Người đầu tiên có tư tưởng dân chủ ở Việt Nam

Phan Châu Trinh xuất hiện trên vũ đài chính trị nước ta đầu thế kỷ XX với tư cách một nhà yêu nước khảng khái, trung thực, bất khuất trước cường quyền, một sĩ phu tiến bộ phấn đấu cho việc phát huy dân chủ, nhân quyền ở nước ta.

GS - Nhà giáo Nhân dân Đinh Xuân Lâm nhìn nhận: "Xu hướng chính trị và những hoạt động của Phan Châu Trinh đã có tác dụng tích cực đến phong trào cách mạng thời đó, do chỗ yêu cầu dân chủ, khát vọng nhân quyền cụ đề xướng là phù hợp với thời đại, phù hợp với bước tiến của cách mạng Việt Nam đang chuyển từ phạm trù cũ - phong kiến sang phạm trù mới - có tính chất tư sản.

Dưới ảnh hưởng của xu hướng chính trị và những hoạt động sôi nổi của cụ, một cuộc vận động cải cách dân chủ rộng lớn đã được phát động tại miền trung và nhanh chóng lan rộng ra cả nước, tấn công khá quyết liệt vào hệ tư tưởng phong kiến, thực hiện cải cách phong tục, đẩy mạnh phát triển công thương nghiệp...

Không còn nghi ngờ gì nữa, Phan Châu Trinh là người đầu tiên có tư tưởng dân chủ ở Việt Nam. Với tư cách đó, cụ thật xứng đáng chiếm một vị trí cao trong lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân ta".

Phan Châu Trinh sinh năm 1892 tại làng Tây Lộc thuộc huyện Tiên Phước (nay là Phú Ninh, Quảng Nam). Ông đỗ phó bảng năm 1901, năm 1903 ra làm quan ở Huế.

Một thời gian sau, ông cùng Trần Quý Cáp và Huỳnh Thúc Kháng quay về Quảng Nam, bắt tay chuẩn bị cho phong trào Duy Tân.

Chính Huỳnh Thúc Kháng từng viết về ông: "Phan Châu Trinh là nhà cách mạng đầu tiên ở Việt Nam".

Và sau này, cố học giả Hoàng Xuân Hãn cũng nhận định: "Sau khi phong trào Cần Vương bị đàn áp hoàn toàn, Phan Châu Trinh đi sâu vào nghiên cứu những nhược điểm cơ bản về văn hóa xã hội Việt Nam, cụ thấy rõ nguyên nhân sâu xa dẫn đến mất nước là sự thua kém của xã hội ta so với phương Tây. Phan Châu Trinh đã đưa ra những đường lối mới để tìm lối thoát cho con đường cứu nước".

Nhà văn Nguyên Ngọc khẳng định: "Thứ nhất, khác với những người đi trước và những người đồng thời, Phan Châu Trinh là người đầu tiên tìm nguyên nhân mất nước không phải ở đâu khác mà ở trong văn hóa. Thứ hai, ông cho rằng nguyên nhân đưa đến mất nước là do những nhược điểm cơ bản về văn hóa của xã hội Việt Nam. Thứ ba, nói theo ngôn ngữ thời nay, ông là người Việt Nam đầu tiên nhận ra cuộc toàn cầu hóa thời bấy giờ, Việt Nam đã thua, thua đến mất nước, và trước hết, cơ bản nhất là thua về văn hóa vì vẫn sống như chưa hề có thực tế thời đại to lớn đó.

Thời đại đã thay đổi. Đối thủ của chúng ta đã thay đổi. Lần này khác hẳn: Chúng ta đối mặt với một đối thủ hoàn toàn khác, chưa từng gặp trong suốt lịch sử hàng mấy nghìn năm trước của mình, một đối thủ thuộc về một thời đại khác. Từ đó, muốn cứu dân tộc, phải khắc phục khoảng cách về thời đại đó, đưa dân tộc lên ngang cùng thời đại với đối thủ của mình...".

Phong trào Duy Tân là một cuộc vận động cải cách giáo dục vĩ đại ngay trong lòng chủ nghĩa thực dân. Đã có 60 trường ra đời ở vùng nông thôn Quảng Nam, dạy theo một chương trình mới.

Ông gọi đó là "khai dân trí, chấn dân khí và hậu dân sinh". Và dân chủ, dân quyền, đối với ông, trước tiên, tiên quyết là quyền được thông tin, như cách nói ngày nay. Dân biết thì dân sẽ đứng dậy, sẽ tự quyết định vận mệnh của mình. Cho đến nay, theo Nguyên Ngọc, cuộc "khai dân trí" cho hội nhập mang tính toàn cầu hóa mới này còn tiếp tục. Còn theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An, phải chăng đây là bài học cập nhật, nóng hổi đối với chúng ta, bởi lúc này hơn bao giờ hết không chỉ những người lãnh đạo mà cả toàn dân, đặc biệt giới trí thức phải có tư duy mới, với đôi mắt mới nhìn vào thế giới đang biến đổi nhanh chóng và lớn lao để vươn ra thế giới...

Theo Lao động

--------------------------

Tin bài liên quan:

-  Phan Châu Trinh: “Nhà cách mạng đầu tiên của Việt Nam” (21-3)