Đua làm nhà gỗ nghiến: Người thắng, rừng thua

Lâm tặc buôn bán: cấm; Dân làm nhà: vô tư

Tuyến đường từ trung tâm xã Nam Cường, huyện Chợ Đồn, lởm chởm, gồ ghề dẫn đến bản Quá, bản Lồm, Nũng Nong - là những bản làng có đồng bào dân tộc Mông, Dao sinh sống lẩn khuất tại các bìa rừng vườn quốc gia Ba Bể.

Bắt đầu vào mùa khô, công việc nương rẫy đồng áng kết thúc cũng là lúc nhiều gia đình sửa sang, dựng mới nhà cửa. Đến đầu bản Lồm đã nghe tiếng cưa xẻ, tiếng đục đẽo chan chát, tiếng nói cười râm rả xua đi sự đìu hưu ở một bản vùng cao.

Gia đình anh Đặng Quản Thiêm có hơn mười thợ mộc đang khẩn trương với những công việc cuối cùng. Sắp có nhà mới, anh Thiêm vui mừng: “Nghiến là loại gỗ đanh chắc, rất cứng, mối mọt không ăn được, không bị mục nên làm nhà sàn bằng gỗ nghiến bền chắc hàng trăm năm. Tôi đã mất nhiều công sức đi tìm những cây gỗ nghiến to, thẳng, chặt xuống, xẻ ra, vận chuyển về nhà”.

Gần 30 cột to lừng lững, dài từ năm đến bảy mét, xà thẳng tắp chạy suốt ba gian, kèo, lan can, ván sàn... toàn là gỗ nghiến. Tốp thợ mộc khẳng định, để làm căn nhà này, anh Thiêm phải có hơn 30 mét khối gỗ; phải ba, bốn cây nghiến mới đủ. Làm nhà sát vườn quốc gia Ba Bể, anh Thiêm không cho biết số gỗ đang làm nhà lấy ở đâu, nhưng rừng tự nhiên ở khu vực xã Nam Cường từ lâu đã không còn gỗ nghiến. Nếu kiểm tra, anh Thiêm không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp, kiểm lâm có thể sẽ thu giữ toàn bộ số gỗ nghiến làm căn nhà này.

Rời bản Lồm, vào bản Quá, lên Lũng Nong sẽ thấy hàng trăm nóc nhà sàn. Là những bản vùng cao, nhân dân ít ruộng cấy lúa, bù lại họ còn nhiều nương ngô mà những năm trước vẫn là đất rừng. Đời sống của nhân dân còn khó khăn, nhưng hầu hết các gia đình đều làm nhà sàn bằng gỗ nghiến khang trang, bề thế. Trước đây rừng nghiến ở Lũng Nong rậm rạp, nhưng cùng với thời gian, rừng đã bị “gặm nhấm” dần.

Giám sát công tác quản lý bảo vệ rừng đầu năm 2011, Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh Bắc Cạn phát hiện những cây gỗ nghiến cuối ở Lũng Nong vừa bị xoá sổ. Bản Lồm, bản Quá ở sát vườn quốc gia Ba Bể, hàng chục ngôi nhà sàn bằng gỗ nghiến được dựng lên gần hai năm qua rất có thể được khai thác từ vườn quốc gia này.

Vùng lõi vườn quốc gia Ba Bể có hàng chục bản làng, toàn sử dụng gỗ nghiến để làm nhà sàn. Hàng trăm gia đình sống dưới tán rừng nghiến, bước ra khỏi nhà là chạm vào nghiến, không chặt hạ tại chỗ làm nhà thì có thể lấy gỗ ở đâu? Cả bản Pác Ngòi, Bó Lù với những ngôi nhà sàn đặc trưng, khang trang của dân tộc Tày toàn bằng gỗ nghiến vườn quốc gia Ba Bể.

Rừng nghiến phòng hộ thuộc xã Sĩ Bình là một trong những khu rừng nguyên sinh còn sót lại trên địa bàn huyện Bạch Thông. Khi tỉnh Bắc Cạn mở tuyến đường từ xã Sĩ Bình lên xã Cao Sơn, một đoạn đi qua rừng già, phải chặt mấy cây nghiến, tỉnh phải xin ý kiến của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Vậy mà thời gian gần đây, cây rừng bị người dân thẳng tay đốn hạ 52 cây hàng trăm năm tuổi với số lượng 226 khối, một số cây bị xẻ thành cột, xà, kèo nhà ngay trong rừng.

