“Một tấm gương trong đến vô cùng...”

Trung tướng Phạm Kiệt (tên thật là Phạm Quang Khanh) sinh ngày 10-1-1910 tại làng An Phú (nay thuộc thôn Minh Thành, xã Tịnh Minh, huyện Sơn Tịnh, Quảng Ngãi). Trong thế kỷ 20 nhiều binh lửa, Phạm Kiệt là một người nổi bật. Cái nôi văn hóa văn hóa quê hương - vùng quê có linh khí núi Ấn - sông Trà hội tụ, “đất bạc, dân chăm, tính tằn tiện, không xa hoa, người quân tử thích việc nghĩa, giữ khí tiết” (Đại Nam nhất thống chí) - cùng với truyền thống gia đình đã rèn đúc nên khí chất của Phạm Kiệt từ thủa thiếu thời và trong suốt cuộc đời cách mạng về sau của ông: Ý chí vươn lên với một tính cách mạnh mẽ, dám xông pha chịu gian khổ, sẵn sàng hy sinh vì nghĩa lớn, vì cộng đồng, vì dân tộc; bản tính thẳng thắn chính trực, gan góc, kiên cường những tràn đầy lòng nhân ái, sâu nặng nghĩa tình.

Tên tuổi Trung tướng Phạm Kiệt gắn với nhiều chiến công trên khắp các chiến trường cách mạng: Đội trưởng Đội du kích Ba Tơ (từ tháng 3-1945), 101 ngày phòng thủ Nha Trang (1945), đề xuất với Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Bộ Tư lệnh thay đổi phương án đánh Điện Biên Phủ, đề xuất xây dựng địa đạo Vịnh Mốc nổi tiếng thời chống Mỹ... Ông cũng là Tư lệnh kiêm chính ủy lực lượng Công an vũ trang (nay là Bộ đội Biên phòng), Thứ trưởng Bộ Công an, đã từng chỉ huy hàng trăm trận đánh và chuyên án tiêu diệt hàng trăm gián điệp biệt kích, bắn rơi nhiều máy bay, thu nhiều vũ khí, khí tài, tài liệu của địch, bảo vệ vững chắc hậu phương lớn miền bắc.

Trung tướng Phạm Kiệt được biết đến là người có bản lĩnh lớn, dám quyết đoán chớp thời cơ. Điều này được thể hiện từ khởi nghĩa Ba Tơ (ông là một trong những người lãnh đạo chủ chốt) nổ ra chỉ hai ngày sau khi Nhật nổ súng đảo chính Pháp ở Đông Dương (11-3-1945). Phát huy thắng lợi và tinh thần khởi nghĩa Ba Tơ, trong hai ngày 14 và 15-8-1945, Quảng Ngãi đã giành được chính quyền trọn vẹn. Đây là địa phương đầu tiên giành được chính quyền cấp tỉnh trong cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám lịch sử của dân tộc. Ông còn thể hiện tầm nhìn xa và một bản lĩnh thẳng thắn trung thực vì nghĩa lớn khi là người duy nhất nêu đề xuất với Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp thay đổi phương án tấn công Điện Biên Phủ - từ “đánh nhanh, thắng nhanh” sang “đánh chắc tiến chắc”. Đại tướng cho biết: “Sau này mới biết có cán bộ lo ngại nhưng khi đó không môt ai nói lên ý nghĩ thật của mình vì ngại cho là dao động. Tôi đánh giá rất cao ý kiến của anh Kiệt...” - (Thư của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi Hội Khoa học Lịch sử, ngày 19-1-1995). Sau này Đại tướng còn nói thêm: “Chỉ có Kiệt mới dám nói câu đó !...”.

Ở Vĩnh Linh, trong cuộc chiến đấu bảo vệ vùng giới tuyến, ông chỉ đạo xây dựng địa đạo Vịnh Mốc, rồi mở rộng ra nhiều xã khác, kiên quyết bám trụ, chiến đấu lâu dài. Địa đạo Vịnh Mốc - bản hùng ca của một thời Vĩnh Linh lẫm liệt, đến nay là tấm bia khắc ghi sự tích anh hùng, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ hôm nay đã được khởi đầu từ Tư lệnh Phạm Kiệt, điều này vẫn còn ít người biết.

Trong đời thường, cán bộ chiến sĩ, nhân dân lại thấy một Phạm Kiệt sống đầy tình người, sâu sát, quan tâm đến nhân dân, chiến sĩ từ những điều cụ thể nhất. Hằng năm, ông đều dành thời gian đến những vùng khó khăn, gian khổ lắng nghe cấp dưới và chỉ đạo khắc phục những thiếu thốn. Ở nhà riêng, ông thích ăn những sản vật gợi nhớ quê nhà: cá bống kho, thịt rim, rau dưa... Thủ tướng Phạm Văn Đồng - người cùng quê, cùng đồng hành trên nhiều chặng đường cách mạng với ông - nhận xét: “Anh Kiệt là một tấm gương trong đến vô cùng”.

Chiều ngày 10-1, triển lãm ảnh “Danh tướng Phạm Kiệt - Bản lĩnh và tài đức” tại nhà triển lãm 45 Tràng Tiền (Hà Nội) sẽ khai trương và kéo dài trong bảy ngày. Triển lãm giới thiệu gần 300 bức ảnh về cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí Phạm Kiệt được chụp từ những năm 1940, sưu tầm từ nhiều nguồn tư liệu...