Giải phóng Thủ đô (10/10/1954)

Theo Hiệp định Genève ký ngày 21/7/1954, một số khu vực ở miền bắc nước ta trở thành vùng tập kết, chuyển quân của quân đội Liên hiệp Pháp, trong đó có Hà Nội, với thời gian là 80 ngày. Trong 80 ngày đó, Hà Nội chưa có hòa bình, quân và dân Thủ đô phải tiếp tục cuộc đấu tranh trong bối cảnh mới để tiến tới tiếp quản. Ngày 10/10/1954, Hà Nội chính thức hoàn toàn được giải phóng trong cảm xúc hân hoan vỡ òa của người dân Thủ đô.

Nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô, Báo Nhân Dân thực hiện chuyên đề đặc biệt về sự kiện lịch sử này, nhằm chuyển tải những thông tin tư liệu quý giá và ghi lại những ký ức, cảm xúc về không khí hào hùng của ngày 10/10/1954; đồng thời phác họa những chặng đường lịch sử của Hà Nội; những giá trị văn hóa lịch sử nghìn năm văn hiến và tầm nhìn phát triển của thủ đô trong tương lai.

Ông Nguyễn Văn Khang (sinh năm 1935), Trưởng ban liên lạc của Đội Thanh niên công tác tiếp quản thủ đô bấy giờ, vẫn kể vanh vách từng nhiệm vụ và cảm xúc của những thanh niên 18-19 tuổi trong ngày lịch sử của 70 năm trước.

Ở tuổi 91, bà Đỗ Hồng Phấn vẫn rất mẫn tiệp. Bồi hồi nhớ lại một thời sôi sổi của hơn 70 năm trước, bà cho chúng tôi xem còn vết sẹo hằn trên cánh tay, dấu vết của một thời gan lì, tự cắt mạch máu để phản đối lính Pháp trong xà lim Hỏa Lò nhằm giữ vững phong trào học sinh kháng chiến Hà Nội thời kỳ tạm chiếm 1947-1954. Bà bảo, sự can đảm ấy, có được, có lẽ do “không khí cách mạng” đã dần ăn sâu vào tiềm thức của bà ngay từ khi học tiểu học khi còn chưa biết mặt chữ quốc ngữ.

Trải qua những năm tháng bị tra tấn dã man vì hành động cướp tù táo bạo giữa ban ngày trong lòng địch, nhưng ông Nguyễn Tiến Hà (Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân) vẫn kiên định không khai tới cùng, bảo toàn cho tổ chức.

Ngày 10/10/1954, cả Hà Nội rợp cờ hoa đón đoàn quân chiến thắng trở về. Cùng điểm lại những thời khắc quan trọng của ngày trọng đại này.

Sáng 10/10/1954, cả Hà Nội nhộn nhịp, ngập trong rừng cờ, hoa, cổng chào, băng rôn và biểu ngữ. Hàng vạn người dân tràn ra đường, rạo rực trong ngày hội lớn, chào đón đoàn quân chiến thắng trở về...

Sau khi Hiệp định Genève được ký kết, cuộc kháng chiến của quân dân Thủ đô chống thực dân Pháp chuyển thành cuộc đấu tranh đòi thực dân Pháp chuyển giao thành phố cho ta theo đúng tinh thần Hiệp định Genève, giải phóng Thủ đô khỏi ách đế quốc xâm lược.

Là người nghiên cứu sâu lịch sử chiến tranh, lịch sử quân đội của Việt Nam, Lady Borton đã có dịp tiếp xúc với nhiều cựu chiến binh Sư đoàn Quân tiên phong, Trung đoàn Thủ Đô, Tiểu đoàn Bình Ca... Nhân dịp kỷ niệm lần thứ 50 Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954-10/10/2004), Lady Borton đã viết bài này trên báo Vietnam News (tiếng Anh). 

Ngày 10/10/1954, cả "rừng" người náo nức chào đón đoàn quân trở về tiếp quản ở Hà Nội. Cờ đỏ sao vàng tung bay trên đỉnh Cột Cờ cổ kính, đánh dấu ngày Thủ đô được hoàn toàn giải phóng.

