Ngăn chặn “tín dụng đen” ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số

Theo thống kê chưa đầy đủ của cơ quan chức năng, tại huyện Ia Pa có đến 52 đầu mối cho vay và 2.250 hộ đồng bào DTTS vay với số tiền khoảng 33 tỷ đồng, với lãi suất 5%/tháng. Trong đó, có nhiều hộ nghèo và cận nghèo, khiến cuộc sống của họ vốn đã khó khăn, giờ như đang rơi vào bi kịch. Cách đây sáu năm, do hoàn cảnh gia đình khó khăn, vợ chồng anh Ksor Thun (thôn Ama H’Lắc, xã Chư Mố) quay quắt tìm vốn. Tuy nhiên, bà con, người thân cũng cùng cảnh ngộ, cho nên hai vợ chồng anh đành tìm đến chủ nợ vay 40 triệu đồng, với lãi suất 30.000 đồng/triệu/tháng để kịp mùa trồng mỳ (sắn). Từ đó đến nay, khoản vay này trở thành nỗi ám ảnh của cả gia đình. Bởi, dù hai vợ chồng đầu tắt, mặt tối từ làm rẫy, làm thuê quần quật vẫn không đủ trả. Ðến nay, số tiền cả gốc lẫn lãi vẫn còn hơn 43 triệu đồng. Anh Thun buồn bã cho biết: “Năm nào thu hoạch về cũng phải trả lãi cho chủ nợ bằng mỳ. Giá mỳ ngoài thị trường có thời điểm 3.500 đồng/kg, nhưng chủ nợ chỉ mua với giá 2.700 đồng/kg. Nếu không bán giá đó cho chủ nợ thì họ sẽ đòi tiền gốc. Thế nên, năm nào cũng phải nợ, mà lãi thì năm này chồng sang năm khác. Gia đình tôi chưa biết bao giờ mới trả hết nợ”.

Cũng như anh Thun, chị Nay H’Chuôn, người cùng buôn, rơi vào hoàn cảnh bi đát hơn. Trong một lần túng thiếu, bố chị là ông Rmah Yi vay 60 triệu đồng, với điều kiện khi thu hoạch mỳ phải bán cho họ để trả lãi. Chị H’Chuôn buồn rầu cho biết: “Năm 2013, bố tôi bị tai nạn không còn khả năng lao động, cho nên gia đình đành cho người khác thuê đất, còn cả nhà kéo nhau đi làm thuê để trả lãi hằng năm. Ðến giờ này, tiền gốc lẫn tiền lãi vẫn còn hơn 65 triệu đồng nhưng giờ biết lấy gì để trả nợ”.

Chủ tịch UBND xã Chư Mố Ksor Jú cho biết: Chỉ tính riêng trên địa bàn xã có đến 370 hộ vay của các chủ nợ và số tiền vay lên đến khoảng 6 tỷ đồng, trong đó lãi suất trung bình là 3%/tháng. Là xã còn khó khăn thì con số trên quá lớn đối với các hộ đồng bào DTTS. Trong khi đó, việc vay, mượn tiền cực kỳ đơn giản, không cần thủ tục, giấy tờ rườm rà, người dân cần gì là tìm đến chủ nợ. Chỉ vài chữ viết rồi lăn tay, ký nhận là được vay tiền theo kiểu tự thỏa thuận với nhau. Theo thống kê của các ngành chức năng huyện Ia Pa, trên địa bàn huyện, có 52 hộ tư nhân cho vay. Trong đó, có 15 hộ cho vay bằng tiền mặt và hằng tháng thu lãi suất bằng tiền mặt; 15 hộ cho vay bằng tiền mặt cuối vụ lấy lãi suất bằng tiền mặt, hoặc lấy nông sản rồi quy ra tiền; 10 hộ cho vay bằng hàng hóa, phân bón, giống cây trồng và cuối mùa sẽ thu lãi bằng tiền hoặc nông sản, còn những hộ khác cho vay với các hình thức khác nhau.

Cũng là một địa phương thuộc vùng khó khăn của Gia Lai, huyện Krông Pa cũng có gần 100 đầu mối cho vay với lãi suất từ 3 đến 5%/tháng và số hộ đồng bào DTTS vướng vào vay mượn kiểu “tín dụng đen” không hề nhỏ. Giữa trưa, nắng gắt chúng tôi đến thăm căn chòi tạm của hai vợ chồng trẻ Ksor Tep và Nay H’Thoa (buôn Ðúc, xã Chư Gu). Căn chòi chỉ vừa vài người ngồi, rách nát nằm trơ trọi, nhưng lại là nơi trú ngụ của hai vợ chồng bao năm nay. H’Thoa kể với giọng buồn bã: Tôi lấy chồng hai năm nay nhưng cả hai đều trắng tay. Không đất sản xuất, không nhà cửa, vợ chồng tôi đành ở tạm nơi căn chòi này để đi làm thuê kiếm sống và trả nợ…

