Định hướng cho tăng trưởng xanh
Việt Nam xác định tăng trưởng xanh là định hướng phát triển cốt lõi, thể hiện qua chuỗi chính sách được triển khai hơn một thập niên qua. Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, trong hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo hiện nay có khoảng 200-300 doanh nghiệp theo đuổi năng lượng tái tạo, công nghệ môi trường, nông nghiệp bền vững hay kinh tế tuần hoàn.
Cục trưởng Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) Phạm Hồng Quất cho biết, dù còn thách thức về vốn dài hạn, nhu cầu chuyển đổi mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn xanh toàn cầu đang mở ra cơ hội tăng trưởng mới. Nhiều startup đã huy động được 1-5 triệu USD cho các dự án năng lượng xanh, tái chế chất thải hay giao thông xanh. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu gây tổn thất khoảng 3,2% GDP mỗi năm, chuyển đổi xanh phải được xem là đầu tư phát triển, đặc biệt ở các lĩnh vực phát thải cao như nông nghiệp, năng lượng, công nghiệp chế biến, xây dựng...
Trên thế giới, nhiều quốc gia đang chứng minh hiệu quả của ứng dụng công nghệ xanh. Kenya dùng AI cân bằng lưới điện, cảnh báo thiên tai, trong khi tại Trung Đông, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) lựa chọn đổi mới sáng tạo làm hướng đi bền vững trước thách thức khí hậu khắc nghiệt.
Đại sứ UAE tại Việt Nam Bader Almatrooshi nhấn mạnh, UAE đẩy mạnh mô hình nông nghiệp thông minh, thủy canh... Những kinh nghiệm này cho thấy việc tận dụng AI có thể giúp các nước rút ngắn hành trình hướng tới phát triển bền vững. Điểm chung của các quốc gia thành công chính là đặt công nghệ làm trục trung tâm trong chiến lược xanh.
Đan Mạch, một trong những quốc gia đi đầu toàn cầu về tăng trưởng xanh là minh chứng cho việc đổi mới công nghệ có thể tạo ra tăng trưởng song hành với giảm phát thải. Việt Nam và Đan Mạch đã thiết lập Đối tác chiến lược về tăng trưởng xanh từ năm 2011. Nhiều tập đoàn quốc tế cũng coi Việt Nam là điểm đến đầu tư xanh. Dự án nhà máy trung hòa carbon 1,3 tỷ USD của Tập đoàn LEGO tại Bình Dương là minh chứng cho khả năng tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng xanh toàn cầu.
Đòn bẩy quan trọng
Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi xanh thông qua đơn giản hóa thủ tục, giảm chi phí đầu tư và khuyến khích sử dụng năng lượng sạch. Trong bối cảnh đó, hợp tác công-tư (PPP) trở thành đòn bẩy quan trọng. Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G) là thí dụ tiêu biểu khi hỗ trợ startup giai đoạn đầu bằng tư vấn kỹ thuật, tài chính và kết nối đối tác. Việt Nam cũng là thành viên tích cực của P4G, đến nay đã có 12 dự án hợp tác được triển khai trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và môi trường, giúp doanh nghiệp xanh tiếp cận nguồn lực quốc tế.
Tuy nhiên, khoảng cách giữa tiềm năng và thực tế vẫn lớn. Các công nghệ xanh hiện chủ yếu tập trung vào những lĩnh vực dễ triển khai hơn, trong khi công nghiệp nặng, nguồn phát thải lớn nhất mới chỉ có khoảng 11% lượng phát thải được xử lý bằng công nghệ sạch. Điều này đòi hỏi sự kết hợp mạnh mẽ hơn giữa đổi mới sáng tạo, đầu tư xanh và các mô hình hợp tác đa bên. Khoảng trống này cũng lý giải vì sao Việt Nam cần tiếp cận mạnh hơn các giải pháp công nghệ xanh có tính ứng dụng cao từ những quốc gia đi trước.
Nhiều đối tác quốc tế đang đồng hành với Việt Nam bằng các giải pháp công nghệ có tính ứng dụng cao. Nhật Bản giới thiệu công nghệ đốt rác phát điện (Waste-to-Energy) và hệ thống xử lý nước thải Johkasou phù hợp các đô thị mở rộng và khu vực chưa có hạ tầng thoát nước tập trung. Tại Việt Nam, mô hình điện rác Bắc Ninh và Johkasou tại Vịnh Hạ Long đã chứng minh tính khả thi của PPP trong lĩnh vực môi trường. Nhật Bản cũng thúc đẩy công nghệ tái chế pin mặt trời, nhựa và kim loại từ rác điện tử; vệ tinh GOSAT tích hợp AI giúp minh bạch hóa dữ liệu phát thải theo Thỏa thuận Paris.
Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) cảnh báo rằng, không thể đạt phát triển bền vững khi các cộng đồng vẫn liên tục chịu tác động của lũ lụt, hạn hán, mực nước biển dâng và suy giảm đa dạng sinh học. UNIDO đang triển khai chương trình trị giá khoảng 13 triệu USD tại Việt Nam, tập trung vào công nghiệp xanh, chuỗi cung ứng bền vững và công nghệ sạch. Song song, sáng kiến AIM Global-Liên minh AI cho công nghiệp và sản xuất mở rộng hợp tác quốc tế về AI, chia sẻ tri thức và chuyển giao công nghệ, tạo thêm động lực cho chuyển đổi xanh.
Ở trong nước, Cục Khởi nghiệp và Doanh nghiệp công nghệ đề xuất xây dựng “bản đồ startup xanh”, khung đo lường tác động và cơ chế hỗ trợ tài chính. Bộ Khoa học và Công nghệ đang nghiên cứu các công cụ như quỹ đầu tư mạo hiểm xanh, sàn giao dịch khởi nghiệp xanh, ưu đãi thuế và cải cách thủ tục vay vốn. Các chuyên gia Viện Tăng trưởng xanh toàn cầu (GGGI) cho rằng, Việt Nam cần ưu tiên phát triển hạ tầng năng lượng tái tạo, trung tâm dữ liệu tiết kiệm năng lượng, đào tạo nhân lực AI và xây dựng khung quản trị dữ liệu - các yếu tố nền tảng cho hệ sinh thái công nghệ xanh. Công nghệ xanh chỉ thật sự hiệu quả khi được mở rộng sang các lĩnh vực phát thải lớn, đi kèm quản trị AI gắn với đạo đức số. Tuy nhiên, để các giải pháp này phát huy hiệu quả, hệ sinh thái cần một cấu trúc đồng bộ giữa thể chế-công nghệ-thị trường, thay vì các nỗ lực rời rạc theo từng dự án.
Đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo và hợp tác là chìa khóa để giải quyết các vấn đề môi trường, đồng thời thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.
Ông Hoàng Minh,
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ
Cùng với các mô hình hợp tác, Việt Nam cần một hệ thống chính sách toàn diện để thúc đẩy khởi nghiệp xanh. Việc phát triển các mô hình chuỗi cung ứng xanh và tăng cường hợp tác sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam tự tin mở rộng ra thị trường quốc tế.
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh khẳng định: “Đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo và hợp tác là chìa khóa để giải quyết các vấn đề môi trường, đồng thời thúc đẩy kinh tế tuần hoàn”. Trong bối cảnh công nghệ trở thành chìa khóa mở cánh cửa Net Zero, Việt Nam không chỉ cần đầu tư mà còn phải dẫn dắt cách thức ứng dụng, đổi mới và nhân rộng mô hình xanh.
