Thượng tá Lê Văn Lạc, Phó Trưởng phòng Phong trào Công an tỉnh Thanh Hóa cho rằng: Những năm gần đây, Thanh Hóa có rất nhiều loại hình phong trào như: Tổ liên gia tự quản, Tổ tuần tra nhân dân, Tổ bảo vệ dân phố... nhưng công tác bảo vệ an ninh - trật tự ở các thôn, xóm, phường, xã ít đem lại hiệu quả.
Nhiều nơi, các loại hình này giống hình thức "đánh trống ghi tên" và có nơi vì bệnh thành tích "một người đội 2-3 chiếc mũ" vừa tham gia tổ dân phố, vừa tham gia tổ dân phòng, tổ bảo vệ. Nay, mô hình Tổ an ninh xã hội (ANXH) ra đời, đang đem lại hiệu quả trong công tác bảo vệ an ninh trật tự do tính thiết thân với từng gia đình, được đông đảo nhân dân đồng tình.
Thượng tá Mai Văn Muôn, Trưởng Công an huyện Tĩnh Gia, người có sáng kiến xây dựng mô hình Tổ ANXH bộc bạch với chúng tôi: Ở nông thôn bà con quanh năm chân lấm tay bùn, mình không thể bày đặt việc này việc kia, họp hành liên miên, bắt mọi người phải tham gia vừa mất thời gian, mà công tác giữ gìn an ninh trật tự làng xã đâu chỉ làm hình thức được.
Suy nghĩ đó khiến anh trăn trở và nghĩ tới mô hình Tổ ANXH. Tên là vậy, nhưng quan trọng nhất là phải gắn công tác giữ gìn an ninh trật tự với phong trào sản xuất và việc chăm lo đời sống vật chất tinh thần cho nhân dân thì mới giữ được "Thôn xóm bình yên, gia đình hạnh phúc" ở một huyện có tới 23 vạn dân.
Mô hình này đã được Thượng tá Mai Văn Muôn báo cáo Ðảng ủy, chính quyền huyện Tĩnh Gia và được chấp thuận trên cơ sở thống nhất các tổ an ninh nhân dân, tổ nhân dân tự quản, tổ hòa giải...
Ngay cả tên của mô hình lúc đầu đã có nhiều ý kiến khác nhau. Có người bảo: Sao không lấy tên là Tổ an ninh trật tự? Và cuối cùng, tên Tổ ANXH được chọn, vì phạm trù rộng bao hàm cả vấn đề an ninh và xã hội. Vậy là cả hai mặt này sẽ tác động, hỗ trợ cho nhau. Bởi, an ninh - trật tự ổn định sẽ giúp cho việc phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và mỗi gia đình, nên được bà con đồng tình ủng hộ.
Theo đó, mỗi Tổ ANXH có khoảng 15-20 hộ sống liền kề, có một tổ trưởng và một tổ phó và khi họp tổ nội dung sẽ gồm: phổ biến chủ trương, đường lối, chính sách của Ðảng, Nhà nước và tỉnh, huyện; kiểm điểm công tác giữ gìn an ninh trật tự.
Song, nội dung thiết thực nhất với từng gia đình là việc xem xét giúp các hộ nghèo vay vốn chăn nuôi, sản xuất, giúp nhau cách thức làm ăn. Thậm chí vào mùa vụ, dưới sự điều hành của tổ trưởng các gia đình trong tổ có thể đi gặt giúp nhau. Ai có việc nhà, nếu khó khăn về nhân công, vật liệu mọi người có thể chạy qua giúp chủ nhà nấu cơm, gánh hộ ít gạch hoặc cho vay ít xi-măng...
Rồi gia đình nào có chuyện mâu thuẫn, xích mích vì những chuyện "con cá, lá rau" hay có tin hiếu, chuyện hỷ và có con, em vi phạm pháp luật đều được thông báo trong cuộc họp để tìm hướng giải quyết, hòa giải, cảm hóa và khắc phục.
