Những cuộc đảo chính quân sự gần đây tại châu Phi hạ Sahara

Gabon

Xuất hiện trên truyền hình quốc gia sáng sớm 30/8/2023, một nhóm sĩ quan quân đội Gabon tuyên bố họ đã lên nắm quyền lãnh đạo đất nước (ảnh trên cùng). Động thái này diễn ra chỉ chưa đầy 1 giờ sau khi Cơ quan Bầu cử Quốc gia Gabon thông báo Tổng thống Ali Bongo tái đắc cử nhiệm kỳ thứ 3.

Cho rằng cuộc tổng tuyển cử diễn ra hôm 26/8 vừa qua không đáng tin cậy, nhóm sĩ quan này thông báo họ đã hủy kết quả bầu cử, đóng cửa biên giới Gabon cho đến khi có thông báo mới và giải tán các cơ quan nhà nước.

Nhóm này cũng tuyên bố họ đại diện cho tất cả các lực lượng vũ trang của Gabon, đồng thời tự xưng là Ủy ban Chuyển tiếp và Phục hồi Thể chế (CTRI).

Trong một phát biểu cũng được phát trên truyền hình sau đó, nhóm sĩ quan nêu trên cho biết họ đang quản thúc Tổng thống Bongo, bắt giữ ông Noureddin Bongo Valentin - con trai của Tổng thống Bongo, và một số quan chức khác vì tội tham nhũng và phản quốc.

Ngày 30/8, lực lượng cầm đầu cuộc đảo chính đã chỉ định Tư lệnh Lực lượng Vệ binh Cộng hòa Gabon - Tướng Brice Oligui Nguema, làm Chủ tịch CTRI kiêm Tổng thống lâm thời trong giai đoạn chuyển tiếp.

Trước đó, tình hình tại Gabon - quốc gia Trung Phi giàu tài nguyên dầu mỏ, được đánh giá là ổn định hơn so với các quốc gia khác trong khu vực.

Niger

Ngày 26/7/2023, một nhóm sĩ quan thuộc Lực lượng cận vệ của Tổng thống Niger đã tiến hành đảo chính lật đổ Tổng thống Mohamed Bazoum. Lực lượng đảo chính đã thành lập Hội đồng quốc gia Bảo vệ tổ quốc, trong đó người đứng đầu là Tướng Abdurahmane Tchiani, để điều hành đất nước.

Sau cuộc đảo chính, Cộng đồng Kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) đã áp đặt biện pháp trừng phạt Niger, đồng thời xem xét các phương án nhằm khôi phục trật tự hiến pháp ở nước này, bao gồm khả năng can thiệp quân sự. Tuy nhiên, ECOWAS khẳng định khối này vẫn ưu tiên tìm giải pháp ngoại giao cho cuộc khủng hoảng tại Niger.

Anh, Pháp, Đức và Liên minh châu Âu (EU) tuyên bố chấm dứt viện trợ đối với Niger sau khi xảy ra đảo chính tại Niger. Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Antony Blinken cho biết Nhà trắng cũng có thể đưa ra động thái tương tự châu Âu.

Ngày 19/8, Tướng Abdurahmane Tchiani tuyên bố giai đoạn chuyển tiếp ở Niger sẽ không kéo dài quá 3 năm, đồng thời cảnh báo các nước bên ngoài không được can thiệp quân sự vào quốc gia Tây Phi này..

Ngày 24/8, chính quyền quân sự tại Niger tuyên bố sẽ ủy quyền cho lực lượng vũ trang các nước láng giềng Mali và Burkina Faso can thiệp vào lãnh thổ Niger trong trường hợp nước này bị tấn công.

Quan chức quân đội các nước ECOWAS nhóm họp về tình hình Niger, tại Ghana, ngày 17/8/2023. (Ảnh: Reuters)

Burkina Faso

Ngày 24/1/2022, binh sĩ Burkina Faso xông vào tư dinh của Tổng thống Roch Marc Christian Kabore ở thủ đô Ouagadougou, tuyên bố lật đổ chính quyền dân cử và lên nắm quyền lãnh đạo đất nước. Người đảm nhiệm vị trí tổng thống sau cuộc đảo chính này là Trung tá Paul-Henri Damiba.

Ông Damiba cam kết sẽ ưu tiên bảo đảm an ninh cho Burkina Faso trong bối cảnh nước này đã trải qua nhiều năm chìm trong các vụ tấn công đẫm máu của các phần tử thánh chiến khiến hàng nghìn người thiệt mạng và khoảng 2 triệu người phải di tản. Tuy nhiên, bạo lực có xu hướng gia tăng trở lại trong những tháng sau khi ông lên nắm quyền.

Ngày 30/9/2022, ông Damiba đã bị chính các binh sĩ của mình cách chức sau 1 ngày xảy ra các vụ xả súng trong khu vực Phủ Tổng thống ở thủ đô Ouagadougou. Lực lượng đảo chính cho biết, ông Damiba bị phế truất do không có khả năng đối phó với các cuộc nổi dậy vũ trang ngày càng tồi tệ hơn ở nước này.

Sau đó, Đại úy Ibrahim Traore - người dẫn đầu cuộc đảo chính lật đổ ông Damiba, được chỉ định làm Tổng thống Burkina Faso.

