Tổ chức giáo dục cải tạo người chấp hành hình phạt tù

Theo quy định của hệ thống luật thực định hiện hành, mục đích của hình phạt tù không chỉ là trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục, cải tạo họ trở thành người có ích cho xã hội. Và trại giam là nơi chấp hành hình phạt cho người bị kết án tù. Như vậy, ngoài nhiệm vụ giam giữ, quản lý phạm nhân, trại giam còn phải thực hiện việc giáo dục, cải tạo. Cho đến nay, thực hiện nhiệm vụ này như thế nào thì mỗi nơi làm mỗi khác, do chưa có luật quy định cụ thể.

Giáo dục phạm nhân là mảng công tác bao gồm tổng thể các hoạt động từ tiếp nhận phạm nhân vào trại giam đến tổ chức phân loại, thực hiện chế độ chính sách, giáo dục chính trị, pháp luật, văn hóa, đạo đức, lối sống v.v... Đây được coi là nhiệm vụ khó khăn, phức tạp nhất của các trại giam, bởi mục đích của nó là: Thay đổi nhận thức, tư tưởng, tình cảm không đúng, hướng tới phục hồi và hoàn thiện nhân cách. Giáo dục một người bình thường đã khó, giáo dục phạm nhân - những con người đã lầm lạc trong tính cách, nhận thức - còn khó khăn gấp bội phần. Thế nhưng để hoàn thành công việc này, mỗi trại giam phải tự "sáng tạo" cho mình một cách riêng. Đơn giản vì chưa có một văn bản pháp luật nào quy định những vấn đề cơ bản nhất cho nhiệm vụ này như nội dung gì, phương pháp, nguyên tắc nào.

Một biện pháp giáo dục đang được hầu như tất cả các trại giam áp dụng hiện nay là thông qua lao động sản xuất và dạy nghề. Cơ sở pháp lý của hoạt động tổ chức lao động sản xuất, dạy nghề ở các trại giam là quy định của Pháp lệnh Thi hành án phạt tù, pháp luật hình sự. Theo đó, trong suốt thời gian chấp hành hình phạt tù , phạm nhân phải lao động để thấy được trách nhiệm cần lao động, thấy được giá trị của lao động và dần hình thành thói quen lao động. Trong thực tế, nhờ lao động sản xuất mà cả đời sống vật chất, tinh thần của phạm nhân được nâng lên đáng kể. Đồng thời với hệ quả giảm đáng kể tình trạng suy kiệt, ốm đau về thể trạng, còn tạo được môi trường lành mạnh để phạm nhân yên tâm chấp hành hình phạt hay phấn đấu cải tạo tốt để được giảm thời hạn chấp hành hình phạt.

Nhưng cũng vì thiếu hàng loạt các quy định cần thiết mà hoạt động vốn có rất nhiều đặc thù này không thống nhất trong toàn hệ thống trại giam. Việc tổ chức lao động sản xuất thể hiện ở các mặt làm gì, làm như thế nào, kết quả ra sao, chủ yếu phụ thuộc vào sự chỉ đạo của ban giám thị nói chung, giám thị trại giam nói riêng. Từ nguyên nhân này dẫn đến tình trạng một mặt hạn chế hiệu quả của giáo dục phạm nhân, mặt khác nhiều đơn vị trại giam chạy theo xu hướng sản xuất mà lỏng lẻo trong chỉ đạo, thực hiện các nhiệm vụ khác. Đơn cử như việc đưa phạm nhân đi làm xa trại giam hàng chục cây số, để phạm nhân không có bằng lái điều khiển xe công nông gây tai nạn ở Trại giam H.T vài năm trước đây.

Bên cạnh đó, chế độ hạch toán, quản lý lao động sản xuất trong trại giam cũng chưa được pháp luật hóa, thậm chí chưa được tổng kết. Phạm nhân - người lao động chưa thật sự được hiểu những thành quả lao động của chính họ. Do vậy, lao động cũng chưa đạt tới hiệu quả giáo dục xứng tầm của nó.

Một yếu tố không thể thiếu trong nhiệm vụ giáo dục phạm nhân là đội ngũ cán bộ giáo dục. Xuất phát từ thực trạng thiếu luật định về các vấn đề cơ bản của giáo dục như đã nêu trên mà lĩnh vực xây dựng đội ngũ cán bộ giáo dục chuyên nghiệp ở các trại giam đang bị "bỏ trắng". Theo nhận định của một đề tài khoa học về chức danh giám thị trại giam, do Cục Quản lý trại giam - Bộ Công an tiến hành mới đây thì, ngay cả phần lớn các giám thị trại giam cũng chưa nắm được tính chất và nguyên tắc cơ bản về công tác giáo dục; bản thân chưa được đào tạo chuyên môn về kỹ năng sư phạm. Đội ngũ cán bộ giáo dục chưa đạt được mức độ tối thiểu cần thiết so với mục đích, yêu cầu giáo dục mà pháp luật, xã hội đòi hỏi.

Theo kết quả khảo sát của cơ quan chức năng, phạm nhân chấp hành hình phạt tù trong các trại giam tăng nhanh cả về số lượng, tính chất nguy hiểm của tội phạm, tính phức tạp của cơ cấu tội phạm trong những năm gần đây. Đặc biệt là các tội xâm phạm sở hữu (chiếm 33,7%), các tội về ma túy... Như vậy, vai trò của công tác tổ chức giáo dục phạm nhân ngày càng thể hiện mức độ quan trọng, cần thiết. Vấn đề cấp bách đặt ra là, đến khi nào mới có một hệ thống pháp luật đầy đủ, khoa học quan tâm, điều chỉnh lĩnh vực này?