Trải qua những biến thiên của thời gian, những di tích từng chứng kiến cuộc chiến đấu anh dũng của quân và dân Hà Nội bảo vệ Thủ đô, cũng như thời khắc hạnh phúc khi đoàn quân chiến thắng tiến về Hà Nội, nay đã có nhiều thay đổi. Nhưng những câu chuyện mà các di tích này “kể lại” với đời sau vẫn còn nguyên vẹn.

Ngày 10/10/1954, Ủy ban Quân chính thành phố và Đại đoàn Quân Tiên phong - Sư đoàn 308 từ năm cửa ô tiến về tiếp quản Thủ đô. Người dân Hà Nội như vỡ òa trong khoảnh khắc lịch sử. Rừng người, từ già trẻ lớn bé, tay cầm cờ hoa hân hoan vẫy chào đoàn quân giải phóng tạo nên một không khí tưng bừng và náo nhiệt chưa từng thấy, trong tiếng loa phóng thanh đang rộn vang lời hát “Tiến về Hà Nội”.

Ngày 10/10/1954, Hà Nội hoàn toàn giải phóng trong cảm xúc hân hoan của người dân Thủ đô. Và dù 70 năm đã trôi qua, nhưng những ký ức ấy không hề phai nhạt mà vẫn chảy rất mạnh mẽ trên khắp các ngõ phố của thành phố Hà Nội.

Ít ai biết rằng để có được cuộc tiến quân lịch sử vào Thủ đô Hà Nội ngày 10/10/1954, chúng ta đã phải có sự chuẩn bị hết sức kỹ càng. Tiểu đoàn Bình Ca (Trung đoàn Thủ đô - Sư đoàn 308) khi ấy được Trung ương tin tưởng, lựa chọn giao nhiệm vụ bảo vệ những địa bàn quan trọng của Thủ đô từ ngày 8 đến 10/10, không cho địch phá hoại.

Công chúng có dịp ôn lại không khí tràn ngập niềm vui, phấn khởi của Ngày Giải phóng Thủ đô, cũng như những năm tháng đấu tranh kiên gan, bền chí của quân dân ta trong kháng chiến chống Pháp tại di tích Nhà tù Hỏa Lò.

Dự án "Mỗi người, một mảnh ghép" đã sử dụng hình ảnh do độc giả gửi để ghép thành một bức ảnh lớn về Cột cờ Hà Nội.

Dù ở những năm tháng hào hùng của quá khứ hay những giây phút hòa bình của hiện tại, các thế hệ trẻ Hà Nội vẫn luôn có những góc nhìn trân trọng với một Thủ đô kiên cường.

Tranh cổ động là một thể loại đặc biệt trong nghệ thuật đồ họa, có lịch sử phát triển gắn liền với lịch sử cách mạng Việt Nam. Trong lĩnh vực đặc biệt này, họa sĩ Trần Duy Trúc đã để lại dấu ấn đậm nét trong lòng công chúng.

Kháng chiến toàn quốc bùng nổ ngày 19/12/1946 ở Hà Nội, cuộc ra đi để lại đô thành “nghi ngút khói sau lưng” sau đó đã ngay lập tức dấy lên một cảm thức hướng tới ngày trở về trong những người đi kháng chiến và tản cư. “Ngày về” đã trở thành từ khóa cho những bài ca thời kháng chiến chống Pháp, đặc biệt tô đậm hình ảnh Hà Nội, nơi còn lưu giữ ấn tượng về một thời khắc nước Việt Nam tuyên bố độc lập chưa xa. Dòng chảy những bài hát này có khi băng băng như sông Hồng cuồn cuộn, có khi tinh tế như con suối róc rách tâm tư của những người đi kháng chiến ở rừng núi dõi mắt về Thủ đô.

Nhân kỷ niệm kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô 10/10, nhạc sĩ Nguyễn Thành Trung đã cho ra mắt hai ca khúc “Thanh âm Hà Nội” và “Cô đơn giữa Hà Nội”, với những tâm sự của một người con Hà Nội trước những thay đổi từng ngày của thành phố. Hai tác phẩm được phát hành trên nền tảng số của các kênh âm nhạc.

