Từ ASEM - 1 đến ASEM - 5

Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM) được thành lập  tháng 3-1996 tại Băng-cốc (Thái-lan). ASEM bao gồm 10 nước châu Á: Việt Nam, Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái-lan, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và 15 nước thành viên Liên hiệp châu Âu (EU) và Ủy ban châu Âu (EC).

Tiến trình toàn cầu hóa và khu vực hóa bắt đầu phát triển mạnh trên thế giới từ cuối những năm 80, đầu những năm 90 của thế kỷ 20. Ðến thời điểm này, EU đã liên kết với Bắc Mỹ thông qua những cơ chế khu vực và Tổ chức Thương mại thế giới. APEC (Diễn đàn hợp tác châu Á - Thái Bình Dương) trở thành cầu nối Ðông Á và Bắc Mỹ.

Tại Ðông - Nam Á, Thủ tướng Singapore Goh Chok Tong nêu ý tưởng thành lập Diễn đàn hợp tác Á - Âu. Ý tưởng này đã được các nguyên thủ quốc gia và những người  đứng đầu chính phủ ở hai khu vực nhiệt liệt hoan nghênh.

Các nhà sáng lập ASEAN nhất trí rằng sự liên kết giữa ASEAN và EU tạo động lực mới thúc đẩy trao đổi thương mại và đầu tư giữa hai châu lục, tạo nên một sức mạnh tổng hợp của ba khối kinh tế lớn là EU, Nhật Bản và các nước châu Á đang phát triển trên trường quốc tế.

Về phía châu Âu, ngay từ năm 1994, EU đã điều chỉnh chính sách đối ngoại, đưa ra "chiến lược mới đối với châu Á", xác định mục tiêu và những nguyên tắc chỉ đạo  quan hệ EU - châu Á cho  đến hết thập kỷ đầu của thế kỷ 21.

Các hội nghị cấp cao của ASEM

Kể từ khi thành lập đến nay, ASEM đã trải qua bốn kỳ Hội nghị cấp cao (HNCC) và đã  đạt được những kết quả đáng khích lệ. Tại HNCC ASEM - 1 (Băng-cốc, Thái-lan tháng 3-1996) các nguyên thủ quốc gia và những người đứng đầu chính phủ các nước nhất trí cao về ý nghĩa lịch sử rằng ASEM đã phản ánh xu thế liên kết khu vực và liên kết châu lục đang gia tăng cùng với xu thế toàn cầu hóa kinh tế và xu thế hợp tác vì phát triển.

Các nhà lãnh đạo xác định mục tiêu  chủ yếu của ASEM là tạo dựng "một mối quan hệ đối tác mới toàn diện giữa Á - Âu vì sự phát triển lớn hơn hướng tới  thế kỷ 21, nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác Á - Âu trong mối quan hệ giữa ba khu vực lớn của thế giới là châu Á, châu Âu và châu Mỹ, trong đó đánh giá cao tiềm năng và vị trí mới của châu Á.

Hội nghị ra Tuyên bố  Chủ tịch HNCC Á - Âu lần thứ nhất về xây dựng quan hệ đối tác mới giữa Á và Âu trên nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng, cùng có lợi.

ASEM-1 đã thỏa thuận về 17 hoạt động cụ thể thúc đẩy hợp tác trong các lĩnh vực thương mại, đầu tư, tài chính, hải quan, môi trường... các nước thành viên bước đầu triển khai một số dự án như xây dựng hệ thống đường sắt xuyên Á, hợp tác tiểu vùng Mê Công và dự án xây dựng Trung tâm công nghệ và môi trường Á - Âu tại Băng-cốc. Các nước cơ bản nhất trí được về nội dung kế hoạch hành động khuyến khích thương mại.Trong lĩnh vực văn hóa, các cuộc trao đổi giữa các trường đại học, các nhà hoạt động văn hóa đã bước đầu được tăng cường.

ASEM-2 tổ chức tại Luân Ðôn (Anh) tháng 4-1998 chịu tác động của cuộc khủng hoảng  tài chính - tiền tệ châu Á, tiếp tục mở ra khả năng thúc đẩy hợp tác và đặt cơ sở cho quan hệ đối tác giữa hai châu lục vào thế kỷ 21.

