Nghệ sĩ Ưu tú Bạch Hạc và nghệ thuật Cung đình Huế

Bạch Hạc đến với tuồng cung đình như là sự ngẫu nhiên. Từ bé, chị đã mê nghệ thuật, vẻ mặt, diệu khảo trong áo mão, những động tác gắn liền với nghệ thuật múa và võ thuật, thích tính cách anh hùng mã thượng, hào hoa của nhân vật. Thế nên, mới học lớp 11, nghe mọi người kháo nhau Ðoàn nghệ thuật Cung đình Huế tuyển diễn viên, chị liền đăng ký dự thi. Rồi Bạch Hạc đã làm cho mọi người ngạc nhiên khi chị hóa thân vào nhân vật một cách khéo léo và bài bản. Các cô chú trong Ðoàn bắt đầu để ý đến Bạch Hạc và đoán biết cô bé sau này sẽ góp phần vào sự tiếp nối bộ môn tuồng Huế. Năm 17 tuổi, Bạch Hạc được tuyển vào Ðoàn Nghệ thuật truyền thống Huế, hai năm sau chị bắt đầu được giao diễn các vai chính. Lúc ấy, nghệ thuật tuồng Cung đình Huế chưa được nhiều người quan tâm. Bởi tuồng Cung đình Huế là sản phẩm của thời đại quân chủ ở Việt Nam, khi triều đại phong kiến thịnh vượng thì tuồng cung đình phát triển huy hoàng, khi triều đại phong kiến chấm dứt thì nghệ thuật cung đình cũng mất đi môi trường diễn xướng. Bạch Hạc vào nghề đúng vào thời kỳ diễn viên tập luyện vất vả nhưng không có chế độ bồi dưỡng, sàn tập thì bằng xi-măng, có hôm các chị bị rách cả chân vì thiếu giày dép.

Năm 1993, quần thể Di tích Cố đô Huế được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới, đặc biệt sau khi nhã nhạc Huế được công nhận là kiệt tác văn hóa phi vật thể truyền khẩu của nhân loại thì việc khôi phục tuồng Cung đình Huế trở thành công việc chính đáng và cấp bách. Ðiều đó cũng có nghĩa diễn viên bộ môn tuồng Huế đã có đất dụng võ. Vai diễn đầu tiên Bạch Hạc thử nghiệm là Cúc Hoa trong vở tuồng dân gian Phạm Công - Cúc Hoa. Ðó là vai diễn mà chị  nhớ mãi không quên. Một Cúc Hoa con nhà tri phủ, gia giáo, giàu tình nhân ái, dịu dàng và chung thủy được Bạch Hạc thể hiện thành công, khiến khán giả gọi Bạch Hạc bằng cái tên Cúc Hoa. Không chỉ là vai diễn có tính cách nổi bật, một cô gái hay một nàng công chúa, một nhân vật có số phận, là tuồng dân gian, văn học hay lịch sử, Bạch Hạc đều tìm tòi cho mình một phong cách riêng. Ở Bạch Hạc có lối diễn tinh tế, sáng tạo, một giọng hát tuồng ấm áp truyền cảm trong các vai tuồng mẫu như: Thị Kính trong vở Quan Âm Thị Kính, Tố Lan trong Chuyện tình hoa trinh nữ, Lan Anh trong Hộ danh đàng, Phương Cơ trong Ngọn lửa Hồng Sơn; hay các vai Trưng Trắc, Loan Dung, Kim Liên, Thị Hến trong các trích đoạn: Trưng Trắc đề cờ; Phương Cơ qua ải; Ðịch mẫu biệt Kim Liên; Nghêu, Sò, Ốc, Hến... Chị đã cùng Ðoàn nghệ thuật tới biểu diễn ở các nước như: Nhật Bản, Pháp, Nga, Tây Ban Nha, Bỉ... Những chuyến đi biểu diễn dài ngày giúp Bạch Hạc học hỏi được nhiều điều từ những nền văn hóa của một số dân tộc trên thế giới. Chị kể rằng, đoàn của chị được các bạn nước Pháp tiếp đón rất nhiệt tình, chu đáo. Còn ở Nhật Bản, đêm đầu tiên biểu diễn khán giả đến rất đông, ăn mặc khá đơn giản, nhưng hầu như họ chẳng hiểu gì về nghệ thuật tuồng. Dù ngôn ngữ bất đồng, cả đoàn vẫn biểu diễn hết mình. Tối hôm sau khán giả lại đến xem, số đông mặc quần áo truyền thống để thể hiện thái độ trân trọng, nghiêm túc đối với bộ môn nghệ thuật của Việt Nam đã được trình diễn ở chốn cung đình. Chị coi đó là phần thưởng dành cho những người nghệ sĩ như chị.