Ký ức Ngày Giải phóng Thủ đô qua tài liệu lưu trữ

Bài viết của Phạm Ngọc Trương - Cựu chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô, đăng trong Sách "Trung đoàn Thủ đô anh hùng - Ngày về vinh quang", Nhà xuất bản Hà Nội, 2014.

Ngày 15/9/1993, Bảo tàng Hồ Chí Minh đã được Thượng tướng Song Hào - nguyên Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, nguyên Chính ủy Đại đoàn 308 Quân tiên phong - tặng 5 trang sổ công tác do đồng chí ghi chép trong buổi Bác Hồ gặp cán bộ Đại đoàn 308 ngày 19/9/1954.

Thắng lợi vĩ đại trong Đông Xuân 1953-1954, đỉnh cao là chiến thắng Điện Biên Phủ của quân và dân ta đã đánh bại hoàn toàn ý chí xâm lược của thực dân Pháp, buộc chúng phải chấp nhận cử đại diện tới Giơnevơ tham dự cuộc hội nghị quốc tế giải quyết cuộc chiến tranh ở Đông Dương.

Trong chặng đường lịch sử 60 năm xây dựng và phát triển, kể từ ngày giải phóng Thủ đô đến nay, phụ nữ Hà Nội đã có những đóng góp nổi bật trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, thông qua những phong trào hành động cách mạng của giới nữ. Một trong những phong trào có dấu ấn đặc biệt đó là phụ nữ Hà Nội với phong trào Ba đảm đang.

Đêm 9 tháng 10 năm 1954, giữa lúc người Hà Nội thao thức chờ đón ngày hôm sau - ngày mà đại diện Đảng, Chính phủ cùng với đoàn quân chiến thắng chính thức tiến vào tiếp quản Thủ đô - thì bên ngọn tháp cao của Cột cờ thành Hoàng Diệu đã diễn ra một cuộc “chiến đấu” gay go thầm lặng ít ai biết đến.

Đêm 20, rạng sáng ngày 21/7/1954, Hiệp định Giơ-ne-vơ về Đông Dương được ký kết. Pháp và các nước tham gia Hội nghị Giơ ne-vơ cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của ba nước Đông Dương nhưng Hà Nội vẫn còn nằm trong vùng tập kết 80 ngày của quân đội Pháp.

Ngày 19/8/2009, Bộ Tư lệnh Cảnh vệ tổ chức lễ khánh thành nhà truyền thống tại số 1-Lê Hồng Phong, Ba Đình, Hà Nội. Ban tổ chức buổi lễ có mời ông Tạ Quang Chiến, nguyên Tổng Cục trưởng Tổng cục Thể dục thể thao đến dự buổi lễ khánh thành vì ông có 12 năm công tác trong lực lượng cảnh vệ và là người vinh dự được bảo vệ Bác Hồ; ông là một trong tám chiến sĩ cận vệ được Bác Hồ đặt tên: Trường-Kỳ-Kháng-Chiến-Nhất-Định-Thắng-Lợi. Tên tuổi của ông đã đi vào lịch sử lực lượng cảnh vệ.

Trên Quảng trường Ba Đình lịch sử, ngày 2/9/1945; Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Chín năm sau, cũng tại mảnh đất thiêng này, cuộc diễu binh diễu hành đã được tổ chức trọng thể, chào mừng Đảng, Chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh từ chiến khu Việt Bắc trở về Thủ đô yêu quý đã được giải phóng khỏi ách chiếm đóng của thực dân Pháp.

Ngay sau khi giải phóng, phát huy truyền thống tốt đẹp của người Tràng An, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, trực tiếp là Đảng bộ Thủ đô, Hà Nội đã nhanh chóng khắc phục khó khăn, phát triển kinh tế, văn hóa, khoa học-kỹ thuật, quốc phòng, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, góp phần đánh thắng hai cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, trở thành hậu phương vững chắc của tiền tuyến lớn miền nam, xứng đáng là “lương tâm của thời đại”, “Thủ đô của phẩm giá con người”.