Các nhà máy đường ở Nghệ An “đói” nguyên liệu trầm trọng

Hiện ở Nghệ An có ba nhà máy mía đường với tổng công suất chế biến 13.300 tấn mía cây/ngày. Trong đó, nhà máy của Công ty TNHH Mía đường Nghệ An (NASU) 9.000 tấn; Công ty CP mía đường Sông Con (MĐSC) 3.300 tấn; Công ty CP mía đường Sông Lam (MĐSL) 1.000 tấn. Theo đó, khoảng 42 nghìn hộ nông dân tham gia trồng khoảng hai triệu tấn mía nguyên liệu (theo quy hoạch) cho các nhà máy đường. Trong đó, NASU cần ít nhất 1.170 nghìn tấn mía nguyên liệu; MĐSC khoảng 650 nghìn tấn mía và MĐSL 130 nghìn tấn mía. Các nhà máy này cũng có lộ trình phát triển vùng nguyên liệu và đầu tư trang thiết bị hiện đại để tiếp tục nâng công suất ép lên lần lượt là 12.000, 5.000 và 1.500 tấn mía/ngày.

Để đáp ứng công suất chế biến đường lớn như vậy, tỉnh Nghệ An đã quy hoạch vùng nguyên liệu mía đứng lên hơn 30.600 ha, tập trung chủ yếu ở các huyện miền núi Tây Nghệ An. Trong đó NASU hơn 18.500 ha, MĐSC 10.000 ha và MĐSL hơn 2.100 ha.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, quỹ đất được tỉnh quy hoạch cho trồng mía nguyên liệu phục vụ các nhà máy liên tục bị sụt giảm bởi người dân chuyển sang trồng khác cho thu nhập cao như cam, quýt và cây trồng khác phục vụ chăn nuôi bò về chế biến tinh bột sắn. Nếu trước đây ở vùng đất đỏ Bazan - Phủ Quỳ việc chuyển đổi còn diễn ra chậm, xen canh theo kiểu da báo thì nay việc chuyển đổi xem ra ồ ạt và với diện tích lớn hơn.

Theo Trưởng vùng nguyên liệu số 3 của NASU Phan Văn Trọng: Vùng nguyên liệu số 3 của NASU được quy hoạch 7.000 ha nay người dân chỉ tham gia trồng 5.000 ha. Tại một số vùng trọng điểm mía của vùng nguyên liệu này bị cây trồng khác lấn sân với diện tích không nhỏ. Chẳng hạn như vùng “rốn“ mía tại Công ty nông nghiệp Xuân Thành (nằm gần nhà máy) ở Quỳ Hợp là một thí dụ.

Trước đây, Xuân Thành trồng toàn bộ diện tích với khoảng 1.000 ha mía thì nay, họ chuyển hết sang trồng cam và một phần cao su. Không chỉ vùng nguyên liệu số 3 mà các vùng nguyên liệu khác của NASU cùng hai nhà máy đường khác cũng nằm trong tình trạng chung này. Nên vụ mía 2016-2017, NASU chỉ còn khoảng 13.000 ha mía đứng; MĐSC 7.000 ha và MĐSL 1.100 ha. Chính vì thế, lượng mía nguyên liệu cung cấp cho NASU chưa đầy 600 nghìn tấn, bằng ½ nhu cầu nguyên liệu của nhà máy; MĐSC khoảng 350 nghìn tấn và MĐSL khoảng 65 nghìn tấn.

Đáng nói hơn, Nhà máy đường của NASU vốn là niềm tự hào của Nghệ An bởi đây là một trong những nhà máy đường có công suất lớn và hiện đại nhất Việt Nam. Nhà máy được lắp đặt dây chuyền công nghệ sản xuất đồng bộ, hiện đại với tỷ lệ tự động hóa cao được nhập khẩu từ các công ty, tập đoàn có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực sản xuất mía đường trên thế giới. Nhà máy được Tập đoàn mía đường lớn nổi tiếng của Anh quốc - Tate & Lyle liên doanh với tỉnh Nghệ An đầu tư với số vốn lên đến 90 triệu USD. Công suất chế biến ban đầu 6.000 tấn mía/ngày.

Sau nhiều niên vụ liên tiếp, nhà máy đã chạy ổn định với sản lượng mía ép đạt trên một triệu tấn mía/vụ. Nên năm 2005, nhà máy đã nâng công suất ép lên 9.000 tấn mía/ ngày. Không dừng ở đó, công ty đang có lộ trình nâng công suất ép lên 12.000 tấn mía/ngày.

Năm 2011, liên doanh đã chuyển nhượng nhà máy này cho Công ty CP thực phẩm sữa TH. Nhưng theo báo cáo của NASU: Từ niên vụ ép 2013-2014 lại nay, lượng mía nguyên liệu cung cấp cho nhà máy luôn sụt giảm với con số đáng báo động, năm sau thấp thu so với năm trước, lần lượt từ hơn một triệu tấn xuống 860 nghìn tấn, 623 nghìn tấn và năm nay dự kiến 550 nghìn tấn.

Không chỉ sụt giảm diện tích trồng mía, các vùng nguyên liệu của NASU bị bệnh chồi cỏ hoành hoành cùng với thời tiết không thuận và người dân vẫn còn nặng tư tưởng bóc lột đất nên năng suất mía chỉ đạt khoảng 56-58 tấn mía/ha, thấp thu so với các nhà máy đường Lam Sơn (Thanh Hóa) khoảng 70 tấn/ha. Thời gian lưu gốc mía cũng bị suy giảm. Xin được nói thêm, trong 20 năm hình thành và phát triển, năng suất mía của NASU tăng khá chậm so với yêu cầu, từ 52 lên gần 58 tấn/ha. Mặc dù, không ít diện tích trồng khảo nghiệm cũng như người dân thu hoạch đã đạt năng suất 120-150 tấn/ha.

Do các nhà máy thiếu hụt nguyên liệu trầm trọng nên đã xảy ra tình trạng mua nguyên liệu của nhau. Dẫn đến người trồng khôn “chung thủy“, phá vỡ hợp đồng cung cấp mía nguyên liệu cho nhà máy; đồng thời, giảm sút niềm tin của các nhà máy đối với việc cho nông dân ứng trước vốn và vật tư đầu tư trồng, chăm sóc mía.

Trước thực trạng trên, thiết nghĩ tỉnh Nghệ An cùng các ngành chức năng và các doanh nghiệp cần có các giải pháp mạnh, căn cơ tháo gỡ khó khăn để giảm dần đến chấm dứt tình trạng “đói“ nguyên liệu của các nhà máy đường nhằm giúp ngành công nghiệp mía đường Nghệ An phát triển bền vững.