Phía sau vẻ ngoài nhân ái
Trung tâm Hướng nghiệp, dạy nghề, hỗ trợ trẻ thiệt thòi (số 8 Khu đô thị mới Nam La Khê, Hà Ðông, Hà Nội) là cơ sở bảo trợ xã hội ngoài công lập, có chức năng, nhiệm vụ: hướng nghiệp, dạy nghề, nuôi, dạy, phục hồi chức năng, tạo việc làm cho trẻ khuyết tật, thiệt thòi, trẻ có hoàn cảnh khó khăn, tạo điều kiện cho trẻ tiếp cận nền giáo dục chất lượng và có việc làm ổn định. Báo cáo kết quả hoạt động của trung tâm nêu: Trung tâm đã tư vấn, hướng nghiệp, dạy nghề cho 170 học sinh khuyết tật (trong đó, 110 em học may mặc, 60 em học thanh nhạc). Trung tâm còn tổ chức các lớp học nghề thủ công truyền thống (làm tranh thêu, tranh cuốn giấy), lớp học bổ túc văn hóa cho các em.
Nhưng theo phản ánh của ông Kiều Ngọc Oanh, nguyên Phó Giám đốc trung tâm, kể từ khi thành lập (tháng 5-2013), đến nay, trung tâm chưa bao giờ có giáo viên dạy nghề và dạy văn hóa. Tìm hiểu, chúng tôi được biết, hiện nay, trung tâm chỉ có duy nhất giáo viên dạy may nhưng công việc chủ yếu là quản lý xưởng may, hướng dẫn, làm mẫu từng công đoạn may của sản phẩm. Hằng ngày, các em làm việc từ 7 giờ đến 18 giờ 30 phút, có nhiều khi làm việc đến 22 giờ. Ngoài thời gian này, các em không được học văn hóa, không được tham gia các hoạt động thể thao, vui chơi, giải trí. Một số em đến nay vẫn chưa biết chữ. Trung tâm cũng không có chương trình đào tạo, hoặc liên kết đào tạo với các cơ sở dạy nghề, dạy văn hóa cho các em. Còn các em lao động như những người thợ, làm ra sản phẩm để tự nuôi sống mình.
Theo quy định tại Nghị định 67/2007 và Nghị định 68/2008 của Chính phủ; Thông tư số 07/2009 và Thông tư số 04/2011 của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, mỗi ngày các em phải được ăn ba bữa sáng, trưa và tối, bảo đảm đủ dinh dưỡng, nơi ở bảo đảm 6 m2/người, có nhân viên chăm sóc, nuôi dưỡng, được học văn hóa, học nghề trong các cơ sở giáo dục, dạy nghề, được tham gia các hoạt động văn hóa, thể thao, vui chơi giải trí. Quy định là như vậy, nhưng theo em Mai Công Dương, một ngày, các em chỉ được ăn hai bữa. Không có nhân viên cấp dưỡng, các em phải thay phiên nhau đi chợ, nấu cơm với mức "khoán chi" từ 80 nghìn đến 100 nghìn đồng chia hai bữa, tính bình quân mỗi người là 3.000 đồng/bữa. Em Minh Huy kể rằng: Mỗi bữa chúng em chỉ được ăn vài ba miếng thịt mỡ với mấy cọng rau. Ai ăn nhanh mới được hai bát cơm, ăn chậm thì chỉ được một bát nên thường xuyên bị đói. Cơm thì bữa sống, bữa khê, bữa nhão vì toàn do các bạn khuyết tật nấu. Còn nơi nghỉ của các em là những chiếc giường hai tầng được kê sát nhau trong căn phòng chật chội, nhếch nhác, diện tích khoảng 15 m2. Có những khi không đủ chỗ nằm, các em phải ngủ ở ngoài hành lang trung tâm.
Mỗi khi có đoàn đến thăm, tài trợ, ban lãnh đạo trung tâm thường cho biết: Trung tâm có 98 trẻ khuyết tật, trong đó có 48 trẻ ở tại trung tâm, 50 em ngoại trú. Trên thực tế, số học sinh ở nội trú kể từ khi thành lập trung tâm đến nay chỉ dao động từ 7 đến 15 em. Ðể che giấu sự thật này, mỗi khi có khách thăm, ban lãnh đạo huy động cả những em khuyết tật ở nơi khác đến, rồi giới thiệu là học sinh của trung tâm.
