Điều trị nghiện ma túy tổng hợp: Còn nhiều thách thức

Sáng nay, 21-12, Cục Phòng chống HIV/AIDS đã tổ chức hội thảo “Điều trị nghiện ma túy tổng hợp” với sự tham gia của các Giáo sư đầu ngành của thế giới để chia sẻ những kinh nghiệm với Việt Nam trong công tác đối phó với căn bệnh này.

Sử dụng ma túy tổng hợp: Từ rối loạn tâm thần đến nhiễm HIV

Ma túy tổng hợp dạng amphetamine (ATS) với hơn 200 loại đang là một vấn nạn của nhiều nước trên thế giới. Chất kích thích này tác động tổng thể tới sức khỏe con người, từ việc tạo cảm giác hưng phần tức thì, đến việc tăng nhịp tim, huyết áp, hô hấp cho tới những hậu quả lâu dài như hoảng loạn, biến đổi tính tình, trầm cảm, hoang tưởng và ảo giác. Các tổ chức y tế thế giới đánh giá, người nghiện ATS không chỉ bị ảnh hưởng trầm cảm, hoang tưởng, ảnh hưởng sức khỏe tâm thần mà còn ảnh hưởng tới tim mạch, tâm lý và nhiễm căn bệnh thế kỷ HIV/AIDS.

Theo GS.TS Nguyễn Thanh Long - Thứ trưởng Bộ Y tế, ở Việt Nam tốc độ gia tăng của ma túy tổng hợp rất nhanh, đặc biệt ở thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. Sự hiểu biết, kiến thức và cách phòng chống, điều trị loại ma túy tổng hợp này còn rất mới mẻ ở Việt Nam. Theo Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long thì chúng ta mới đang ở đoạn sơ khai của việc đánh giá thực trạng, chiều hướng và những nguy cơ tiềm ẩn của ATS để tìm ra cách đối phó.

Một trong những hệ lụy lâu dài của việc nghiện ma túy đá là ảnh hưởng sức khỏe tâm thần và nhiễm HIV. Về sức khỏe tâm thần, ơ Việt Nam, đã có những hiện tượng gây chấn động dư luận gần đây vì mắc bệnh ảo giác do sử dụng ma túy đá như có hành vi tra tấn bạo lực với trẻ con hoặc với tự bản thân, tự chặt chân, bơi ra giữa hồ hoặc tự tử.

Theo TS. Steve Shoptaw (Đại học California, Hoa kỳ) thì các bệnh nhân nghiện ATS đang chiếm phần lớn các ca nhiễm HIV mới ở nhóm MSM (nam quan hệ tình dục đồng giới) tại Hoa kỳ. Theo nghiên cứu thì có những tác động trực tiếp của chất ATS lên chức năng miễn dịch và những tác động về mặt hành vi của chất ATS, tạo điều kiện và làm xuất hiện các hành vi mang tính nguy cơ về tình dục. Điều này cũng xảy ra tình trạng tương tự ở Việt Nam khi theo báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo HIV/AIDS (Đại học Y Hà Nội) thì người sử dụng ATS có hành vi tình dục không an toàn cao gấp 2 lần. Hành vi tình dục không an toàn tác động đến dịch HIV ở mức độ nào thì đang được Trung tâm nghiên cứu thêm.

Chưa có thuốc đặc trị

Hiện nay, nguồn cung của ma túy đá chủ yếu từ Trung Quốc và Myanmar. Việt Nam rất có thể là nơi trung chuyển loại ma túy này. Úc có trên 1 triệu người nghiện ma túy đá và Úc gọi đây là đại dịch. Ở Việt Nam, chưa có con số thống kê chính xác về người nghiện ma túy tổng hợp. Theo GS. Robert Ali, khi rà soát các nghiên cứu Cochrane cho thấy, cả mirtazapine lẫn amineptine không có tác động đáng kể trong điều trị triệu chứng cai ma túy tổng hợp. Không có bằng chứng thuyết phục nào cho việc sử dụng một loại thuốc nào để điều trị lệ thuộc lạm dụng amphetamines.

Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long khẳng định, hiện nay với trên 200 loại chất ma túy đá, không có thuốc mang tính đặc hiệu cho ATS. Phác đồ điều trị ma túy được áp dụng trước đây là Methadone không có tác dụng điều trị với ma túy tổng hợp, vì thế sự can thiệp về y tế kém hiệu quả. Một trong những biện pháp trước mắt khi chưa có thuốc đặc trị theo Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long là cần tất cả Ban, Ngành, toàn thể xã hội triển khai quản lý tại cộng đồng và hỗ trợ về mặt tâm lý cho bệnh nhân.

Trong lĩnh vực y tế, hỗ trợ tích cực nhất cho nhóm bệnh nhân này chính là điều trị tâm thần. Hiện nay, ở Việt Nam, Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1 đang triển khai nghiên cứu sử dụng liệu pháp tâm lý Matrix trong hỗ trợ điều trị nghiện và phục hồi chức năng cho người nghiện ma túy tổng hợp dạng amphetamine. Matrix là mô hình điều trị ngoại trú cho những người nghiện loại ma túy tổng hợp, được Trung tâm nghiên cứu Matrix - Hoa Kỳ xây dựng từ những năm 80. Mô hình này chủ yếu dựa vào trị liệu nhóm.

Mô hình tâm lý của viện Matrix nhằm hỗ trợ phục hồi chức năng cho người nghiện ma túy tổng hợp - ATS. Thời gian điều trị là 4 tháng 16 tuần. Mô hình này được triển khai ở Bệnh viện tâm thần Hà Nội, Đà Nẵng, Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1. Tuyệt đại đa số những người vào nghiên cứu đều có rối loạn tâm thần, hoang tưởng, trầm cảm ở độ tuổi trung bình là 33 tuổi.

Theo TS. Kiều Công Thực - Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1 thì hiện nay, Bệnh viện mới nghiên cứu ở bước thứ hai - tức là giai đoạn nghiên cứu ngẫu nhiên không đối chứng, theo dõi trước và sau khi người bệnh tham gia nghiên cứu Matrix như thế nào. Tới đây, Bệnh viện sẽ bước sang giai đoạn 3, đánh giá chỉ tiêu trên người bệnh, xem tỉ lệ tái nghiện và thay đổi hành vi, tâm lý thế nào sau điều trị.

Thái Lan xây dựng kế hoạch quản lý lạm dụng ATS dựa vào cộng đồng cũng khá hiệu quả. TS. Bác sĩ Apinun Aramrattana - Khoa Y, trường Đại học Chiang Mai chia sẻ, hiện nay ở Thái Lan có khoảng gần 1 triệu người sử dụng thuốc ma túy đá. Thái Lan đã triển khai hệ thống y tế cho vấn đề lạm dụng chất gây nghiện bằng xây dựng hệ thống chăm sóc sức khỏe ban đầu giúp tăng cường sức khỏe, dự phòng và liên kết các dịch vụ chăm sóc sức khỏe toàn diện. Một thành tựu mà TS. Apinun Aramrattana cũng thông tin, đó là Thái Lan đã sử dụng hệ thống hơn 1 triệu nhân viên y tế thôn bản hoạt động tình nguyện với 10 nghìn trung tâm y tế cơ sở và 800 bệnh viện tuyến huyện trong công tác quản lý người lạm dụng ATS ở cộng đồng.

Với những nỗ lực cùng chung tay của cả cộng đồng y tế thế giới, nhưng ma túy tổng hợp đang đặt ra nhiều thách thức với các quốc gia như không có thuốc điều trị sẵn có, gia tăng số người buôn bán ATS, gia tăng số người có rối loạn do sử dụng ATS, chương trình điều trị chưa hiệu quả, tỉ lệ tái phát cao...

Tại Việt Nam, trước thực trạng đảo lộn xu hướng của những người nghiện, tức là trước đây thay vì nghiện heroin, cocaine và chất gây nghiện khác, thì gần đây, có xu hướng nghiện ATS là chủ yếu, Bộ Y tế cũng đã rất nỗ lực xin hỗ trợ từ các tổ chức y tế thế giới. Trước những thách thức khó lường và nguy hại của ma túy tổng hợp, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long khẳng định, tới đây Bộ Y tế sẽ phối hợp với Bộ Công an, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội có đánh giá tổng thể hơn để có biện pháp triển khai phát hiện và điều trị nghiện ma túy tổng hợp.