Kết quả bước đầu
Có một thực tế được khẳng định là việc chuyển từ phân phối hàng hóa theo tem phiếu, theo định mức, sang tự do mua bán hàng hóa là bước tiến quan trọng trong lĩnh vực dịch vụ. Hai mươi năm qua đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của ngành dịch vụ nước ta.
Dịch vụ thương mại chiếm tỷ trọng lớn nhất, vừa có vai trò quan trọng trong việc lưu thông vật tư, nguyên liệu cho sản xuất, vừa lưu thông, tiêu thụ hàng hóa đến người tiêu dùng, cho nên, khâu này có tác dụng thúc đẩy tốc độ tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
Khác với thời xếp hàng mua gạo, mua rau... bằng tem phiếu. Nay ai cần mua cân gạo, mớ rau... có người đưa đến tận nhà ở cao tầng. Nhờ đó, hoạt động dịch vụ thương mại đa dạng và linh hoạt hơn. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ ở thị trường trong nước tăng bình quân hơn 10%/năm (đã trừ trượt giá), tăng kim ngạch xuất khẩu hơn 20%/năm, mở rộng thị trường xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ, bảo đảm một cơ cấu hợp lý giữa thị trường trong nước và ngoài nước.
Tài chính - ngân hàng - bảo hiểm là những lĩnh vực dịch vụ có tiến bộ, góp phần thúc đẩy các thị trường vốn, tiền tệ ngày càng phát triển đa dạng, đáp ứng tốt hơn nhu cầu đầu tư theo các chương trình mục tiêu tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Dịch vụ tài chính - ngân hàng - bảo hiểm đã góp phần kiềm chế và kiểm soát lạm phát, ổn định giá trị đồng tiền.
Ðến nay, với sự hình thành ngân hàng hai cấp và hệ thống ngân hàng thương mại từng bước cơ cấu lại, chuyển sang kinh doanh tiền tệ. Việc điều chỉnh và áp dụng các luật thuế (thuế giá trị gia tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt) phù hợp chương trình cắt giảm thuế theo CEPT/AFTA; việc hình thành các quỹ hỗ trợ phát triển, mở rộng các dịch vụ ngân hàng, huy động tiết kiệm, phát hành tín phiếu, trái phiếu Chính phủ, công trình, thị trường chứng khoán... càng chứng tỏ vai trò quan trọng của dịch vụ này trong nền kinh tế. Ðến nay, lĩnh vực dịch vụ này tuy mới chiếm tỷ trọng nhỏ trong GDP (từ 1,77 đến 2,01%), nhưng xu hướng tăng dần là tiến bộ đáng ghi nhận.
Dịch vụ khách sạn, nhà hàng, du lịch đã có bước tiến mới. Nhiều điểm du lịch đa dạng có kết hợp lễ hội, du lịch sinh thái. Du lịch trong nước gắn với du lịch quốc tế. Du lịch đã trở thành ngành kinh tế quan trọng, có đóng góp đáng kể vào tăng trưởng GDP của nền kinh tế, nhất là những đóng góp vào xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ tại chỗ, góp phần tăng nguồn thu ngoại tệ.
Dịch vụ vận tải, kho bãi và bưu chính - viễn thông có bước phát triển mới cả về số lượng và chất lượng. Tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực này là bưu chính - viễn thông. Không chỉ tăng trưởng nhanh, liên tục mà ngành bưu chính - viễn thông còn đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ theo hướng hiện đại hóa, bước đầu bắt nhịp, hội nhập quốc tế. Những năm qua, thực hiện chiến lược tăng tốc, các doanh nghiệp viễn thông đã tập trung đầu tư đổi mới căn bản cơ sở vật chất kỹ thuật - công nghệ, do đó, ngành bưu chính - viễn thông đã có bước tiến khá nhanh tạo sự cạnh tranh thị trường có lợi cho người tiêu dùng.
