Sớm ổn định an ninh, trật tự tại trạm thu phí quốc lộ 5

Về góc độ quản lý nhà nước, cần sớm tìm ra phương án, giải pháp hợp lý, lâu dài cho người dân, tuy nhiên, việc cố tình cản trở giao thông, gây mất an ninh trật tự, ổn định xã hội của một số đối tượng phải được ngăn chặn, xử lý kịp thời, không để tiếp tục lan rộng.

Vì sao lại thu phí trên quốc lộ 5?

Thực hiện Quyết định 1621/QÐ-TTg ngày 29-11-2007 của Thủ tướng Chính phủ, Ngân hàng Phát triển Việt Nam (VDB) được giao chủ trì đầu tư xây dựng dự án đường ô-tô cao tốc Hà Nội - Hải Phòng theo hình thức BOT (không vì mục tiêu lợi nhuận). Tổng công ty Phát triển hạ tầng và Ðầu tư tài chính Việt Nam (VIDIFI) được giao làm chủ đầu tư dự án, được giao quyền thu phí quốc lộ 5 từ năm 2009 cho đến hết thời gian thu phí. Ðường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng là dự án trọng điểm quốc gia, đã hoàn thành và đưa vào sử dụng toàn tuyến ngày 5-12-2015, đã được Hội đồng Nghiệm thu nhà nước nghiệm thu, Kiểm toán Nhà nước kiểm toán, quyết toán các gói thầu.

Theo Kiểm toán Nhà nước, thời gian thu phí (cả đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng và quốc lộ 5) là 28 năm 8 tháng 27 ngày, sau đó sẽ bàn giao cả hai đường cho Nhà nước. Tuyến cao tốc này cũng nhằm thực hiện Nghị quyết số 54-NQ/TW ngày 14-9-2005 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng đồng bằng sông Hồng. Ðến nay, tuyến cao tốc Hà Nội - Hải Phòng được dư luận đánh giá tốt và thật sự góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Việc thu phí trên quốc lộ 5 và cao tốc Hà Nội - Hải Phòng được VIDIFI quản lý chặt chẽ, đúng quy định của pháp luật.

Với dự án này, tại Quyết định 746/QÐ-TTg ngày 29-5-2015 của Thủ tướng Chính phủ, Nhà nước hỗ trợ trực tiếp vào dự án khoảng 29% tổng mức đầu tư; trong đó, hỗ trợ chi phí giải phóng mặt bằng (GPMB) hơn 4.000 tỷ đồng, nhưng đến nay vẫn chưa được bố trí trong kế hoạch đầu tư công trung hạn 2016 - 2020. Một trong những cơ chế thí điểm là Nhà nước giao cho VIDIFI thu phí trên quốc lộ 5 để tạo nguồn thu hồi vốn cho đầu tư đường cao tốc. Ðầu tư xây dựng dự án đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng bao gồm hình thức Nhà nước đầu tư trực tiếp (thu phí quốc lộ 5, chi phí GPMB,…) và hình thức BOT (thu phí đường cao tốc, quảng cáo, dịch vụ trên đường cao tốc,…).

Việc giao VIDIFI quyền quản lý thu phí hai trạm trên quốc lộ 5 thực chất là khoản vốn góp của Nhà nước vào dự án đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, thực hiện theo hình thức đối tác công - tư (PPP) quy định tại Nghị định số 78/2007/NÐ-CP (nay là Nghị định số 15/2015/NÐ-CP ngày 14-2-2015). Chủ tịch Hội đồng quản trị VIDIFI Ðào Văn Chiến cho biết: Vì Nhà nước không đối ứng bằng khoản ngân sách tức thì cho dự án nên có thể hiểu, VIDIFI chỉ thu hộ Nhà nước. Việc dư luận cho rằng “làm BOT một đường nhưng thu phí một đường khác” là phiến diện, chưa chính xác và dễ gây bức xúc trong dư luận xã hội.

Ðường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng đã vay thông qua các tổ chức tài chính quốc tế tại Ðức, Pháp, Hàn Quốc,… Và phải thế chấp quyền thu phí trên quốc lộ 5 để được vay. Chi phí GPMB hơn 4.000 tỷ đồng hiện vẫn chưa được Nhà nước bố trí vào kế hoạch 2016 - 2020, VIDIFI phải vay để GPMB, riêng khoản này, lãi suất vay đã là 1,1 tỷ đồng/ngày.

Trên thực tế, nguồn thu phí quốc lộ 5 từ đầu năm 2009 đến nay chủ yếu để thực hiện quản lý, duy tu và sửa chữa cho chính quốc lộ 5, chưa hỗ trợ được cho dự án đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng theo quy định. Quốc lộ 5 đã được đại tu, mở rộng nâng cấp gần 20 năm, quá thời hạn đại tu, phần lớn mặt đường và các công trình phụ trợ đã xuống cấp. Theo dự kiến, cần đầu tư 2.500 đến 3.000 tỷ đồng thì mới sửa chữa căn bản hư hỏng, bảo đảm khả năng khai thác và nâng cao tuổi thọ. Với mức thu phí như hiện nay, doanh thu thu phí quốc lộ 5 chỉ cơ bản đáp ứng được việc sửa chữa, chưa hỗ trợ cho dự án đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng theo dự kiến ban đầu. Hiện nay, cả trên quốc lộ 5 và cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, mỗi ngày VIDIFI thu được 5,5 tỷ đồng, trong khi tiền lãi phải trả lên tới 8 tỷ đồng/ngày.