Hội nghị thông qua Tuyên bố riêng về tình hình tài chính và kinh tế châu Á, khẳng định cam kết  Á - Âu cùng hợp tác giải quyết khủng hoảng cả song phương và đa phương và thông qua các sáng kiến cụ thể như thành lập Quỹ tín thác ASEM và Mạng lưới Chuyên gia Tài chính châu Âu để góp phần giải quyết những vấn đề tài chính và xã hội.

Hội nghị cũng thông qua Khuôn khổ hợp tác Á - Âu (AECF) định hướng cho các  hoạt động của ASEM; thông qua một số chương trình tạo nền móng cho hợp tác tương lai của ASEM như "Chương trình hành động xúc tiến đầu tư (IPAP), "Chương trình hành động thuận lợi hóa thương mại" (TFAP); chính thức thành lập "Nhóm viễn cảnh Á - Âu" tiến vào thế kỷ 21 và khai trương công nghệ môi trường Á - Âu đặt  tại Thái-lan. Hội nghị đã thông qua  tám sáng kiến mới và ghi nhận 11 sáng kiến khác mở rộng khả năng hợp tác trong các lĩnh vực khoa học - công nghệ, y tế, phúc lợi trẻ em, bảo tồn và phát huy di  sản văn hóa.

ASEM - 3 tổ chức tại Seoul (Hàn Quốc) tháng  10-2000 nhất trí về mục đích  chung của ASEM là kiến tạo "mối quan hệ đối tác Á - Âu toàn diện mới vì sự tăng trưởng mạnh mẽ hơn và sẽ thúc đẩy hợp tác ASEM đồng đều". Hội nghị đã đánh dấu một bước mới của tiến trình Á - Âu. Với việc thông qua "Khuôn khổ hợp tác Á - Âu 2000" (AECF 2000),

Hội nghị định ra  viễn cảnh, các nguyên tắc, mục tiêu, ưu tiên và cơ chế cho tiến trình ASEM trong thập kỷ đầu tiên của thiên niên kỷ mới. Hội nghị đã đa dạng hóa các lĩnh vực thảo luận từ những vấn đề khu vực và quốc tế cùng quan tâm với việc thông qua "Tuyên bố Seoul về hòa bình trên bán đảo Triều Tiên" đến những thách thức do toàn cầu hóa, cách mạng công nghệ thông tin,  "khoảng cách số" đem lại và việc phối hợp xử lý các vấn đề toàn cầu như môi trường, kiểm soát vấn đề người di cư, tội phạm xuyên quốc gia, tăng cường chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Hội nghị cũng thông qua những  sáng kiến hợp tác mới nhằm tăng cường và đa dạng hóa hợp tác trong ASEM như thu hẹp khoảng cách kỹ thuật số, chống tham nhũng, chống  tẩy rửa tiền, phòng chống HIV/AIDS, bảo vệ rừng và phát triển bền vững...

ASEM-4 tổ chức tại Copenhagen (Ðan Mạch) tháng 9-2002 đã thảo luận những thách thức an ninh mới xuất hiện sau sự kiện ngày 11-9-2001 và thông qua Tuyên bố về Hợp tác chống khủng bố quốc tế và Chương trình  hợp tác chống khủng bố khẳng định cam kết hợp tác rộng rãi chống khủng bố.

Hội nghị đã đánh giá những phát triển về quá trình liên kết kinh tế ở từng khu vực và bày tỏ mong muốn làm sống động và đưa hợp tác kinh tế Á - Âu đi vào chiều sâu và từ đó lập nhóm đặc  trách về kinh tế   có nhiệm vụ nghiên cứu đề xuất các biện pháp tăng cường  hợp tác  thương mại, đầu tư và tài chính giữa hai châu lục và sẽ trình báo cáo này lên HNCC/ASEM5 tại Hà Nội.

Hội nghị đã dành một phiên thảo luận riêng về "Ðối thoại về các nền văn hóa  và văn minh" nhấn mạnh đa dạng văn hóa  là một tài sản  vô giá, đề cao tinh thần thống nhất trong  đa dạng, đồng thời thúc đẩy mạnh trao đổi giáo dục, phát triển nguồn nhân lực.

