Phan Châu Trinh xuất hiện trên vũ đài chính trị nước ta đầu thế kỷ XX với tư cách một nhà yêu nước khảng khái, trung thực, bất khuất trước cường quyền, một sĩ phu tiến bộ phấn đấu cho việc phát huy dân chủ, nhân quyền ở nước ta.
GS - Nhà giáo Nhân dân Đinh Xuân Lâm nhìn nhận: "Xu hướng chính trị và những hoạt động của Phan Châu Trinh đã có tác dụng tích cực đến phong trào cách mạng thời đó, do chỗ yêu cầu dân chủ, khát vọng nhân quyền cụ đề xướng là phù hợp với thời đại, phù hợp với bước tiến của cách mạng Việt Nam đang chuyển từ phạm trù cũ - phong kiến sang phạm trù mới - có tính chất tư sản.
Dưới ảnh hưởng của xu hướng chính trị và những hoạt động sôi nổi của cụ, một cuộc vận động cải cách dân chủ rộng lớn đã được phát động tại miền trung và nhanh chóng lan rộng ra cả nước, tấn công khá quyết liệt vào hệ tư tưởng phong kiến, thực hiện cải cách phong tục, đẩy mạnh phát triển công thương nghiệp...
Bà Nguyễn Thị Bình, nguyên |
Không còn nghi ngờ gì nữa, Phan Châu Trinh là người đầu tiên có tư tưởng dân chủ ở Việt Nam. Với tư cách đó, cụ thật xứng đáng chiếm một vị trí cao trong lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân ta".
Phan Châu Trinh sinh năm 1892 tại làng Tây Lộc thuộc huyện Tiên Phước (nay là Phú Ninh, Quảng Nam). Ông đỗ phó bảng năm 1901, năm 1903 ra làm quan ở Huế.
Một thời gian sau, ông cùng Trần Quý Cáp và Huỳnh Thúc Kháng quay về Quảng Nam, bắt tay chuẩn bị cho phong trào Duy Tân.
Chính Huỳnh Thúc Kháng từng viết về ông: "Phan Châu Trinh là nhà cách mạng đầu tiên ở Việt Nam".
Và sau này, cố học giả Hoàng Xuân Hãn cũng nhận định: "Sau khi phong trào Cần Vương bị đàn áp hoàn toàn, Phan Châu Trinh đi sâu vào nghiên cứu những nhược điểm cơ bản về văn hóa xã hội Việt Nam, cụ thấy rõ nguyên nhân sâu xa dẫn đến mất nước là sự thua kém của xã hội ta so với phương Tây. Phan Châu Trinh đã đưa ra những đường lối mới để tìm lối thoát cho con đường cứu nước".
Nhà văn Nguyên Ngọc khẳng định: "Thứ nhất, khác với những người đi trước và những người đồng thời, Phan Châu Trinh là người đầu tiên tìm nguyên nhân mất nước không phải ở đâu khác mà ở trong văn hóa. Thứ hai, ông cho rằng nguyên nhân đưa đến mất nước là do những nhược điểm cơ bản về văn hóa của xã hội Việt Nam. Thứ ba, nói theo ngôn ngữ thời nay, ông là người Việt Nam đầu tiên nhận ra cuộc toàn cầu hóa thời bấy giờ, Việt Nam đã thua, thua đến mất nước, và trước hết, cơ bản nhất là thua về văn hóa vì vẫn sống như chưa hề có thực tế thời đại to lớn đó.
Thời đại đã thay đổi. Đối thủ của chúng ta đã thay đổi. Lần này khác hẳn: Chúng ta đối mặt với một đối thủ hoàn toàn khác, chưa từng gặp trong suốt lịch sử hàng mấy nghìn năm trước của mình, một đối thủ thuộc về một thời đại khác. Từ đó, muốn cứu dân tộc, phải khắc phục khoảng cách về thời đại đó, đưa dân tộc lên ngang cùng thời đại với đối thủ của mình...".
Phong trào Duy Tân là một cuộc vận động cải cách giáo dục vĩ đại ngay trong lòng chủ nghĩa thực dân. Đã có 60 trường ra đời ở vùng nông thôn Quảng Nam, dạy theo một chương trình mới.
Ông gọi đó là "khai dân trí, chấn dân khí và hậu dân sinh". Và dân chủ, dân quyền, đối với ông, trước tiên, tiên quyết là quyền được thông tin, như cách nói ngày nay. Dân biết thì dân sẽ đứng dậy, sẽ tự quyết định vận mệnh của mình. Cho đến nay, theo Nguyên Ngọc, cuộc "khai dân trí" cho hội nhập mang tính toàn cầu hóa mới này còn tiếp tục. Còn theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An, phải chăng đây là bài học cập nhật, nóng hổi đối với chúng ta, bởi lúc này hơn bao giờ hết không chỉ những người lãnh đạo mà cả toàn dân, đặc biệt giới trí thức phải có tư duy mới, với đôi mắt mới nhìn vào thế giới đang biến đổi nhanh chóng và lớn lao để vươn ra thế giới...
