Giáo dục nghề nghiệp: Chín điểm nhấn của năm 2020 và giai đoạn 2016-2020

1. Đổi mới mạnh mẽ quản lý nhà nước về giáo dục nghề nghiệp

Ngay sau khi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội được giao nhiêm vụ quản lý nhà nước về giáo dục nghề nghiệp (GDNN), trong thời gian ngắn, hệ thống thể chế hướng dẫn thực hiện Luật GDNN đã xây dựng, tham mưu trình ban hành cơ bản hoàn thiện.

Đồng thời, trong quá trình xây dựng và hoàn thiện thể chế, chính sách đã chủ động đề xuất những quy định mới, chính sách mới từ tổ chức, quản lý hệ thống cho tới quản trị cơ sở GDNN; đổi mới tổ chức, quản lý hoạt động đào tạo; bổ sung cơ chế, chính sách ưu tiên, ưu đãi cho nhà giáo, người học tạo khung pháp lý để tổ chức, quản lý và triển khai đào tạo theo ba cấp trình độ cao đẳng, trung cấp và sơ cấp...

Nhiều quy định, chính sách mới về phát triển GDNN đưa vào Luật Giáo dục và Bộ luật Lao động. Qua đó, tạo nền tảng vững chắc để ổn định và phát triển GDNN đáp ứng yêu cầu nhân lực trực tiếp cho phát triển đất nước. GDNN đã từng bước tạo niền tin với xã hội về vai trò, trách nhiệm của mình trong sứ mệnh đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng.

Sau hơn 20 năm kể từ khi tái lập Tổng cục Dạy nghề (nay là Tổng cục GDNN), lần đầu tiên, Quốc hội đã chính thức phân công Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội quản lý nhà nước về GDNN trong Luật Giáo dục sửa đổi, bổ sung năm 2019.

2. Chuyển biến nhận thức của xã hội về giáo dục nghề nghiệp

Ngày càng nhiều gia đình chọn trường nghề cho con em theo học. Nhiều người học đủ điểm học đại học hoặc đã tốt nghiệp bậc đại học cũng đã lựa chọn trường nghề để học tập, rèn luyện thêm kỹ năng; hệ thống các cơ sở GDNN tin tưởng, hào hứng với khí thế mới, đồng lòng vì sự phát triển của GDNN.

3. Tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp vượt kế hoạch hằng năm

Trong giai đoạn 2017-2019, ba năm liên tiếp, GDNN đều tuyển sinh vượt kế hoạch. Với các trường có uy tín và thương hiệu, tuyển sinh đầu vào đã có sự lựa chọn bằng điểm sàn.

Kết quả phân luồng sau trung học, đặc biệt là sau THCS đã có sự chuyển biến rõ rệt. Nhiều vùng, nhiều địa phương có tỷ lệ phân luồng cao, tính trung bình cả nước đạt 15%.

Năm 2020, trong bối cảnh khó khăn do dịch bệnh, tuyển sinh vẫn có những tín hiệu tốt và có thể đạt chỉ tiêu kế hoạch. Kết quả tuyển sinh khẳng định sự tin tưởng của người học, của xã hội với GDNN về học nghề, lập nghiệp.

4. Mô hình mới, cách làm mới tạo sự đột phá trong giáo dục nghề nghiệp

Từ kinh nghiệm và thực tiễn đã xuất hiện những tư duy sáng tạo, cách làm mới để phát triển hệ thống GDNN mở, linh hoạt đáp ứng với nhu cầu của người học, của doanh nghiệp, của thị trường lao động.

 Nhiều mô hình mới, cách làm mới, sáng tạo đã tạo đột phá trong GDNN như mô hình 9+ dành cho học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở (THCS) vào học nghề; mô hình đào tạo chất lượng cao theo các chương trình chuyển giao từ nước ngoài; mô hình tuyển sinh gắn với tuyển dụng, thực hành là sản xuất sản phẩm, thành lập hội đồng kỹ năng ngành, công nhận đại sứ nghề...

Gắn kết GDNN với doanh nghiệp đã được thúc đẩy mạnh mẽ, doanh nghiệp đã tham gia sâu vào các hoạt động GDNN. Qua đó, đã triển khai xây dựng chương trình và tổ chức đào tạo kỹ năng quản lý đào tạo, kỹ năng dạy học cho cán bộ kỹ thuật của doanh nghiệp, tạo tiền để để hình thành mô hình doanh nghiệp là nhà trường thứ hai. Qua đó thu hút mạnh mẽ doanh nghiệp tham gia vào GDNN...