Năm nay, NSƯT Bạch Hạc đã bước sang tuổi 44. Với 27 năm say mê với nghệ thuật cung đình, chị đã thể hiện thành công hơn 30 vai diễn khác nhau trong các vở tuồng, các trích đoạn và các tiết mục múa cung đình. Vai diễn nào chị cũng để lại ấn tượng khó quên trong lòng khán giả yêu sân khấu truyền thống và nghệ thuật cung đình. Mỗi năm, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Cung đình Huế biểu diễn gần 400 buổi từ Thừa Thiên - Huế, các khu vực khác trong cả nước, đến vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, để đem tinh hoa nghệ thuật truyền thống đến với mọi người. Trong các buổi biểu diễn đó, bao giờ cũng có mặt Bạch Hạc. Chị cho biết: "Từ tình cảm và trách nhiệm của người nghệ sĩ đối với nghệ thuật truyền thống của dân tộc, tôi nỗ lực sưu tầm, tìm hiểu, nghiên cứu và phục dựng những trích đoạn tuồng, những điệu múa, bản nhạc truyền thống và cung đình, khôi phục và phát triển tinh hoa nghệ thuật dân tộc, đưa lên sân khấu biểu diễn phục vụ nhân dân và giao lưu văn hóa". Chị không chỉ tham gia biểu diễn hàng chục điệu múa cung đình, mà còn biểu diễn một số điệu múa nâng cao từ hệ thống múa cung đình như: Hoàng tử du xuân, Phổ minh đài, Thuyền hoa cung nữ, Phách tiền... Ngoài ra, chị còn tham gia nhiều chương trình hoạt động nghệ thuật, biểu diễn nhiều vở diễn, tiết mục trong Lễ hội Festival Huế hằng năm, lễ hội truyền thống, các vở diễn, tiết mục dân gian và đồng thời tham gia dàn dựng nhiều tiết mục múa cung đình, làm trợ lý đạo diễn, chỉ huy đêm diễn và biễu diễn.

Những nỗ lực không mệt mỏi của NSƯT Bạch Hạc đã được ghi nhận, năm 2001, chị được Nhà nước phong tặng danh hiệu NSƯT. Hiện nay, NSƯT Bạch Hạc đang giữ trọng trách là Phó Giám đốc, Phó Bí thư Ðảng bộ Nhà hát nghệ thuật truyền thống Cung đình Huế. Về vai trò của người nghệ sĩ và cương vị công tác của mình, chị tâm sự: "Ðảm nhận cương vị mới này, tôi càng ý thức hơn về trách nhiệm của mình đối với việc bảo tồn nghệ thuật sân khấu truyền thống. Ðặc biệt, không tự bằng lòng với kết quả đã đạt được, luôn luôn trau dồi nghề nghiệp, cố gắng học tập từ nghệ nhân, nghệ sĩ đi trước, để truyền nghề lại cho diễn viên trẻ. Bởi trong bối cảnh nghệ thuật truyền thống có nguy cơ bị mai một và thưa vắng khán giả như hiện nay, chúng tôi không chỉ giúp các diễn viên trẻ nâng cao trình độ biểu diễn, mà còn phải truyền cho họ cả lòng yêu nghề".