Năm 1996, huyện Tĩnh Gia đã chọn xã Hải Bình và thị trấn huyện Tĩnh Gia làm thí điểm thực hiện mô hình Tổ ANXH, đến năm 2003 nhân ra diện rộng các xã trong toàn huyện.
Chuyện là xã Hải Bình khi chưa thực hiện mô hình này, các băng nhóm cưỡng đoạt tài sản ngang nhiên chiếm đoạt trộm cắp lưới, ngư cụ đánh cá của bà con đi biển mà không ai dám báo công an. Ðể giúp Tổ ANXH hoạt động tốt, trong xã đã có lực lượng an ninh thường trực, giải quyết các vụ việc liên quan an ninh - trật tự. Những vụ việc nghiêm trọng sẽ báo để công an xã, huyện đến giải quyết.
Công tác tuyển chọn người tham gia lực lượng an ninh thường trực, được đưa ra họp tổ để bà con bầu, công an sẽ kiểm tra, giám sát. Thường thì tiêu chuẩn của các thành viên trong lực lượng an ninh thường trực phải có sức khỏe, có kiến thức, năng lực và gia đình không quá khó khăn.
Trên cơ sở này lực lượng công an sẽ bồi dưỡng thêm kiến thức pháp luật, huấn luyện võ thuật, trang bị công cụ hỗ trợ, phương tiện xe máy, đồng phục trong khi làm nhiệm vụ và đưa vào màng lưới công an xã hưởng lương tháng từ 300 - 500 nghìn đồng/tháng. Ðến nay, toàn huyện Tĩnh Gia đã xây dựng được 2.691 Tổ ANXH gồm 46.974 hộ gia đình tham gia.
Có thể thấy, hoạt động của Tổ ANXH thực chất là hình thức tập hợp nhân dân để thực hiện các biện pháp phòng ngừa xã hội, kiềm chế tội phạm phát sinh từ nguyên nhân xã hội. Theo Chủ tịch UBND huyện Tĩnh Gia Lê Minh Thông: "Từ khi có Tổ ANXH đến nay, tình hình an ninh chính trị và trật tự, an toàn xã hội ở Tĩnh Gia khá ổn định, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, giảm được gần 10% số hộ nghèo theo tiêu chí mới".
Tỉnh Thanh Hóa đã có một số huyện đang thực hiện hiệu quả mô hình Tổ ANXH như huyện Thọ Xuân với 1.805 tổ. Các Tổ ANXH thường xuyên thông báo cho nhau phương thức, thủ đoạn hoạt động của bọn tội phạm để bà con nhân dân cảnh giác, phòng ngừa và ngăn chặn.
Năm 2006, nhân dân đã cung cấp, báo công an 121 nguồn tin về tội phạm và phối hợp lực lượng công an bắt 20 vụ; giải quyết 152 vụ tranh chấp đánh nhau trong làng xã; báo công an bắt tám đối tượng truy nã, vận động bốn đối tượng truy nã ra đầu thú; giúp đỡ, cảm hóa 19 con, em trong tổ có hành vi vi phạm pháp luật.
Ðối với những người lỡ mắc nghiện ma túy, các Tổ ANXH phối hợp chính quyền, công an xã vận động cai nghiện tại cộng đồng dân cư, tại nhà được 109 người. Ðồng thời, Tổ ANXH đã chủ động giải quyết tại chỗ 52 vụ mâu thuẫn trong nội bộ nhân dân. Chủ yếu là mâu thuẫn trong các lĩnh vực tranh chấp đất đai như: Lối đi, bờ rào, hàng cây hay tranh chấp tài sản cho vay, nợ trong nhân dân...
Tất cả các vấn đề này nếu không được hòa giải kịp thời tốt từ cơ sở sẽ dẫn đến tình trạng "cái xảy nảy cái ung", rất dễ dẫn đến vi phạm pháp luật trong quần chúng nhân dân hoặc các vụ việc khiếu kiện kéo dài.