Việc Burkina Faso trải qua 2 cuộc binh biến trong vòng 8 tháng khiến cộng đồng quốc tế quan ngại hơn nữa về sự bất ổn tại khu vực châu Phi hạ Sahara.

Burkina Faso tuần trong vùng Sahel. (Ảnh: Reuters)

Guinea

Ngày 5/9/2021, một nhóm binh sĩ do Đại tá lực lượng đặc nhiệm Mamady Doumbouya đứng đầu đã tiến hành cuộc đảo chính ở thủ đô Conakry, tuyên bố xóa bỏ Hiến pháp, bắt giữ Tổng thống Alpha Conde và giải tán Chính phủ.

Trước đó, ông Conde đã thúc đẩy thông qua Hiến pháp mới vào tháng 3/2020, khẳng định điều này sẽ giúp hiện đại hóa đất nước. Hiến pháp sửa đổi cho phép Tổng thống Conde vượt qua giới hạn tối đa 2 nhiệm kỳ.

Sau cuộc đảo chính nêu trên, ông Doumbouya đã trở thành Tổng thống lâm thời của Guinea. Ông cam kết sẽ tiến hành quá trình chuyển tiếp, tổ chức các cuộc bầu cử dân chủ trong 3 năm.

ECOWAS đã bác bỏ kế hoạch này, đồng thời áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các thành viên của chính quyền quân sự cũng như người thân của họ, trong đó có đóng băng tài khoản ngân hàng của những người này.

Chính quyền quân sự sau đó đã đề xuất bắt đầu quá trình chuyển tiếp kéo dài 24 tháng từ tháng 1/2023. Tuy nhiên, các phe phái đối lập cho rằng chính quyền quân sự chưa làm được gì nhiều trong việc thiết lập các cơ quan và lộ trình quay trở lại trật tự hiến pháp.

Cộng hòa Chad

Tháng 4/2021, quân đội Cộng hòa Chad đã lên nắm quyền sau khi Tổng thống Idriss Deby thiệt mạng trong lúc đi thăm binh sĩ đang chiến đấu chống lực lượng nổi dậy ở phía bắc nước này.

Biểu tình tại Moundou, Cộng hòa Chad, ngày 20/10/2022. (Ảnh: Reuters)

Theo luật pháp nước này, Chủ tịch Quốc hội sẽ lên thay vị trí của ông Deby. Song, một hội đồng quân sự đã đứng ra giải tán Quốc hội dưới danh nghĩa bảo đảm sự ổn định của đất nước.

Sau đó, Tướng Mahamat Idriss Deby - con trai ông Deby, được chỉ định làm Tổng thống lâm thời với nhiệm vụ giám sát quá trình chuyển tiếp kéo dài 18 tháng.

Hành động chuyển giao quyền lực vi hiến này đã dẫn đến bạo loạn ở thủ đô N'Djamena.

Mali

Tháng 8/2020, một nhóm quan chức quân đội Mali cho ông Assimi Goita dẫn đầu đã lật đổ Tổng thống Boubacar Keita. Động thái này diễn ra sau các cuộc biểu tình phản đối chính phủ liên quan đến tình hình an ninh, cuộc bầu cử Quốc hội gây tranh cãi và các cáo buộc tham nhũng.

Dưới sức ép từ các nước láng giềng ở Tây Phi, chính quyền quân sự tại Mali đã đồng ý bàn giao quyền lực cho một chính phủ lâm thời có nhiệm vụ giám sát quá trình chuyển tiếp kéo dài 18 tháng.

Tuy nhiên, những người dẫn đầu cuộc đảo chính đã xung đột với Tổng thống lâm thời Bah Ndaw, dẫn đến cuộc đảo chính vào tháng 5/2021. Ông Goita - người trước đó giữ vị trí Phó Tổng thống lâm thời, được chỉ định làm Tổng thống.

ECOWAS đã dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt đối với Mali sau khi chính quyền quân sự đề xuất quá trình chuyển tiếp kéo dài 2 năm và công bố luật bầu cử mới. Dự kiến, nước này sẽ ​​tổ chức bầu cử tổng thống vào tháng 2/2024 để trở lại trật tự hiến pháp.

Sudan

Tháng 4/2019, một cuộc đảo chính quân sự đã xảy ra ở Sudan trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế và chất lượng cuộc sống của người dân đi xuống đáng kể. Tổng thống Sudan Omar al-Bashir đã bị truất quyền và phải ngồi tù.

Những người Sudan chạy trốn xung đột tại vùng Darfur dựng lều ở tạm Borota, Cộng hòa Chad. (Ảnh: Reuters)

Năm 2021, Tướng Abdel Fattah al-Burhan đã giành quyền kiểm soát đất nước, chấm dứt thỏa thuận chia sẻ quyền lực giữa chính quyền Sudan và các lực lượng quân sự. Thỏa thuận này được đưa ra sau khi quân đội phế truất Tổng thống Bashir năm 2019.

Tuy nhiên, từ ngày 15/4/2023, xung đột vũ trang đã nổ ra dữ dội giữa quân đội Sudan và nhóm bán quân sự Các lực lượng hỗ trợ nhanh (RSF). Cuộc xung đột này vẫn đang diễn biến phức tạp và các bên hầu như không đạt được tiến triển nào trong các cuộc đàm phán hòa bình.