Từ trước đến nay, các cơ quan chức năng ở địa phương mới chỉ chú trọng ngăn chặn “lâm tặc” khai thác gỗ nghiến làm hàng hoá mang bán. Còn việc người dân sử dụng gỗ nghiến để làm nhà là chuyện thường ngày ở bản làng, chưa có trường hợp nào bị đình chỉ, xử phạt khi xử dụng gỗ nghiến để làm nhà, kể cả đó là gỗ nghiến không rõ nguồn gốc.

Chỉ cấm... dỡ nhà bán gỗ

Nhằm góp phần ổn định đời sống nhân dân, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có Quyết định 03/2005 về việc sử dụng gỗ để làm nhà, quy định: Khi người dân ở gần các khu rừng tự nhiên có nhu cầu gỗ để làm nhà thì chủ rừng là UBND cấp xã có trách nhiệm hướng dẫn người dân khai thác những cây đã có búa bài, kiểm lâm kiểm tra, chặt xong nghiệm thu, đóng búa bài.

Nghiến thuộc nhóm 2a, là loài cây quý hiếm, theo quy định phải được bảo tồn tại ba địa bàn là khu bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ, khu bảo tồn loài và sinh cảnh Nam Xuân Lạc và vườn quốc gia Ba Bể nằm trên địa bàn tỉnh.

Ở tỉnh Bắc Cạn, việc “lâm tặc” khai thác gỗ nghiến mang tính chất thương mại, buôn bán trái phép chỉ xuất hiện khi âm ỉ, lúc rộ lên từ gần mười năm trở lại đây. Tại các huyện Chợ Mới, Na Rì, Chợ Đồn, Bạch Thông, từng có những khu rừng gỗ nghiến nguyên sinh trên núi đá, nhưng đến nay hầu hết những khu rừng này đã chính thức “biến mất”, vì bị khai thác cạn kiệt để làm nhà. Một số người dân lợi dụng danh nghĩa chặt hạ gỗ để làm nhà mà thực chất mang bán kiếm lợi.

Nghiến là loài cây đặc hữu trên núi đá, cây có đường kính một người ôm có tuổi đời ba, bốn trăm năm, bị chặt hạ sẽ không bao giờ mọc lại nữa. Trước tình hình rừng nghiến bị xoá sổ, cùng với vườn quốc gia Ba Bể đã có trước đó, tỉnh Bắc Cạn đã thành lập khu bảo tồn thiên nhiên Kim Hỷ, khu bảo tồn loài - sinh cảnh Nam Xuân Lạc, tổ chức lực lượng chuyên trách để bảo vệ, nhưng thời gian vừa qua cũng chưa bảo vệ được gỗ nghiến tại đây. Hiện có hàng nghìn gia đình dân tộc Tày, Mông, Dao cư trú trong vùng lõi, bìa rừng, sát ba khu rừng đặc dụng trên với truyền thống sử dụng toàn gỗ nghiến làm nhà sàn.

Lãnh đạo một hạt kiểm lâm cho biết, dân sử dụng gỗ nghiến không có nguồn gốc để làm nhà là trái phép, nhưng chẳng nhẽ lại phạt dân, càng không thể phạt cả làng, cả xã. Đến nay, một số địa phương trong tỉnh mới chỉ dừng lại ở việc cấm dân tháo nhà sàn gỗ nghiến để bán rồi lại vào rừng chặt nghiến về làm nhà; việc tháo nhà bán gỗ tạo kẽ hở cho “đầu nậu” lách luật, hợp thức hoá gỗ lậu vận chuyển đi bán.

Cơ quan có thẩm quyền cần quy định rõ, người dân địa phương chỉ được sử dụng những loại gỗ nào, từ nhóm mấy trở lên để làm nhà; chính quyền địa phương và lực lượng kiểm lâm cần xử lý nghiêm những trường hợp sử dụng gỗ quý hiếm không có nguồn gốc nhằm ngăn chặn tình trạng khi âm thầm lén lút, khi rầm rộ khai thác gỗ quý hiếm tại các khu rừng đặc dụng, rừng tự nhiên, rừng phòng hộ đầu nguồn trên địa bàn tỉnh như thời gian vừa qua.