Thế nhưng, oái oăm thay, hai vợ chồng đang làm thuê trên chính mảnh đất mà bố, mẹ đang gán cho chủ nợ. Chuyện bắt nguồn từ việc ông bà của tôi vay phân bón trồng mỳ, rồi đến nợ tiền cày đất, vay gạo ăn chờ đến mùa thu hoạch. Cứ thế, đến cuối vụ, thu hoạch được bao nhiêu mỳ thì chủ nợ túc trực sẵn để chở về hết. Mãi không trả được nợ, tiền gốc cộng tiền lãi cứ thế tăng lên theo từng năm. Giờ này, ông bà tôi đã mất, nhưng số nợ thì vẫn còn đó. Món nợ truyền đời đó đến lượt bố, mẹ tôi phải tiếp tục trả nợ nhưng cũng không hết, đành gán 4 ha đất cho chủ nợ và hai vợ chồng tôi lại đi làm thuê trên chính mảnh đất này.

Cũng từ việc đi vay mượn, ở huyện Chư Sê, nhiều hộ dân đồng bào DTTS còn bị chủ nợ “bày trận” rồi chiếm đoạt luôn cả đất… Ðể có thêm khoản tiền trang trải cho gia đình, đầu tư sản xuất và trả khoản vay ngân hàng, ông Kpă Lah (làng Kte 2, xã Hbông) đã vay của bà Nguyễn Thị Thu (thôn Ia Sa, xã Hbông) số tiền 65 triệu đồng với thời hạn 5 năm, lãi suất 9.000 đồng/triệu/tháng. Tuy nhiên, với ý định chiếm đoạt từ đầu, bà Thu ra điều kiện ông Lah phải đưa giấy chứng nhận quyền sử dụng đất gồm 1,5 ha đất vườn, rẫy cho bà Thu và sau đó đến văn phòng công chứng lăn tay vào giấy tờ cho mượn thì mới giao tiền. Tương tự, ông Rmah Ưih (làng Kte 2) cũng chẳng chút do dự khi giao giấy tờ mảnh đất hơn 3,2 ha cho bà Thu để vay 40 triệu đồng và cũng lên văn phòng công chứng ở thị trấn Chư Sê để làm thủ tục lăn tay trước khi nhận tiền. Giờ đây, đất của cả ông Lah, ông Ưih đều đã thuộc quyền sở hữu của bà Thu, dù các ông vẫn còn giữ tờ giấy viết tay ghi nhận nội dung bà Thu có giữ “bìa đỏ”, trong đó ghi rõ thời hạn trả lãi vay là sáu tháng.

Từ sự phản ánh của người dân, các cơ quan chức năng vào cuộc, làm rõ nhiều nội dung vi phạm pháp luật: Từ tháng 7-2016, Nguyễn Thị Thu và Nguyễn Thị Hồng (trú tổ dân phố 5, thị trấn Chư Sê, em ruột của bà Thu), cho vay tiền bằng hình thức thế chấp “bìa đỏ”, nhưng thực chất là lừa chuyển nhượng đất của 16 hộ người đồng bào DTTS trên địa bàn xã Hbông. Trong số này, có 12 “bìa đỏ” của các hộ dân đã hoàn thành thủ tục sang tên đổi chủ cho bà Nguyễn Thị Thu và nhiều người khác (được nhờ đứng tên). Sau khi sang qua tên người khác, các bìa đất của người dân bị bà Thu đem thế chấp ngân hàng vay 4,45 tỷ đồng.

Thiếu tá Ðỗ Văn Chính, Ðội trưởng Ðội CSÐT tội phạm về kinh tế - ma túy Công an huyện Chư Sê cho biết: Vụ việc được sớm phát hiện và tố cáo của người dân, qua quá trình điều tra, cơ quan CSÐT Công an huyện Chư Sê đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can và cấm đi khỏi nơi cư trú đối với bà Nguyễn Thị Thu để điều tra về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Hiện toàn bộ hồ sơ đã được chuyển lên Văn phòng Cơ quan CSÐT Công an tỉnh Gia Lai để xử lý theo thẩm quyền.

