Vai trò, trách nhiệm cá nhân của người tiến hành tố tụng ở giai đoạn xét xử

Nhiệm vụ và quyền hạn của chánh án, phó chánh án

Theo quy định tại các điều 30, 31, 145 BLTTHS năm 1988 thì mới chỉ dừng lại ở việc quy định về thẩm quyền xét xử của Tòa án các cấp, về các trường hợp thay đổi thẩm phán, hội thẩm nhân dân và thư ký phiên tòa chứ không có quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của các chức danh tố tụng trong giai đoạn xét xử.

Để khắc phục vấn đề trên, BLTTHS năm 2003 đã có những quy định đầy đủ và cụ thể về nhiệm vụ, quyền hạn của chánh án, phó chánh án, thẩm phán, hội thẩm nhân dân và thư ký Tòa án trong quá trình tố tụng tại các điều 38, 39, 40, 41 của Bộ luật này. Đồng thời, theo quy định của Điều 38 cũng thấy được sự phân định rõ ràng giữa hai chức năng: Chức năng quản lý và chức năng tố tụng của chánh án, phó chánh án. Cụ thể là:

- Trong công tác quản lý, điều hành mọi hoạt động của Tòa án, chánh án có nhiệm vụ tổ chức công tác xét xử của Tòa án; phân công phó chánh án, thẩm phán, hội thẩm, thư ký Tòa án; quyết định hoãn hoặc tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù; quyết định xóa án tích; kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm; giải quyết khiếu nại, tố cáo theo thẩm quyền (khoản 1 Điều 38).

Theo quy định tại khoản 2 Điều 38 thì khi trực tiếp tham gia giải quyết vụ án hình sự, chánh án có quyền quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp tạm giam, xử lý vật chứng. Trong trường hợp phát hiện vụ án không thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án mình thì có quyền ra quyết định chuyển vụ án để giải quyết theo thẩm quyền. Việc cấp thu hồi giấy chứng nhận người bào chữa trong giai đoạn xét xử do chánh án Tòa án thực hiện.

Bên cạnh việc quy định quyền và trách nhiệm của chánh án, khoản 3 và 4 Điều 38 còn quy định quyền và trách nhiệm của phó chánh án, cụ thể: phó chánh án là người giúp chánh án thực hiện công tác quản lý, điều hành hoạt động của Tòa án; đồng thời phó chánh án Tòa án cũng tham gia tố tụng với tư cách là người tiến hành tố tụng, tham gia giải quyết xét xử vụ án hình sự. Khi đó, phó chánh án có những nhiệm vụ và quyền hạn như của chánh án và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về những hành vi và quyết định của mình

Nhiệm vụ và quyền hạn của thẩm phán, thư ký và hội thẩm nhân dân

Tại Điều 39 BLTTHS năm 2003 quy định cụ thể và chi tiết quyền hạn, trách nhiệm của thẩm phán nhằm nâng cao trách nhiệm của họ trong hoạt động tố tụng, đó là: Khi được phân công giải quyết, xét xử vụ án hình sự, thẩm phán có trách nhiệm nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên tòa; tham gia xét xử, biểu quyết những vấn đề thuộc thẩm quyền của Hội đồng xét xử và tiến hành các hoạt động tố tụng theo quy định của pháp luật. Riêng đối với thẩm phán được phân công chủ tọa phiên tòa, ngoài quyền hạn của thẩm phán nói chung còn có quyền quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn (trừ biện pháp tạm giam) và ra các quyết định tố tụng khác liên quan đến việc giải quyết vụ án như trả hồ sơ để điều tra bổ sung, đình hoặc chỉ tạm đình chỉ vụ án hoặc đưa vụ án ra xét xử... Đối với thẩm phán giữ chức vụ Chánh tòa, Phó Chánh tòa phúc thẩm TANDTC, BLTTHS năm 2003 còn quy định thêm cho người này quyền cấp, thu hồi giấy chứng nhận người bào chữa. Bên cạnh việc quy định quyền và trách nhiệm của Chánh tòa, Phó Chánh tòa và thẩm phán, BLTTHS năm 2003 còn quy định cụ thể quyền và trách nhiệm của hội thẩm nhân dân, thư ký Tòa án tại các Điều 40, 41 của Bộ luật này, đó là việc: Khi được phân công xét xử vụ án hình sự, hội thẩm có trách nhiệm nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên tòa, tham gia phiên tòa xét xử và biểu quyết những vấn đề thuộc thẩm quyền của Hội đồng xét xử. Còn đối với thư ký Tòa án khi được phân công tiến hành tố tụng có nhiệm vụ phổ biến nội quy phiên tòa cho tất cả những người có mặt tại phòng xử án, báo cáo với Hội đồng xét xử danh sách những người được Tòa án triệu tập có mặt tại phiên tòa và ghi biên bản phiên tòa. Ngoài ra, theo sự phân công của chánh án Tòa án, thư ký Tòa án có thể tiến hành các hoạt động khác thuộc thẩm quyền của Tòa án. Với những quy định mới về quyền hạn, trách nhiệm của các chức danh tố tụng trong giai đoạn xét xử của Tòa án trên đây sẽ góp phần vào việc giải quyết vụ án được chính xác cũng như phát huy được hết vai trò, trách nhiệm của cá nhân khi tham gia các hoạt động tố tụng nhằm đáp ứng kịp thời các yêu cầu đòi hỏi ngày càng cao trong công cuộc cải cách tư pháp.