Hội nghị đã gửi một thông điệp chính trị mạnh mẽ khẳng định cam kết tăng cường quan hệ kinh  tế giữa hai khu vực qua đó góp phần đạt được tăng trưởng kinh tế bền vững. Các nhà lãnh đạo  dự Hội nghị khẳng định quan hệ giữa hai khu vực Á - Âu ngày càng trở nên chặt chẽ, rộng rãi và quan trọng hơn bao giờ hết và ASEM đang bước vào một giai đoạn  phát triển năng động mới.

ASEM-5: HNCC Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM-5) sẽ được tổ chức tại Hà Nội vào đầu tháng 10-2004. HNCC này mang tầm vóc chính  trị to lớn và là bước phát triển mới của sự hợp tác giữa các nước thành viên ASEM.

Chủ đề của ASEM-5 là "Tiến tới quan hệ đối tác Á - Âu sống động và thực chất hơn". Việt Nam và các thành viên ASEM mong muốn ASEM-5 sẽ tạo bước quan trọng trong việc củng cố và phát triển hơn nữa quan hệ đối tác giữa hai châu lục cả về chiều rộng và chiều sâu, tăng cường  hợp tác Á - Âu theo hướng thực chất và hiệu quả hơn một cách đồng đều trên cả ba trụ cột, nhất là về hợp tác kinh tế. Dự kiến HNCC ASEM-5 sẽ ra ba văn kiện: Tuyên bố của Chủ tịch, Tuyên bố về tăng cường đối tác kinh tế ASEM chặt chẽ hơn và Tuyên bố về đối thoại văn minh.

Các hoạt động chính của ASEM

ASEM hoạt động trên ba lĩnh vực hay còn gọi là ba trụ cột: đối thoại chính trị, hợp tác kinh tế - tài chính và hợp tác trong lĩnh vực khác. Ðến nay, trải qua tám năm hoạt động, ASEM đã triển khai hơn 250 hoạt động với nhiều sáng kiến trên cả ba lĩnh vực .

Về đối thoại chính trị: Các nước thành viên ASEM đã tiến hành đối thoại chính trị ở cấp cao, cấp Bộ trưởng Ngoại giao (FMM) và cấp SOM trên các vấn đề quốc tế và khu vực cùng quan tâm nhằm tăng cường hiểu biết của châu Á về châu  Âu và ngược lại. Các nội dung đối thoại khá rộng lớn, từ những phát triển của tình hình ở mỗi khu vực, các vấn đề thời sự quốc tế như tình hình Trung Ðông, khủng bố quốc tế, vũ khí giết người hàng loạt  đến đối thoại và phát triển, các vấn đề xã hội, pháp quyền.

Về hợp tác kinh tế - tài chính: Hợp tác kinh tế của ASEM tập trung vào ba lĩnh vực thương mại, đầu tư, tài chính. Hiện nay, nhằm tiến tới quan hệ đối tác kinh tế gần gũi hơn, nhóm đặc trách kinh tế ASEAN đã được lập theo quyết định của ASEAN-4 và đi vào hoạt động từ tháng 3-2003 nhằm thảo luận đưa ra   các khuyến nghị cụ thể để tăng cường hợp tác kinh tế, thương mại  và tài chính hai châu lục để  trình HNCC ASEM-5.

Hợp tác thương mại được thúc đẩy thông qua "Kế hoạch hành động thuận lợi hóa thương mại TFAP", tăng cường luồng đầu tư giữa hai châu lục thông qua "Kế hoạch hành động xúc tiến đầu tư - IPAP". Kênh "Diễn đàn doanh nghiệp" trở thành một kênh quan trọng thúc đẩy trao đổi giữa các doanh nghiệp của hai châu lục được tổ chức hằng năm.

Hợp tác tài chính: Ngoài các Hội nghị Bộ trưởng và Thứ trưởng tài chính, nổi bật là việc thành lập Quỹ tín thác ASEM (ATF) theo sáng kiến của Anh, đặt trụ sở tại Ngân hàng Thế giới để giúp bảy trong mười thành viên châu Á khắc phục hậu quả cuộc khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu Á năm 1997. Việt Nam đứng thứ ba trong số các nước được nhận tài trợ từ quỹ này với việc ATF đã tài trợ kỹ thuật cho Việt Nam  15 dự án với tổng số tiền hơn 10 triệu USD,

Hợp tác  chống tẩy rửa tiền đang được các nước thành viên ASEM quan tâm (sáng kiến về chống rửa tiền ASEM đã được thông qua tại ASEM 2 và hiện một dự án về chống tẩy rửa tiền đang được tiến hành tại các nước châu Á trong ba năm với sự tài trợ của Bộ Phát triển quốc tế  Vương quốc Anh, Ủy ban châu Âu và Thái-lan).Về hải quan, bên cạnh các cuộc họp cấp Tổng cục trưởng Hải quan (hai năm một lần) ASEM đã thành lập hai nhóm làm việc về tăng cường hiệu quả hải quan và thủ tục hải quan nhằm tạo thuận lợi thương mại giữa hai châu lục.