Có những thời điểm, có hơn 60 em khuyết tật tham gia các đoàn văn nghệ của trung tâm đi biểu diễn ở nhiều tỉnh, thành phố để xin tài trợ nhưng phần lớn các em không phải là học sinh của trung tâm. Ngoài việc theo đoàn đi biểu diễn, các em không có bất cứ quyền lợi gì ở trung tâm và trung tâm cũng không có trách nhiệm bảo đảm đời sống, sự an toàn của các em trong suốt quá trình đi biểu diễn. Các đoàn văn nghệ vừa phải tự lo trang trải toàn bộ chi phí ăn ở, đi lại, vừa phải nộp về trung tâm từ 13% đến 15% số tiền quyên góp được. Kể từ đầu năm 2015, khoản "đóng góp" này được ban lãnh đạo trung tâm "khoán gọn" cho mỗi đoàn là sáu triệu đồng/tháng.
Em Ngô Thu Phương là học sinh có hoàn cảnh rất khó khăn, có con nhỏ, mẹ và em trai cũng bị khuyết tật vận động. Phương đã bị đuổi khỏi trung tâm trong lúc một mình nuôi con nhỏ, mẹ đang điều trị bệnh ung thư với lý do em không tuân thủ quy định của trung tâm. Trong biên bản họp để hợp thức hóa việc đuổi em, có cả chữ ký của những người em chưa từng gặp mặt.
Sự việc xảy ra với Phương chỉ là một trong nhiều câu chuyện buồn mà chúng tôi biết được. Những gì đang diễn ra ở trung tâm này trái ngược hẳn với những mục tiêu tốt đẹp đã đề ra trong đề án thành lập và những báo cáo "rất kêu" gửi về T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam, hay mỗi khi có đoàn công tác từ thiện đến thăm.
Khuất tất ngay từ khi thành lập
Trung tâm Hướng nghiệp, dạy nghề, hỗ trợ trẻ thiệt thòi được thành lập ngày 8-5-2013, theo Quyết định số 148/QÐ-KHVN của T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam, địa chỉ số 23, ngõ 174, đường Tam Trinh (Hoàng Mai, Hà Nội). Ðiều đáng nói, đây lại là trụ sở của Cơ sở 2 Trung tâm nhân đạo Hồng Ðức (Hội Chữ thập đỏ Việt Nam). Tại thời điểm này, Trung tâm nhân đạo Hồng Ðức vẫn đang hoạt động bình thường. Vì sao hai cơ sở bảo trợ xã hội của hai tổ chức Hội khác nhau, có con dấu, tư cách pháp nhân riêng lại hoạt động cùng một trụ sở, cùng các đối tượng bảo trợ? Và khi đó, ông Ðới Thế Long vẫn đang là Phó Giám đốc Trung tâm nhân đạo Hồng Ðức kiêm Giám đốc Cơ sở 2 lại được Ban Thường vụ T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam bổ nhiệm là Phó Giám đốc thường trực Trung tâm Hướng nghiệp, dạy nghề hỗ trợ trẻ thiệt thòi. Gần một tháng sau (ngày 4-6-2013), Cơ sở 2 Trung tâm nhân đạo Hồng Ðức mới có quyết định giải thể.
Cần nói thêm rằng, Báo Nhân Dân số ra ngày 25-4-2013 có đăng bài "Chấn chỉnh hoạt động cơ sở nhân đạo hoạt động kém hiệu quả". Bài báo phản ánh nhiều sai phạm trong công tác tổ chức, hoạt động và quản lý tài chính tại Cơ sở 2 Trung tâm nhân đạo Hồng Ðức. Từ phản ánh của Báo Nhân Dân, T.Ư Hội Chữ thập đỏ Việt Nam đã kiểm tra trung tâm, kết luận những sai phạm và ra quyết định giải thể.
Bộ luật Lao động quy định, trước khi nhận người lao động vào làm việc, người sử dụng lao động và người lao động phải trực tiếp giao kết hợp đồng lao động. Nhưng hầu hết người lao động làm việc tại Trung tâm hướng nghiệp, dạy nghề, hỗ trợ trẻ thiệt thòi đều không được ký kết hợp đồng lao động. Họ chỉ như những người làm thuê, giúp việc, được trả công một cách tùy hứng, không được hưởng các chế độ như: bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp theo luật định.
