.
Việc quy định như trên cũng phù hợp với thực tế nước ta hiện nay khi người dân còn chưa có ý thức cao về vấn đề này. Việc để các cơ quan tiến hành tố tụng trưng cầu sẽ thuận tiện cho việc giải quyết vụ án hơn so với việc để các đương sự trực tiếp trưng cầu.
Một điều quan trọng nữa là việc quy định như tại Điều 2 của Pháp lệnh là nhằm bảo đảm sự thống nhất trong hệ thống pháp luật. Hiện nay, Bộ luật TTHS và Bộ luật TTDS quy định việc trưng cầu giám định phải do các cơ quan tiến hành tố tụng trưng cầu. Là văn bản dưới luật, nên Pháp lệnh Giám định tư pháp không được quy định khác so với các bộ luật trên. Vì vậy, Pháp lệnh Giám định tư pháp không quy định quyền trực tiếp trưng cầu giám định cho các cá nhân, tồ chức.
* Quy định như trên thì đối với các kết luận giám định được trưng cầu làm căn cứ khởi tố cũng không phải là giám định tư pháp. Vậy khi tiến hành tố tụng, các cơ quan tiến hành tố tụng có phải trưng cầu giám định lại cho phù hợp với quy định của Pháp lệnh hay không, thưa ông ?
- Trong thực tế có rất nhiều vụ án mà việc trưng cầu giám định phải tiến hành trước khi khởi tố vụ án, đặc biệt là các vụ án cố ý gây thương tích, làm tiền giả, giấy tờ, con dấu giả... Để có căn cứ khởi tố vụ án, cơ quan chức năng phải cho tiến hành giám định các đối tượng cần giám định như thương tật, tiền giả... Việc giám định trên không phải là giám định tư pháp theo quy định của Pháp lệnh vì không được tiến hành trong giai đoạn tố tụng. Tuy nhiên, các kết luận giám định này có ý nghĩa là căn cứ khởi tố vụ án mà có giá trị chứng cứ quan trọng đối với việc giải quyết các vụ án. Các kết luận giám định trên cũng được các cơ quan giám định tiến hành giám định trên cơ sở trưng cầu của cơ quan chức năng, vì vậy cũng đảm bảo về độ tin cậy, không cần thiết phải trưng cầu giám định lại. Hơn nữa, nhiều trường hợp không thể giám định lại do đối tượng cần giám định đã mất hoặc không còn nguyên trạng. Vì vậy, Pháp lệnh Giám định tư pháp cũng đã quy định, đối với các trường hợp này thì các cơ quan tiến hành tố tụng có thể không cần trưng cầu giám định lại mà có thể sử dụng kết luận giám định đó như kết luận giám định tư pháp làm cơ sở giải quyết vụ án (khoản 3 Điều 35).
* Vấn đề được cả các cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng quan tâm là cơ chế giải quyết "xung đột" kết luận giám định đã được quy định như thế nào trong Pháp lệnh này, thưa ông?
- Lâu nay chúng ta hay nói về vấn đề "xung đột giám định", thực chất là sự không giống nhau hay việc có mâu thuẫn trong các kết luận giám định. Việc này liên quan đến cơ chế giám định lại vì việc có mâu thuẫn trong các kết luận giám định chỉ xảy ra đối với các trường hợp mà việc giám định đó có từ hai lần giám định trở lên. Vì vậy, Pháp lệnh Giám định tư pháp đã có các quy định rất chặt chẽ đối với các trường hợp giám định lại. Theo quy định của Pháp lệnh, các cơ quan tiến hành tố tụng chỉ trưng cầu giám định lại trong hai trường hợp là: Thứ nhất, có nghi ngờ về kết quả giám định; Thứ hai, có mâu thuẫn giữa các kết luận giám định. Theo quy định trong Pháp lệnh, nếu có mâu thuẫn giữa kết luận giám định lần đầu và kết luận giám định lại (lần 1) về cùng một vấn đề thì việc giám định lại lần thứ hai phải do Hội đồng giám định với ít nhất ba thành viên là những chuyên gia giỏi, trình độ chuyên môn cao, có uy tín thực hiện. Hội đồng này do Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ hoặc cơ quan thuộc Chính phủ quản lý về lĩnh vực cần giám định thành lập. Vì thế, kết luận của Hội đồng này là đáng tin cậy, sẽ được chấp nhận như "kết luận giám định cuối cùng" mà không cần giám định lại nữa. Nhưng để thận trọng hơn thì trong những trường hợp đặc biệt, việc giám định lại vẫn có thể tiến hành và việc trưng cầu giám định lại này được giao cho VKSNDTC xem xét và quyết định.
* Xin cảm ơn ông!