Ngăn chặn tình trạng gây ùn tắc giao thông

Trước hết, cần nói rõ để người tham gia giao thông hiểu và đồng thuận với dự án. VIDIFI đã chủ động trình và được phê duyệt giảm giá đối với các xe trên quốc lộ 5: xe dưới 9 chỗ giảm từ 45 nghìn đồng xuống 40 nghìn đồng, các loại xe khác giảm tương ứng từ 5 đến 20 nghìn đồng/lượt. Ngoài ra, việc giảm 35% phí cho xe loại 5 đi trên đường cao tốc cũng được thực hiện. Việc thu phí quốc lộ 5 không phải là phí BOT, không nhằm mục đích thu lãi cho nhà đầu tư. Nhà nước không có khả năng góp vốn từ ngân sách, cho nên việc thu phí trên quốc lộ 5 là cần thiết để giải quyết phương án tài chính cho đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng.

Theo quyết định của Chính phủ, VIDIFI được thu phí, không cần bỏ chi phí bảo trì, sửa chữa quốc lộ 5, nhưng thực tế từ năm 2009 đến 2016, VIDIFI thu trên quốc lộ 5 được 1.874 tỷ đồng, sau khi trừ 10% VAT còn khoảng 1.700 tỷ đồng. Do quốc lộ 5 xuống cấp nghiêm trọng, tính đến nay, tổng chi phí VIDIFI bỏ ra sửa chữa khoảng 1.000 tỷ đồng.

Ngày 27-8, trên mạng xã hội đưa vi-đê-ô clíp về một xe ô-tô 4 chỗ sử dụng tiền lẻ qua Trạm thu phí số 1 trên quốc lộ 5 (huyện Văn Lâm, Hưng Yên). Sau đó, có một số đối tượng kêu gọi, kích động về thu phí quốc lộ 5 trên các trang mạng xã hội. Sau đó, vào khoảng 15 giờ 50 phút ngày 4-9, có khoảng 30 xe ô-tô (trong đó, có 15 xe của doanh nghiệp Ðức Chính, địa chỉ tại TP Hải Dương) đã sử dụng tiền mệnh giá 500 đồng để trả phí khi đi qua trạm số 1 theo chiều Hải Phòng - Hà Nội. Các xe này lại quay đầu tại khu vực trạm (chiều Hà Nội - Hải Phòng) và tiếp tục trả tiền lẻ, cố tình gây ách tắc giao thông. Ðoàn xe nêu trên đi qua cửa soát vé khoảng 150 m (chiều Hà Nội - Hải Phòng) đã dàn hàng ngang, quay ngang xe, tạo tình huống va chạm xe giả để kích động người dân địa phương ra xem, chặn đầu xe và cản trở việc thi hành điều tiết giao thông của Công an huyện Văn Lâm, gây ra tắc nghẽn giao thông kéo dài theo chiều Hà Nội - Hải Phòng từ 17 giờ 30 phút cùng ngày.

Người dân chung quanh trạm ra xem ngày một đông, gây mất an ninh trật tự tại khu vực trạm, đến 20 giờ 30 phút cùng ngày, an ninh trật tự mới trở lại bình thường. Tiếp theo, chiều 5-9, lại có một số lái xe đi chậm và dàn hàng ngang từ ngã tư Khu công nghiệp Phố Nối, gây ùn tắc giao thông trước trạm, sử dụng tiền lẻ trả phí. Tổng Giám đốc VIDIFI Nguyễn Văn Tỉnh cho biết: Trước tình hình này, đơn vị đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ và các bộ, ngành liên quan để xin ý kiến chỉ đạo. Những ý kiến phản ánh về bất cập thu phí trên các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ của người dân chung quanh trạm đang được Bộ Giao thông vận tải chỉ đạo, nghiên cứu áp dụng chung tại các trạm thu phí trên cả nước.

Hiện nay, với sự lan truyền thông tin nhanh trên mạng xã hội, một số bình luận mang tính tiêu cực vào thời điểm dư luận xã hội quan tâm và có nhiều ý kiến khác nhau về các dự án BOT giao thông khác, một số đối tượng xấu đã lợi dụng tình hình, cấu kết kêu gọi kích động gây mất trật tự an ninh tại khu vực trạm thu phí. Trước tình hình nêu trên và có thể tiếp tục diễn biến phức tạp tại hai trạm thu phí quốc lộ 5, VIDIFI đã báo cáo, đề nghị Tổng cục An ninh và công an các địa phương có tuyến đường đi qua xác minh, điều tra làm rõ hành vi cố tình cản trở giao thông, gây mất trật tự, ổn định xã hội của một số đối tượng cầm đầu, kích động và có biện pháp ngăn chặn kịp thời.

Chúng tôi cho rằng, việc xử lý miễn giảm phí cho người dân địa phương hoặc “xả trạm” tại một số trạm vừa qua tuy góp phần giảm những bức xúc, nhưng chỉ là giải pháp tình thế. Nếu các cơ quan quản lý không sớm có những cơ chế, chính sách xử lý mềm dẻo, hài hòa, sẽ khiến dư luận, người dân và doanh nghiệp vận tải càng thêm bức xúc. Vì vậy, để bảo đảm sự ổn định lâu dài, các cơ quan chức năng cần nghiên cứu giải pháp xử lý phù hợp, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, người dân và nhà đầu tư; có chính sách áp dụng thống nhất giữa các trạm, tránh phản ứng bất lợi từ phía chủ phương tiện và người dân.