Báo cáo đề dẫn tọa đàm, đại diện Tiểu ban Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật trong nhà trường thuộc Hội đồng Lý luận, phê bình văn học nghệ thuật Trung ương nhận định: văn học, nghệ thuật là lĩnh vực được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm và đặt nhiều kỳ vọng, điều đó được thể hiện rõ trong hệ thống văn kiện của Đảng liên quan đến văn học, nghệ thuật, trong các nghị quyết Đại hội của Đảng và đặc biệt trong phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021.
Để văn học, nghệ thuật phát triển đáp ứng đúng với những kỳ vọng của Đảng và Nhà nước, tương xứng với vị thế quốc gia và yêu cầu phát triển bền vững đất nước thì vấn đề đào tạo đội ngũ, đặc biệt là đội ngũ sáng tác và lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật được đặt ra một cách bức thiết.
Với mục tiêu bước đầu nhằm tổng kết hoạt động đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật (bao gồm cả sáng tác và lý luận, phê bình) của những trường đại học vốn chỉ có truyền thống nghiên cứu khoa học cơ bản và đào tạo đa lĩnh vực, tọa đàm thu hút sự tham gia của đội ngũ nhà khoa học, nhà giáo, người hoạt động trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật từ các cơ sở giáo dục đại học.
 |
Toàn cảnh buổi tọa đàm khoa học. |
Từ năm 2016, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt ban hành Đề án đào tạo nguồn nhân lực văn học, nghệ thuật ở nước ngoài đến năm 2030 và bắt đầu triển khai từ 2017. Trong đề án xác định rõ sáu lĩnh vực và một ngành được thụ hưởng gồm: Âm nhạc, mỹ thuật, sân khấu, điện ảnh, múa, xiếc, lý luận và sáng tác văn học (quyết định số 1437-QĐ/TTg ngày 19/7/2016). Điều đó cho thấy sự quan tâm và quyết tâm của Đảng và Nhà nước dành cho sự nghiệp phát triển nguồn nhân lực văn học, nghệ thuật là rất lớn.
Một số tham luận, ý kiến đóng góp tại tọa đàm được trình bày bởi: PGS, TS Phạm Quỳnh Phương, TS Trần Hậu Yên Thế, nhà văn Nguyễn Trương Quý (Khoa các Khoa học liên ngành, Đại học Quốc gia Hà Nội); PGS, TS Phạm Xuân Thạch, PGS, TS Nguyễn Như Trang, TS Nguyễn Thị Năm Hoàng, (Khoa Văn học, Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội); TS Đào Lê Na (Khoa Văn học, Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh)…
 |
Tiến sĩ Trần Hậu Yên Thế trình bày tham luận về lĩnh vực đào tạo mỹ thuật. |
Các tham luận chủ yếu tập trung đánh giá việc triển khai đào tạo nguồn nhân lực cho lĩnh vực văn học, nghệ thuật trong nước.
Thực tế cho thấy, khoảng 10 năm gần đây, đã có một sự biến đổi quan trọng theo hướng đa dạng hóa loại hình đào tạo. Nếu trước đây, việc đào tạo nhân lực cho lĩnh vực này chủ yếu do các trường chuyên ngành (hệ thống trường nghệ thuật dân sự và quân đội) và trường sư phạm chuyên ngành thì trong khoảng 10 năm trở lại đây, các chương trình đào tạo sáng tác và lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật bắt đầu được các trường đại học, cả khối công lập và ngoài công lập, triển khai xây dựng và tuyển sinh.
Điển hình có thể kể đến việc giảng dạy điện ảnh, thiết kế, sáng tạo tại Đại học Quốc gia Hà Nội; việc dạy nghệ thuật học ở Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh…
Theo đó, nguồn nhân lực được đào tạo từ các trường đa ngành trong khối đại học đang có sự tham gia tích cực vào thị trường lao động, nhận được sự phản hồi tích cực từ phía nhà tuyển dụng. Ngoài ra, việc đào tạo đó cũng là một khuynh hướng phổ biến trên thế giới và theo dự đoán, những năm tới và sẽ còn tiếp tục phát triển.
PGS, TS Phạm Xuân Thạch trình bày: Khảo sát sự phát triển của các mô hình đào tạo nhân lực văn học, nghệ thuật trong các trường đại học đa ngành, có thể thấy đây là một xu thế tất yếu sẽ còn diễn ra mạnh mẽ ở Việt Nam, trong khối công lập cũng như khối tư thục hoặc có vốn đầu tư nước ngoài. Thực tế đó đòi hỏi các cấp quản lý có một sự đổi mới tư duy trong hệ thống quản lý, mở rộng cửa chính sách tạo sự bình đẳng giữa mô hình đào tạo này và mô hình đào tạo truyền thống, tận dụng được thế mạnh của mỗi mô hình để đóng góp vào sự phát triển của văn học, nghệ thuật, cũng như của lĩnh vực công nghiệp văn hóa, đúng theo tinh thần các Nghị quyết của Đảng về Văn hóa trong thời gian vừa qua.
Nhìn lại lịch sử, có thể thấy, trong quá khứ từng tồn tại những mô hình đào tạo nhân lực văn học, nghệ thuật gắn với các đại học đa ngành, đa lĩnh vực mà một trong những kinh nghiệm có giá trị chính là những thành công của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, một cơ sở giáo dục nằm trong Đại học Đông Dương.
Với tầm nhìn của người sáng lập, họa sĩ V. Tardieu và nhờ được gắn kết với những kiến thức nhân văn đa dạng, nên sinh viên trường không chỉ tinh thông nghề nghiệp, mà có kiến thức lý luận và nhân văn sâu sắc, đó chính là nền tảng cho một “thế hệ vàng” của hội hoạ Việt Nam.
Theo PGS, TS Phạm Quỳnh Phương, từ điểm nhìn có tính lịch sử, có thể thấy việc đào tạo nhân lực văn học, nghệ thuật cũng cần phải được đặt trong một bối cảnh mới: bối cảnh của ngành công nghiệp văn hóa và nhấn mạnh: Công nghiệp văn hóa tạo nên những không gian thực hành nghề nghiệp vượt khỏi giới hạn của những bộ môn nghệ thuật truyền thống và đòi hỏi nguồn nhân lực đa dạng hơn nghệ sĩ thực hành nghệ thuật truyền thống.
TS Nguyễn Thị Năm Hoàng và TS Đào Lê Na đề cập đến một số mô hình mới trong đào tạo từ những lĩnh vực tương đối truyền thống như biên kịch, đạo diễn đến những lĩnh vực mang tính đương đại như nghệ thuật đương đại và công nghiệp văn hóa, sáng tạo.
PGS, TS Nguyễn Như Trang, nhà văn Nguyễn Trương Quý nhấn mạnh, bối cảnh mới cũng đòi hỏi đào tạo lý luận, phê bình và sáng tác nghệ thuật truyền thống phải có những bước đổi mới mạnh mẽ, trước hết về tư duy đào tạo: hướng đến chuẩn đầu ra linh hoạt và đa dạng, mang tính liên ngành sâu sắc, đặt trên nền tảng của những kiến thức nhân văn cơ bản.
Thông qua buổi Tọa đàm, các nhà khoa học bước đầu đã đề ra một số giải pháp có tính khả thi về đào tạo đội ngũ sáng tác và lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật trong các trường đại học đa ngành thời gian tới.