Năm 2020, theo báo cáo chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới, chỉ số doanh nghiệp có tham gia đào tạo chính thức của Việt Nam xếp hạng thứ 66 tăng 4 bậc so với năm 2019.

Với vai trò là Chủ tịch ASEAN, Việt Nam đã có sáng kiến thành lập và ra mắt Hội đồng GDNN ASEAN vào ngày 16-9-2020 tại Hà Nội.

Ứng dụng công nghệ thông tin được đẩy mạnh trong mọi hoạt động từ quản lý, quản trị, chỉ đạo điều hành tới hoạt động dạy và học... đã làm thay đổi về chất và lượng từ bên trong của hệ thống GDNN. Đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh Covid -19, đã thể hiện được khả năng ứng phó của GDNN trong việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển từ trực tiếp sang trực tuyến để thực hiện tuyển sinh, đào tạo và quản lý, chỉ đạo điều hành.

5. Tỷ lệ cao học sinh học nghề có việc làm sau tốt nghiệp

Chất lượng, hiệu quả GDNN từng bước được cải thiện. Tỷ lệ học sinh tốt nghiệp có việc làm sau tốt nghiệp đạt 85%, một số ngành nghề tỷ lệ đạt 100% với mức thu nhập bình quân 7-10 triệu đồng/tháng, đối với các ngành nghề trọng điểm, chất lượng cao thu nhập từ 15-20 triệu đồng/tháng. Đã xuất hiện những học sinh, sinh viên tiêu biểu về học nghề, lập nghiệp, khởi nghiệp thành công sau tốt nghiệp và ngay cả khi còn đang học.

Trong các kỳ thi kỹ năng nghề ASEAN và thế giới, thành tích của các thí sinh luôn được cải thiện. Năm 2019, lần đầu tiên Việt Nam dành huy chương Bạc tại Kỳ thi kỹ năng nghề thế giới tổ chức tại LB Nga, xếp thứ 25/63 quốc gia và vùng lãnh thổ tham gia dự thi. Năm 2019, Diễn đàn Kinh tế thế giới đã xếp hạng chất lượng đào tạo GDNN tăng 13 bậc.

Những kết quả trên khẳng định GDNN đã có bước chuyển quan trọng về chất và lượng, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho phát triển đất nước.

6. Lan tỏa mạnh mẽ tinh thầnh học nghề, lập nghiệp

Tiếp tục với hành trình đổi mới về truyền thông, nhiều hoạt động, sự kiện của GDNN đã có sức lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội. Lần đầu tiên, Thủ tướng Chính phủ chủ trì Diễn đàn “Nâng tầm kỹ năng lao động Việt Nam” tổ chức ngày 16-11-2019 tại Hà Nội. Hội thảo VEC 2019 với chủ đề “Phát triển GDNN trong bối cảnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng và hội nhập quốc tế” được tổ chức thành công với sự đồng chủ trì của Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Quốc hội và Bộ Lao động - Thương binh và xã hội.

Các hoạt động, phong trào hướng tới nhà giáo, học sinh, sinh viên của GDNN được đẩy mạnh thông qua Lễ tôn vinh học sinh, sinh viên GDNN xuất sắc tiêu biểu năm 2020; Ngày hội khởi nghiệp quốc gia học sinh sinh viên GDNN năm 2020; Thi kỹ năng nghề quốc gia, hội thi thiết bị dạy nghề, Hội giảng nhà giáo GDNN…

Những hoạt động đó được tiếp nối thành chuỗi các hoạt động, sự kiện từ trung ương tới cơ sở với mục tiêu nâng cao chất lượng GDNN, tôn vinh người thợ, người học nghề như các kỹ thi kỹ năng nghề, Hội giảng nhà giáo của các bộ, các Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, các cơ sở GDNN, Hội thi thợ giỏi các cấp, các ngành: than, cơ khí, nông nghiệp, cao-su, nghề làm đẹp...

7. Chỉ thị số 24/CT-TTg về đẩy mạnh phát triển nhân lực có kỹ năng nghề ra đời

Để tranh thủ thời cơ dân số vàng, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 24/CT-TTg ngày 28-5-2020 về đẩy mạnh phát triển nhân lực có kỹ năng nghề, góp phần nâng cao năng suất lao động và tăng năng lực cạnh tranh quốc gia trong tình hình mới.

