Nhiều năm nay, thương hiệu “nhãn Sông Mã” không chỉ được người tiêu dùng trong nước biết đến mà còn vươn ra thị trường thế giới. Từ trồng cây ăn quả, cuộc sống của đồng bào các dân tộc nơi đây có nhiều đổi mới và ổn định.
Con đường đất nhỏ hẹp, khó đi với hơn 20 đoạn suối vắt qua đường từ thành phố Sơn La vào huyện biên giới Sông Mã ngày nào nay đã được mở rộng, trải nhựa, đi lại thuận tiện.
Cách trung tâm huyện Sông Mã gần 50 km là xã Chiềng Khương, bắt đầu từ đây dọc hai bên đường từ xã Chiềng Khương vào thị trấn Sông Mã là những vườn nhãn xanh tốt đơm trồi, lộc biếc.
Đây là giống nhãn lồng được những người Hưng Yên xung phong lên khai hoang vùng Tây Bắc trồng từ những năm 60 của thế kỷ trước. Giờ đây vùng nhãn đã được áp dụng kỹ thuật mới, nhân giống bạt ngàn ở các bản thuộc xã Mường Hung, Chiềng Cang, Chiềng Khoong, Nà Nghịu.
Cũng như bao hộ dân khác ở huyện Sông Mã, Tết Nguyên đán vừa rồi gia đình ông Đào Ngọc Bằng, ở xã Chiềng Khoong đã đón xuân phấn khởi hơn bởi năm nay thu nhập của gia đình được tăng thêm nhờ có hơn 4 ha trồng nhãn. Trong căn nhà xây khang trang, ông Bằng, chia sẻ: “Năm 2017, gia đình tôi chuyển 4 ha đất trồng ngô, sắn sang trồng nhãn. Với 4 ha nhãn, mỗi năm thu lãi hơn 300 triệu đồng. Năm 2024, gia đình sẽ chuyển đổi 1 ha nhãn Miền Thiết sang trồng nhãn chín sớm, rải vụ”.
Trong câu chuyện với đồng chí Nguyễn Mạnh Hùng, Bí thư Huyện ủy Sông Mã, chúng tôi được biết: Sông Mã có nhiều lợi thế phát triển sản xuất nông nghiệp, tiếp sức cho khát vọng làm giàu của nông dân. Đảng bộ huyện đã ban hành Nghị quyết số 04 về lãnh đạo thực hiện Đề án phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trên địa bàn giai đoạn 2020-2025, định hướng năm 2030.
Đồng thời, huyện cũng đã vận dụng linh hoạt các cơ chế, chính sách của Đảng, Nhà nước về hỗ trợ phát triển nông nghiệp, trong đó tập trung phát triển cây ăn quả trên đất dốc. Với định hướng đúng, trúng trong chuyển đổi cơ cấu cây trồng, nhãn Sông Mã đã vươn ra thị trường thế giới, tạo điều kiện cho vùng đất khó trở thành vùng chuyên canh cây ăn quả nổi tiếng được nhiều người biết đến.
Để nhãn Sông Mã có chỗ đứng trên thị trường trong nước và quốc tế, huyện đã hỗ trợ, hướng dẫn các hợp tác xã, hộ nông dân áp dụng quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ, GlobalGAP...
Đến năm 2017, sản phẩm nhãn Sông Mã đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp bảo hộ “Nhãn hiệu chứng nhận Nhãn Sông Mã”. Đến nay, đã có 48 mã số vùng trồng nhãn xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, Australia, New Zealand, Mỹ, Vương quốc Anh...; có 47 hợp tác xã sản xuất an toàn theo quy trình VietGAP.
Để mở rộng thị trường tiêu thụ cho sản phẩm nhãn, huyện Sông Mã đã tham gia các đoàn công tác khảo sát, nghiên cứu thị trường nước ngoài để hỗ trợ xuất khẩu; phối hợp với một số doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh để xuất khẩu nhãn; thành lập các kênh quảng bá thương hiệu trên mạng xã hội Facebook, Youtube, TikTok...; duy trì thị trường truyền thống như Trung Quốc, Australia đối với trái cây tươi; phát triển các thị trường tiềm năng, thị trường các nước đã ký kết Hiệp định Thương mại tự do với Việt Nam như Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU).
Năm 2023, sản lượng nhãn đạt 75.000 tấn quả, giá trị hàng hóa đạt hơn 1.013 tỷ đồng; trong đó, hơn 46.000 tấn tiêu thụ trong nước, gần 28.000 tấn chế biến và 950 tấn xuất khẩu đi các thị trường EU, Vương quốc Anh, Đức, Trung Quốc...
Để nâng cao năng lực chế biến, huyện Sông Mã đã rà soát, hỗ trợ các hợp tác xã, hộ sản xuất theo Quyết định số 1818/QĐ-UBND ngày 28/7/2021 của Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La. Cùng với đó, huyện lồng ghép nguồn lực hỗ trợ hợp tác xã về bao bì, tem, nhãn mác sản phẩm long nhãn; duy trì hai làng nghề chế biến long nhãn tại xã Chiềng Khoong.
Hiện nay, huyện có 2.994 lò sấy, trong đó 732 lò hơi nhiệt sạch; công suất từ 1.500-2.000 tấn quả tươi/ngày.Vụ nhãn năm nay, các cơ sở đã chế biến 3.715 tấn long nhãn, giá trị hàng hóa đạt hơn 500 tỷ đồng. Việc làm này không chỉ giảm áp lực mùa vụ, mà còn nâng cao giá trị sản phẩm nhãn, tạo việc làm cho nhiều lao động.
Ông Lường Văn Thoan, Giám đốc Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp An Thịnh, xã Nà Nghịu, cho hay: Từ khi áp dụng lò sấy hơi ép nhiệt kín, công suất một ngày tăng lên 5-6 tạ.
Từ năm 2018, chuyển đổi hoạt động chế biến long nhãn từ lò sấy than thủ công sang lò sấy hơi ép nhiệt kín, chất lượng sản phẩm được bảo đảm từ hương vị, mầu sắc, không sử dụng chất bảo quản, không thêm đường tạo ngọt và rút ngắn thời gian sấy. Sản phẩm được hệ thống phân phối tiêu thụ trong nước và xuất khẩu sang Hàn Quốc, Trung Quốc.
Hiện tại, huyện Sông Mã có hơn 7.500 ha trồng nhãn, chủ yếu là nhãn Miền Thiết và T6. Để tiếp tục nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững cây nhãn, huyện đang tập trung thâm canh, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào chăm sóc, thu hái, bảo quản.
Cùng với các giải pháp đã đề ra trong việc mở rộng thâm canh cây ăn quả, đưa cây nhãn tiếp tục trở thành một trong những cây trồng chủ lực trong nâng cao thu nhập cho người dân, huyện Sông Mã đã đề ra những mục tiêu cụ thể, phấn đấu đến năm 2025 có 1.000 ha cây ăn quả ứng dụng công nghệ cao và 1.000 ha được chứng nhận VietGAP, GlobalGAP; duy trì 300-500 ha nhãn sản xuất trái vụ; từ 20-25 hợp tác xã nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, chế biến long nhãn; 5% diện tích cây ăn quả sử dụng hệ thống tưới nước tiết kiệm tự động...
