Một trận rồng lửa giặc tan tành
Bỏ thành cướp đó trốn cho nhanh
Ba quân đội ngũ chỉnh tề tiến
Trăm họ chật đường vui tiếp nghênh
(Ngô Ngọc Du)
Ngày nay, dấu tích trận rồng lửa oanh liệt đó vẫn hiện diện sừng sững ở gò Ðống Ða. Tháng Một năm Mậu Thân (1788), người Anh hùng áo vải Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế ở Phú Xuân, lấy niên hiệu Quang Trung, chỉ huy 5 đạo quân Tây Sơn, thần tốc tiến quân ra bắc. Chiến thắng vang dội đó đã được ghi trong sử sách và những câu chuyện kể của nhân dân từ đời này truyền đời khác về tài thao lược thần kỳ của Quang Trung và các đô đốc mưu lược, dũng cảm: đêm 30 Tết, đánh tan quân giặc ở trận Gián Khẩu (Ninh Bình). Thừa thắng, đại quân ở mũi chính diện theo đường thượng đạo tiến đánh đồn Hà Hồi. Ðêm mồng 4 Tết, đích thân Quang Trung chỉ huy tướng sĩ chuẩn bị tiến công đồn Ngọc Hồi, một vị trí tiền tiêu quan trọng của địch ở cửa ngõ phía nam Thăng Long. Mờ sáng mồng 5, đồn Ngọc Hồi bị tiêu diệt. Tướng giặc Sầm Nghi Ðống nghe tin đồn Ngọc Hồi đã thất thủ, hoảng loạn tự vẫn ở đại bản doanh Loa Sơn (nay là khu vực gò Ðống Ða). Cùng lúc đó, đô đốc Long chỉ huy một cánh quân đánh đồn Khương Thượng. Dân binh các làng Khương Thượng, Thịnh Quang, Nam Ðồng đã gia nhập quân Tây Sơn và ủng hộ tướng sĩ đánh đồn Khương Thượng, vị trí chiến lược quan trọng nhất bảo vệ kinh thành Thăng Long. Thang rơm, con cúi, đạn lửa mù trời, xác giặc ngổn ngang. Ðồn Khương Thượng bị tiêu diệt càng làm quân giặc kinh hoàng. Thừa thắng, đại quân do Quang Trung chỉ huy từ Ngọc Hồi tiến vào phía nam Thăng Long, xông thẳng lên cửa ô Tây Luông (nay là khu vực Nhà hát lớn). Tôn Sĩ Nghị không kịp đóng yên cương tháo chạy qua cầu phao và ra lệnh cắt cầu làm hàng nghìn lính bị cuốn theo dòng sông sâu.
Trưa mồng 5 Tết, tướng sĩ Tây Sơn hội quân tại Thăng Long trong niềm vui hân hoan của muôn dân. Huyền thoại Quang Trung cử người mang cành đào thắm về Phú Xuân báo tin thắng trận cho vợ yêu- công chúa Ngọc Hân là sự thăng hoa và sáng tạo tuyệt vời của dân gian về hình tượng vua Quang Trung văn võ song toàn, tài đức, tình nghĩa vẹn tròn.
Nửa cuối thế kỷ 19, ấp Thái Hà được thành lập trên đất của các làng trên. Khi mở đường xây dựng phố nhỏ và các khu dân cư quanh dinh, dân đem hàng trăm bộ hài cốt chôn rồi đắp thành gò. Trên gò cao, cây đa mọc um tùm nên dân gọi là gò Ðống Ða. Sau đó, Ðền Trung Liệt ở thôn Văn Tân (nay là phố Nguyễn Khuyến) thờ Nguyễn Tri Phương, Hoàng Diệu, Ðoàn Thọ, Trương Quốc Dụng đã được dời đến gò Ðống Ða.
Nhân dân Khương Thượng vẫn theo nếp xưa, tế lễ Thành Hoàng rồi đến chùa Bộc lễ Quang Trung chiều mồng 4 Tết. Sáng mồng 5 tháng Giêng, dân làng múa Rồng và rước kiệu đến gò Ðống Ða, cùng nhân dân Thăng Long tổ chức lễ hội, ghi nhớ công ơn người Anh hùng áo vải cờ đào. Trong tiết Xuân ấm áp, lòng người lâng lâng hòa cùng tiếng chiêng, trống tưng bừng của lễ hội. Nghe như trong gió xuân lời tuyên cáo của Quang Trung trước ngày lên đường tiến quân ra Thăng Long:
Ðánh cho để dài tóc
Ðánh cho để răng đen
Ðánh cho chúng trích luân bất phản
Ðánh cho chúng phiến giáp bất hoàn
Ðánh cho sử tri Nam quốc anh hùng, tri hữu chủ
Ý chí độc lập, tự chủ và tinh thần tự hào dân tộc đó, từ Lý Thường Kiệt với lời thơ bất hủ "Nam quốc sơn hà Nam đế cư" đến Quang Trung với lời tuyên cáo nước Nam anh hùng đã có Vương, có Ðế là sự kế tục và giương cao lá cờ độc lập dân tộc của nước Ðại Việt văn hiến " lấy đại nghĩa thắng hung tàn".
Từ Tây Sơn thượng võ, trung hiếu, đến Thăng Long ngàn năm văn hiến, anh hùng, đại thắng mùa xuân Kỷ Dậu với tài thao lược của Quang Trung mãi mãi là bản hùng ca sáng ngời ý chí độc lập và thống nhất đất nước, của dân tộc Việt Nam!
NGUYỄN PHẠM QUANG
