Một không gian văn hóa nghệ thuật

Trần Tuấn Khải là nhà thơ yêu nước, sinh năm 1895, quê ở Quang Xán, huyện Mỹ Lộc, tỉnh Nam Định. Ông là hậu duệ đời thứ 28 của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn. Ông có nhiều tác phẩm nổi tiếng như: Duyên nợ Phù sinh; Bút quan hoài; Tiễn chân anh Khóa; Gương bể dâu; Mừng anh Khóa về… Ông cũng là tác giả của những vần thơ giản dị, gần gũi, thắm nghĩa tình, như: Anh đi anh nhớ quê nhà/ Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương/ Nhớ ai dãi nắng dầm sương/ Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao.

Trong sự nghiệp sáng tác, Trần Tuấn Khải có nhiều bút danh, nhưng thường dùng là Á Nam. Ngoài viết truyện, làm thơ, soạn kịch, dịch sách, dạy học, Á Nam Trần Tuấn Khải còn tham gia hoạt động cách mạng. Năm 1932, ông bị thực dân Pháp bắt giam hai tháng vì tội viết sách “phá rối trị an, xúi dân nổi loạn”.

Năm 1954, ông cùng gia đình di cư vào nam sinh sống. Ở Sài Gòn - Gia Định, Trần Tuấn Khải đã có nhiều đóng góp cho đời sống văn hóa, văn nghệ. Cũng trong thời gian này, ông viết báo, tổ chức xuất bản, dịch tác phẩm Hán Nôm… Năm 1975, ông viết bài: Mừng anh Khóa trở về. Từ năm 1975 đến khi mất (1983), ông làm cố vấn Hội Văn nghệ TP Hồ Chí Minh.

Nhà nghiên cứu Lưu Hồng Sơn, Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ, đã viết về Á Nam Trần Tuấn Khải: “Cùng với Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu, Á Nam Trần Tuấn Khải được xem là một trong số hai nhà thơ tiêu biểu nhất trong lịch sử thơ ca chữ quốc ngữ của Việt Nam đầu thế kỷ 20. Lượng thơ Trần Tuấn Khải sáng tác tuy không đồ sộ (khoảng 300 bài), nhưng có lẽ, ông là người dẫn đầu về phương diện hình thức thể hiện với nhiều cách tân độc đáo, mới lạ…”.

Nhưng thật đáng tiếc, những tác phẩm của ông, phần vì bị thực dân Pháp tịch thu, phần vì qua nhiều biến cố đã bị thất lạc.

Năm 1985, tên của ông được sử dụng để đặt tên cho một con đường tại quận 5. Vinh dự này đã khơi gợi cho người con gái của ông là Nhà thơ Lan Hinh (Trần Thị Lan) thực hiện quyết tâm: Cần phải hình thành một không gian tưởng nhớ, sưu tập, lưu truyền văn hóa của Á Nam Trần Tuấn Khải.

Năm 1989, để lại gia đình của mình ở Mỹ, bà Lan Hinh về Việt Nam bắt đầu thực hiện ước nguyện xây dựng nhà lưu niệm Trần Tuấn Khải. Bà dành dụm, tích cóp mua đất, làm nền. Ngày đó, khu Hiệp Bình Chánh vẫn còn là một vùng sình lầy, lau sậy. Đặt chân đến gây dựng, bà đã gặp không ít khó khăn, trở ngại. Nhưng với trách nhiệm, bổn phận, cùng với sự trợ giúp của nhiều người trong giới văn học nghệ thuật, năm 1998, bà Lan Hinh cùng Giáo sư Hoàng Như Mai tổ chức ra mắt Lưu niệm đường Á Nam Trần Tuấn Khải.

Lưu niệm đường Á Nam Trần Tuấn Khải là một ngôi nhà gỗ đơn sơ, mộc mạc. Ở đó, chủ nhân đã tái hiện nhiều hình ảnh, vật dụng… mà theo bà Lan Hinh đó là “cốt cách, nếp sống của Á Nam Trần Tuấn Khải”. Từ đó đến nay, Lưu niệm đường Á Nam Trần Tuấn Khải cũng đã trở thành nơi lui tới, sum họp, sinh hoạt của nhiều thế hệ văn nghệ sĩ gần xa. Có người tìm đến để tri ân, tưởng nhớ. Có người tìm về cùng hội ngộ, lấy Trần Tuấn Khải để “ôn cố tri tân”.

Thời gian qua, hơn mười bộ sách, kỷ vật của cha mình bị thất lạc đã được bà Lan Hinh dày công tìm kiếm, đưa về lưu giữ tại Lưu niệm đường. Bà Lan Hinh cho biết, đây sẽ là việc làm thường xuyên để bồi đắp không gian văn hóa nơi đây ngày càng phong phú và giá trị. Để tỏ lòng thành với người cha, trong không gian lưu niệm đường đó, Nhà thơ Lan Hinh đã biên soạn và hoàn thành tác phẩm: “Kim Sinh Lụy Á Nam Trần Tuấn Khải tác phẩm, nhận định và bình luận”. Bà Lan Hinh cũng đã tổ chức những sân chơi, hội thi, trao giải thưởng để khuyến khích các em học sinh Trường THCS Ngô Quốc Chí (ở gần nhà) tìm hiểu về Nhà thơ Trần Tuấn Khải.

Trải qua thời gian, căn nhà gỗ của Lưu niệm đường Á Nam Trần Tuấn Khải ngày càng cũ kỹ. Năm 2014, bà Lan Hinh lại chắt chiu ra Hà Nội tìm mua hai khung nhà gỗ khác thay thế… Ở tuổi 77, bà Lan Hinh đang lo ngại về sức khỏe, tuổi tác. Bà Lan Hinh chia sẻ, sau nhiều năm vun đắp, có được lưu niệm đường như ngày hôm nay phần nào bà đã được toại nguyện, nhưng để lưu giữ, duy trì dài lâu, bà muốn hiến khu lưu niệm này cho một tổ chức, cơ quan nào đó quản lý.

Theo nhiều chuyên gia về văn hóa, với những đóng góp của Á Nam Trần Tuấn Khải cho nền văn học nước nhà thì cần có những ghi nhận nhiều hơn nữa. Nên coi Lưu niệm đường Á Nam Trần Tuấn Khải như là một di tích; xem đây như là một địa chỉ văn học…