Ngoài ra, HNCC Nông nghiệp đầu tiên của ASEM (11-2003) đã thảo luận khả năng tăng cường hợp tác ASEM trong lĩnh vực nông nghiệp. Các vấn đề đã thảo luận   bao gồm: chính sách nông nghiệp, thương mại và đầu tư trong nông nghiệp của các nước; phát triển nông nghiệp bền vững; chất lượng nông sản và an toàn thực phẩm; công nghiệp sinh học trong nông nghiệp.

Hợp tác trong các lĩnh vực khác: Ðây là mảng hợp tác có nhiều hoạt động được triển khai khá thành công nhất góp phần tăng cường hiểu biết giữa nhân dân hai nước châu lục Á và Âu:

- Quỹ Á - Âu (ASEF) được thành lập tháng 2-1997, trụ sở tại Singapore, với mục tiêu tăng cường hiểu biết và giao lưu giữa nhân dân hai châu lục thông qua bốn chương trình giao lưu nhân dân, trí thức, văn hóa và tuyên truyền (đã có hơn 200 dự án và hơn 5.000 công dân Á - Âu tham gia). ASEM đã thành lập  Trung tâm công nghệ Môi trường Á - Âu tại Thái-lan, tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Môi trường lần thứ nhất tại Bắc Kinh tháng 1-2002 và Hội nghị Bộ trưởng Môi trường lần thứ 2 tại I-ta-li-a tháng 10-2003.

- Về khoa học - công nghệ, Hội nghị Bộ trưởng Khoa học - Công nghệ lần thứ nhất được tổ chức tại Bắc Kinh (Trung Quốc) tháng 10-1999. Các thành viên  ASEM đã cam kết hợp tác để xây dựng một môi trường khoa học và công nghệ thuận lợi cho phát triển cân đối và bền vững, thu hẹp khoảng cách kỹ thuật số.

- Nhằm tăng cường sự đối thoại, giao lưu và hợp tác giữa các nền văn hóa và văn minh hết sức đa dạng của các nước thành viên ASEM, Hội nghị Bộ trưởng về văn hóa và văn minh ASEM lần thứ nhất đã diễn ra tháng  12-2003 tại Bắc Kinh. Các nước thành viên đã nhất trí tăng cường hơn nữa đối thoại trong lĩnh vực quan trọng này và đã đề ra nhiều biện pháp cụ thể để triển khai sự hợp tác, trao đổi giữa các nền văn hóa, văn minh trong thời gian tới.

- Về y tế, đáp ứng mối quan tâm của các  nước thành viên sau sự xuất hiện và lan tràn của dịch bệnh SARS, Trung Quốc đã tổ chức hội thảo "xử lý các dịch bệnh bùng phát trong cộng đồng vào tháng 10-2003. Trước đó, năm 1999, Việt Nam là nước đầu tiên trong

ASEM có sáng kiến về vấn đề  y tế, kết hợp y dược học cổ truyền với y dược học hiện đại trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Về tư pháp, ASEM quan tâm hợp tác trong thực thi luật pháp chống tội phạm xuyên quốc gia, chống buôn bán phụ nữ và trẻ em.

Nhìn lại chặng đường hình thành và phát triển của ASEM trong tám năm qua, tiến trình hợp tác ASEM đã trở thành cầu nối  giữa hai lục địa Á - Âu, thúc đẩy hợp tác và hiểu biết lẫn nhau dựa trên ba trụ cột hợp tác chính trị, kinh tế và hợp tác khác. Trong tương lai hợp tác Á - Âu sẽ ngày  càng phát triển, tạo thành một  bộ phận quan trọng trong mối quan hệ giữa ba châu lục lớn của thế giới Á, Âu, Mỹ.

HOÀNG LIÊN
Tổng hợp