Tìm hiểu thực chất của nạn “tín dụng đen” vì sao lại có đất sống ở vùng đồng bào DTTS, ông Nay Nguyên, Trưởng buôn H’Ngôm (xã Chư Ðrăng, huyện Krông Pa) cho biết: “Ðồng bào DTTS hầu hết không biết chữ, không rành sổ sách, lại rơi vào hoàn cảnh bí bách về cuộc sống, cho nên chủ nợ có khi ghi nợ bao nhiêu thì họ đành chấp nhận”. Cùng chung suy nghĩ, Chủ tịch UBND xã Chư Ðrăng Nay Hem cho rằng: “Khi gặp khó khăn, đến thời điểm vào vụ trồng trọt, bà con nợ tiền cày, có người ứng phân bón của chủ đầu tư. Sau khi thu hoạch vụ mùa xong họ trừ hết, chủ hộ không còn gì nữa, xem như trắng tay. Sang năm thứ hai, từ khi thu hoạch đến vụ mùa họ lại tiếp tục đi vay gạo, phân bón, lấy tiền chữa bệnh… Sau ba đến bốn năm, số tiền gốc lẫn lãi cứ thế nhân lên, họ không còn khả năng trả nợ, bị chủ đầu tư lấy đất hoặc tài sản khác”.

Thực tế cho thấy, các hộ vay tiền, hàng hóa đều tự nguyện tìm đến chủ nợ, việc vay mượn chủ yếu tự thỏa thuận với nhau. Thế nên, việc ngăn chặn “cơn bão tín dụng đen” này gặp nhiều khó khăn. “Làn sóng ngầm này hiện đang tàn phá khắp các buôn làng tại địa phương. Tuy nhiên, đây lại là vấn đề dân sự cho nên hiện chính quyền chưa có biện pháp gì xử lý, mà chủ yếu làm công tác tuyên truyền là chính”, Phó Chủ tịch UBND huyện Krông Pa Tạ Chí Khanh lý giải. Trong khi đó, Chánh Văn phòng UBND huyện Ia Pa Hoàng Văn Tư cho biết: “Ðây thật sự là vấn nạn. Người cho vay thì khôn khéo, còn người đi vay thì chẳng bao giờ tố cáo, việc thu thập chứng cứ rất khó khăn, do việc vay mượn chủ yếu thỏa thuận bằng miệng, không có giấy tờ. Tuyên truyền thì người dân không nghe, xử lý hình sự không được. Thực tế này tồn tại từ nhiều năm trước nhưng đến giờ thì càng trầm trọng hơn”.

Trước mắt, để giải quyết tạm thời vấn đề “tín dụng đen” trên địa bàn, UBND huyện Ia Pa đã chỉ đạo các xã đến tận làng rà soát, thống kê các hộ nghèo, cận nghèo đang vay “tín dụng đen” và giao công an xác minh các thông tin liên quan. Ðồng thời, giao các đơn vị chức năng rà soát lại con số cụ thể về tình trạng cho vay nặng lãi; yêu cầu các ban, ngành, đoàn thể trên địa bàn đẩy mạnh công tác tuyên truyền, thông tin sâu rộng đến nhân dân về phương thức, thủ đoạn, hành vi lừa đảo, cho vay nặng lãi và các hành vi trái pháp luật...

Giám đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Chi nhánh Gia Lai Nguyễn Văn Cư chỉ ra nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình trạng “tín dụng đen” là do việc vay vốn ngân hàng phải bảo đảm các điều kiện, thủ tục theo quy định. Trong khi đó, người dân khi cần một lượng tiền ít và muốn có ngay cho nên thường dễ dàng chấp nhận vay bên ngoài. Mặt khác, một số hộ không có nguồn thu ổn định trong năm, thường mua nợ nhu yếu phẩm hằng ngày hoặc vay tiền bên ngoài rồi cuối năm trả bằng tiền, nông sản. Ðể góp phần hạn chế và đẩy lùi “tín dụng đen” ở khu vực nông thôn, vùng đồng bào DTTS, ông Nguyễn Văn Cư cho rằng, chính quyền các cấp cần tăng cường rà soát, nắm tình hình, đẩy mạnh tuyên truyền để đồng bào DTTS hiểu rõ tác hại của “tín dụng đen”. Ðồng thời, phối hợp ngành ngân hàng trong công tác triển khai các chương trình tín dụng chính sách. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Chi nhánh Gia Lai sẽ tiếp tục chỉ đạo các ngân hàng thương mại, tăng cường mở rộng mạng lưới, đưa vốn đến khu vực nông thôn, vùng đồng bào DTTS. Cấp ủy, chính quyền địa phương cần tăng cường công tác khuyến nông, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất, định hướng phát triển kinh tế theo lợi thế từng vùng, nhằm giúp người dân sử dụng vốn hiệu quả; tăng cường vai trò của Chủ tịch UBND cấp xã, cũng là thành viên Ban đại diện Hội đồng quản trị Ngân hàng Chính sách xã hội, không để hộ nghèo, hộ cận nghèo nào thật sự cần vốn mà lại thiếu vốn.