Hình dáng độc đáo của bánh Kà Tum chính là điểm nhấn đầu tiên khiến bất kỳ ai cũng phải trầm trồ, thán phục. Chiếc bánh nhỏ xinh, hình vuông, với phần cuống nhô lên như cánh hoa bung nở, gợi hình ảnh quả lựu chín mọng - biểu tượng của sự trọn vẹn và phong phú trong văn hóa Khmer.
Nguyên liệu cho bánh Kà Tum được chọn lọc kỹ lưỡng từ những sản vật địa phương, tạo nên sự hài hòa giữa vị ngọt bùi và hương thơm tự nhiên. Nhân bánh chủ yếu gồm nếp dẻo ngâm qua đêm để ráo nước, đậu luộc chín, dừa nạo béo ngậy trộn với đường cát và một chút muối để cân bằng vị giác. Không sử dụng chất bảo quản hóa học, mọi thứ đều sử dụng hoàn toàn từ thiên nhiên, bảo đảm an toàn và giữ nguyên giá trị truyền thống. Việc sử dụng lá thốt nốt non làm vỏ không chỉ tạo mùi thơm đặc trưng khi luộc mà còn giúp bánh giữ được độ dẻo dai, khiến thực khách khó quên sau lần thưởng thức đầu tiên. Sự kết hợp này được kết tinh từ kinh nghiệm bao đời, giúp bánh Kà Tum tạo được ấn tượng giữa những món ăn dân gian Nam Bộ.
Bà Néang Sóc Senl, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Ô Lâm chia sẻ, các nguyên liệu làm bánh Kà Tum này không chỉ mang đến vị béo bùi của gạo và đậu, cùng mặn ngọt quyện lẫn mà còn tượng trưng cho sự phong phú của vùng đất An Giang, với “đặc sản” là cây thốt nốt và nghề trồng lúa là nguồn sống chính.
Quá trình chế biến bánh Kà Tum đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo. Đầu tiên, lá thốt nốt non được hái tươi mỗi ngày, lau sạch bụi bẩn rồi rọc thành mảnh nhỏ để đan thành khung vuông. Phần chóp bánh được thắt nút như bông hoa, tạo điểm nhấn thẩm mỹ, trong khi miệng vỏ hẹp đòi hỏi phải nhồi nhân một cách cẩn thận để tránh rách. Sau khi gói kín, bánh được luộc trong nước sôi khoảng 45-50 phút, đến khi lá chuyển từ xanh sang vàng nhạt và tỏa hương thơm quyến rũ.
Nghệ nhân Néang Phương (xã Ô Lâm, tỉnh An Giang), với hơn 40 năm kinh nghiệm, cho biết công đoạn đan lá là khó nhất, đòi hỏi sự tập trung cao độ, vì chỉ một sơ suất nhỏ cũng có thể làm hỏng cả chiếc bánh. Bà đã truyền dạy kỹ thuật này cho thế hệ trẻ, giúp họ nắm bắt bí quyết để nhân không bị lộ và bánh chín đều. Quy trình này giúp giữ nguyên hương vị truyền thống đồng thời góp phần bảo tồn kỹ năng thủ công, vốn đang mai một trong xã hội hiện đại.
Bánh Kà Tum là minh chứng sống động cho sự kiên trì và sáng tạo của đồng bào Khmer, biến những nguyên liệu giản dị thành tinh hoa ẩm thực. Ý nghĩa văn hóa của bánh vượt xa giá trị dinh dưỡng, trở thành biểu tượng tâm linh sâu sắc trong đời sống cộng đồng Khmer.
Món bánh Kà Tum thường xuất hiện trong các dịp lễ lớn như Tết Chôl Chnăm Thmây - Tết cổ truyền Khmer, lễ Sen Dolta tưởng nhớ tổ tiên, hay lễ hội Óoc Om Bóc cầu mong mùa màng bội thu. Bà Néang Phương tâm sự, bánh Kà Tum không chỉ là món dâng lên trời đất mà còn mang ước vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc, nơi mọi khó khăn được "gói ghém" và vượt qua. Bánh còn là biểu hiện của lòng hiếu khách, thường được dùng để tiếp đãi bạn bè, du khách, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa Khmer ra rộng lớn hơn. Cách thưởng thức món bánh này cũng rất đặc biệt: người ăn phải tìm mối nối lá để mở vỏ từ từ, như khám phá những điều tốt đẹp ẩn giấu trong cuộc sống.
Tại cơ sở của nghệ nhân Néang Phương, mỗi ngày có thể làm ra hàng trăm chiếc tùy theo đơn đặt hàng, bán với giá 5.000-6.000 đồng/chiếc. Từ đây giúp mang lại thu nhập ổn định khoảng 6 triệu đồng/tháng/người. Việc duy trì nghề làm bánh không chỉ tạo việc làm cho phụ nữ Khmer mà còn thúc đẩy kinh tế địa phương, biến bánh Kà Tum thành món quà đặc sản mang đậm dấu ấn văn hóa An Giang. Qua đó, món bánh góp phần khẳng định vị thế của cộng đồng Khmer trong bức tranh đa dạng văn hóa Việt Nam.
Nỗ lực bảo tồn bánh Kà Tum hiện đang được đẩy mạnh, với sự tham gia tích cực từ chính quyền địa phương và các tổ chức cộng đồng. Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Ô Lâm đã xây dựng mô hình tổ hợp tác do nghệ nhân Néang Phương dẫn dắt, nhằm truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ và tạo thương hiệu riêng. Mô hình này không chỉ lưu giữ di sản mà còn tăng cường đoàn kết cộng đồng, giúp phụ nữ Khmer tự tin hơn trong cuộc sống. Thời gian qua bánh Kà Tum hiện diện tại nhiều hội chợ như ngày hội như "Ngày hội Bánh dân gian Nam Bộ - An Giang năm 2024" đã giúp sản phẩm tiếp cận đông đảo công chúng, từ đó khuyến khích du lịch văn hóa.