Chỉ thị yêu cầu các bộ, ngành địa phương tập trung chỉ đạo triển khai có hiệu quả các cơ chế, chính sách phát triển GDNN, phát triển nhân lực có kỹ năng nghề.

Đồng thời, tăng cường chuyển đổi số và đào tạo trực tuyến, chú trọng đào tạo lại và đào tạo thường xuyên lực lượng lao động để tạo chuyển biến mạnh mẽ về quy mô, chất lượng và hiệu quả của GDNN; bảo đảm người học có kỹ năng chuyên môn, kỹ năng số, kỹ năng mềm, kỹ năng khởi nghiệp và ngoại ngữ... thích ứng với yêu cầu của thị trường lao động.

Chú trọng nội dung phát triển GDNN, phát triển nhân lực có kỹ năng nghề trong các kế hoạch, chương trình, đề án, dự án phát triển ngành, địa phương; ưu tiên phân bổ ngân sách cho GDNN trong tổng chi ngân sách nhà nước dành cho giáo dục, đào tạo và trong các chương trình, dự án của ngành, địa phương; thí điểm đào tạo trình độ cao đẳng cho học sinh tốt nghiệp THCS; tiếp tục triển khai các chương trình chuyển giao từ nước ngoài có hiệu quả để nhân rộng trong hệ thống GDNN.

8. Chính thức có Ngày Kỹ năng lao động Việt Nam

Ngày 4-10 hằng năm đã được chọn là “Ngày kỹ năng lao động Việt Nam”,  nhằm kêu gọi cộng đồng hưởng ứng và ủng hộ phát triển kỹ năng lao động bằng các hành động cụ thể; tôn vinh và khẳng định tầm quan trọng của người lao động có kỹ năng, nhất là người lao động có tay nghề cao, kỹ năng nghề nghiệp xuất sắc; Thúc đẩy sự đồng hành, gắn kết của Nhà nước - Nhà trường - Nhà doanh nghiệp và toàn xã hội trong phát triển kỹ năng cho người lao động thích ứng với bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế.

Đây chính là những thông điệp mạnh mẽ làm lan tỏa giá trị của kỹ năng nghề, tôn vinh lực lượng lao động có kỹ năng nghề cao và kêu gọi cộng đồng có trách nhiệm đối với phát triển GDNN.

9. Giáo dục nghề nghiệp góp phần quan trọng bảo đảm an sinh xã hội bền vững

Việc triển khai các nhiệm vụ, giải pháp về phát triển GDNN đã bám sát các lĩnh vực của ngành lao động - thương binh và xã hội.

Triển khai các chính sách để phát triển GDNN tiếp cận với vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, tới các đối tượng chính sách, yếu thế, dể bị tổn thương với mục tiêu không để ai bị bỏ lại phía sau. Kết quả, hiệu quả đào tạo nghề cho lao động nông thôn đã góp phần quan trọng vào xây dựng nông thôn mới, bảo đảm an sinh xã hội bền vững.

Những kết quả quan trọng nêu trên mang tính lịch sử, tạo đà để GDNN tiếp tục đổi mới, phát triển. Đánh giá về GDNN, Dự thảo văn kiện trình Đại hội lần thứ XIII của Đảng khẳng định, GDNN có nhiều chuyển biến, chất lượng được nâng lên và đạt thành tích cao trong các kỳ thi tay nghề quốc tế. Nhiều cơ sở GDNN hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp để đào tạo theo đặt hàng. Nhiều doanh nghiệp mở các cơ sở đào tạo nghề nghiệp phục vụ trực tiếp cho doanh nghiệp và cung ứng cho thị trường.

Bước sang giai đoạn mới, Dự thảo văn kiện trình Đại hội lần thứ XIII của Đảng tiếp tục khẳng định, GDNN sẽ là một nội dung trọng tâm trong khâu đột phá chiến lược về phát triển nhân lực, tiếp tục thực hiện đổi mới và nâng cao chất lượng theo hướng mở, linh hoạt; bảo đảm thống nhất với đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo. Hiện đại hóa và thay đổi phương thức đào tạo thúc đẩy phát triển các cơ sở GDNN chất lượng cao. Xây dựng các cơ chế, chính sách và giải pháp để đào tạo lại lực lượng lao động phải chuyển đổi nghề nghiệp do quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đổi mới công nghệ và tác động của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.