Theo Lao động
Tác động của đám tang Phan Châu Trinh
Ngay sau khi Phan Châu Trinh từ biệt bạn hữu thân thiết rồi lịm dần đi lúc 9 giờ 30 tối ngày 24-3-1926, một ban tang lễ đã được gấp rút thành lập... Một phong trào yêu nước sôi nổi đã phát triển khắp các thành phố, thị trấn bất chấp sự đe dọa và đàn áp (của thực dân Pháp). Hà Nội, Nam Định, Ninh Bình, Phủ Lý, Hải Phòng, Vinh, Huế, Đà Nẵng, Tam Kỳ, Hội An, Quảng Ngãi, Quy Nhơn, Đà Lạt, Nha Trang, Phan Thiết, Bến Tre, Ba Tri, Vĩnh Long, Cần Thơ, Sóc Trăng, Trà Vinh, Long Xuyên, Cao Lãnh, Hương Điểm, Rạch Giá, Tây Ninh... đâu đâu cũng tổ chức lễ tang, truy điệu. Phnom Penh, Paris..., Việt kiều cũng hưởng ứng. Tại Sài Gòn, đám tang Phan Châu Trinh đã trở thành một cuộc biểu dương lực lượng của quần chúng (...). Từ tờ mờ sáng 4-4-1926, đồng bào từ khắp thành phố và vùng phụ cận đổ về trung tâm. Họ nhanh chóng tập hợp theo đoàn thể, xếp thành từng khối, chuẩn bị điều hành. Đám tang đi theo lộ trình: 54 Pallerin (Pasteur), qua Norodom (Lê Duẩn), Paul Blanchy (Hai Bà Trưng) rồi thẳng xuống Phú Nhuận (Phan Đình Phùng) đến nghĩa trang Gò Công tương tế ở Tân Sơn Nhất. Đám tang đã đi đến cuối đường Hai Bà Trưng ngày nay mà các đoàn quần chúng còn đứng lại ở đại lộ Norodom! Chứng kiến đám tang vĩ đại được tổ chức trang nghiêm trật tự, ngoại kiều ở Sài Gòn bảo nhau là "Dân tộc Việt Nam đã tỉnh giấc, thức dậy rồi!" (...) Trong báo cáo gửi Quốc tế Cộng sản về phong trào cách mạng ở An Nam bằng tiếng Anh, Nguyễn Ái Quốc đã viết: "Năm 1926 có một sự thức tỉnh toàn quốc tiếp theo cái chết của một nhà quốc gia chủ nghĩa lão thành Phan Châu Trinh. Khắp trong nước đều tổ chức lễ truy điệu (...) Trong lịch sử người An Nam chưa hề được chứng kiến một việc to lớn như vậy bao giờ". (Trần Viết Ngạc) * Sáng ngày 4-4-1926, tang lễ được cử hành (...). Tác động lớn nhất và sâu xa nhất là phong trào để tang cụ Phan Châu Trinh đã làm dấy lên hành động bãi khóa của học sinh các trường học, nhất là các trường trung học có tiếng lúc đó như Trường Bưởi - Hà Nội, Trường Bonnan, Trường kỹ nghệ thực hành Hải Phòng, Trường trung học Nam Định, Trường Quốc học Huế... Học sinh bãi khóa đòi để tang nhà ái quốc (...). Các cuộc bãi khóa ở các trường trung học đã bị chính quyền thực dân lên án, bắt bớ. Một số học sinh đứng đầu bị đuổi học. Trong đó, một số người có nhiệt tình cứu nước đã từng tìm đọc và tiếp xúc được với tư tưởng cách mạng mới là lý luận Mác-Lênin và hoạt động cứu nước của Nguyễn Ái Quốc do Hội Việt Nam cách mạng thanh niên truyền về, nay quyết dấn thân vào con đường cách mạng. Nay nhắc đến đám tang Phan Châu Trinh, chúng ta nhắc đến một trong những con người bất tử. Ông cha ta nói: "Sống là thể phách, còn là tinh anh". Tinh anh của Phan Châu Trinh còn sống mãi với xứ Quảng, với non sông đất nước Việt Nam. Trong xã hội "dân giàu - nước mạnh - xã hội công bằng - dân chủ - văn minh" mà ta đang xây dựng ngày nay, tinh anh của Phan Châu Trinh là bất diệt. (GS Văn Tạo) Theo Thanh niên |
--------------------------
Tin bài liên quan:
- Phan Châu Trinh: “Nhà cách mạng đầu tiên của Việt Nam” (21-3)