Em Vũ Thị Liễu, quê ở Sóc Sơn (Hà Nội), tốt nghiệp cao đẳng, chuyên ngành kế toán, làm nhân viên kế toán nhưng công việc được giao hằng ngày như một nhân viên tạp vụ. Liễu cho biết, khoản chi tiền ăn tính chung cả tháng, nhiều nhất cũng chỉ hơn bốn triệu đồng, nhưng trên phiếu chi lại ghi bảy đến tám triệu đồng/tháng. Trong bảng cân đối thu chi năm 2014 cũng thể hiện, khoản chi tiền ăn cả năm là 95 triệu 723 nghìn đồng (trung bình hơn bảy triệu 900 nghìn đồng/tháng). Liễu còn cho biết, có nhiều khoản thu không thể hiện ở sổ sách, chẳng hạn như tiền thu từ một số chương trình biểu diễn quyên góp, tài trợ của đoàn văn nghệ khu vực Hà Nội, các khoản tài trợ bằng tiền mặt. Nhiều phần quà tài trợ như: tủ lạnh, bình nóng lạnh, bàn ghế, máy tính không thấy được sử dụng ở trung tâm.
Qua sổ sách kế toán và tìm hiểu thực tế, chúng tôi nhận thấy, trong gần hai năm qua, trung tâm này đã nhận những khoản ủng hộ không nhỏ từ các tổ chức, cá nhân làm từ thiện, từ hoạt động của các đoàn văn nghệ, từ sản xuất, dịch vụ, từ tiền đóng góp của các cộng tác viên, tình nguyện viên và cha mẹ học sinh. Câu hỏi đặt ra là: Có bao nhiêu phần trăm trong số đó đến được những học sinh khuyết tật của trung tâm? Trong khi các tổ chức, cá nhân làm từ thiện luôn tin tưởng rằng, những đồng tiền, hiện vật ủng hộ của mình đang được sử dụng đúng mục đích, góp phần giảm bớt khó khăn cho những người khuyết tật.
Cần tăng cường công tác kiểm tra, xử lý vi phạm
Từ khi trung tâm được thành lập đến nay đã gần hai năm, nhưng cơ quan chủ quản (T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam) và cơ quan quản lý nhà nước (Sở Lao động - Thương binh và Xã hội TP Hà Nội), chính quyền địa phương không tiến hành kiểm tra thường kỳ hoặc đột xuất hoạt động của trung tâm. Phải chăng, đây là "kẽ hở" làm nảy sinh và kéo dài những sai phạm tại trung tâm nhân đạo này?
Ðại diện Ban Thường vụ T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam, ông Nguyễn Thanh Nghị khẳng định, kể từ khi thành lập đến nay, trung tâm chưa bao giờ có báo cáo tài chính gửi về T.Ư Hội. Trong khi, theo Nghị định 68/2008 của Chính phủ và Thông tư 07/2009 của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội thì trong quá trình hoạt động, trung tâm phải có nghĩa vụ báo cáo kết quả hoạt động tài chính định kỳ và hằng năm với cơ quan tài chính cùng cấp, cơ quan quản lý trực tiếp; định kỳ sáu tháng (trước ngày 15-6) và hằng năm (trước ngày 15-12) với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội TP Hà Nội. Ông Nghị cũng cho biết: Sau khi nhận được phản ánh của Báo Nhân Dân, Thường trực T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam đã yêu cầu ông Ðới Thế Long tạm dừng điều hành trung tâm, có văn bản giải trình gửi về T.Ư Hội. Thường trực T.Ư Hội cũng đã triệu tập họp Ban Giám đốc trung tâm và người có đơn phản ánh để nghe các bên liên quan trình bày.
Tuy nhiên, trước thực trạng đang diễn ra tại Trung tâm Hướng nghiệp, dạy nghề, hỗ trợ trẻ thiệt thòi, chúng tôi cho rằng, T.Ư Hội Khuyến học Việt Nam không thể chỉ yêu cầu lãnh đạo trung tâm tổ chức họp và có báo cáo giải trình mà cần vào cuộc, phối hợp các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương, kiểm tra toàn diện hoạt động của trung tâm, có biện pháp chấn chỉnh, xử lý nghiêm những sai phạm đối với cá nhân liên quan, nhất là những hành vi lợi dụng hoạt động nhân đạo để trục lợi.