Dịch vụ vận chuyển khách và hàng hóa tăng mạnh. Trong vận chuyển khách, vận chuyển bằng đường bộ là ngành tăng cao và chiếm tỷ trọng lớn. Vận tải đường sắt, đường thủy, đường hàng không có nhiều khởi sắc, đã đóng góp lớn cho phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, những năm gần đây, tai nạn giao thông tăng cao. Nạn ùn tắc giao thông chậm được khắc phục. Dịch vụ kho bãi có chuyển biến, cơ sở hạ tầng kho bãi được mở rộng, nâng cấp, hiện đại hóa. Khối lượng hàng hóa và chất lượng phục vụ khách hàng tại các cảng sông, biển, sân bay tăng cao, đáp ứng nhu cầu của sản xuất và đời sống.
Dịch vụ khoa học và công nghệ có bước tiến quan trọng. Tiến bộ trong việc ứng dụng thành tựu khoa học, công nghệ trong nông nghiệp, công nghiệp chế biến, viễn thông... đã góp phần nâng cao chất lượng hàng hóa và dịch vụ. Khoa học - công nghệ đã từng bước ứng dụng các thành tựu tiên tiến của thế giới vào điều kiện Việt Nam, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế để nâng cao khả năng cạnh tranh thị trường của hàng hóa và dịch vụ.
Cơ cấu dịch vụ theo thành phần kinh tế có sự chuyển dịch nhanh, phù hợp yêu cầu đa dạng hóa và chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần. Ngành dịch vụ đã thu hút sự tham gia của nhiều doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh doanh, cả khu vực kinh tế trong nước và ngoài nước.
Xu hướng đa dạng hóa các hoạt động dịch vụ với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp trong nước và ngoài nước đã đem lại kết quả tích cực, góp phần khai thác tiềm năng và thế mạnh của toàn xã hội vào tăng trưởng ngành dịch vụ.
Kết quả đạt được của ngành dịch vụ tuy còn thấp so với yêu cầu đề ra, nhưng so với trước là có nhiều tiến bộ. Tốc độ tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu nội bộ khu vực dịch vụ thời kỳ sau cao hơn thời kỳ trước. Nguyên nhân chính là vai trò của cơ chế, chính sách ngày càng rõ nét, đã cụ thể hóa luật pháp, tạo hành lang pháp lý cho các doanh nghiệp đầu tư, phát triển và nâng cao chất lượng các loại hình dịch vụ phục vụ sản xuất và đời sống nhân dân theo hướng đa dạng, từng bước hiện đại, hội nhập thị trường dịch vụ các nước trong khu vực và thế giới.
Những vấn đề đặt ra
Thực tế cho thấy, lĩnh vực dịch vụ phát triển chưa đều, chưa vững chắc và nói chung là chậm so với yêu cầu. Kết quả đạt được về chuyển dịch cơ cấu giữa các ngành dịch vụ diễn ra chậm và không đều.
Xu hướng chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành dịch vụ còn nặng về phát triển các ngành truyền thống, chất lượng thấp. Trong khi đó, những loại hình dịch vụ chất lượng cao, như tài chính, ngân hàng, khoa học - công nghệ, tư vấn và các dịch vụ sử dụng trí tuệ, chất xám... còn quá chậm.
Sự đổi mới chậm của cơ cấu ngành dịch vụ đã làm giảm tốc độ tăng trưởng và tỷ trọng của ngành dịch vụ trong GDP. Vốn đầu tư vào ngành dịch vụ những năm qua chưa tương xứng và chưa hợp lý. Tỷ trọng vốn đầu tư phát triển dịch vụ chủ yếu tập trung vào ngành vận tải và bưu chính - viễn thông, tiếp đến là đầu tư phát triển khách sạn, nhà hàng, vốn đầu tư cho khoa học - công nghệ, tư vấn lại càng ít. Một số ngành và địa phương vẫn xem nhẹ các hoạt động của ngành dịch vụ. Hoạt động dịch vụ chưa xuất hiện nhiều đơn vị có tính kinh doanh chuyên nghiệp, chuyên môn hóa sâu.
Hệ thống dịch vụ ở khu vực nông thôn rộng lớn chiếm hơn 75% số dân cư nhưng chưa được quy hoạch, tổ chức, đầu tư và quản lý tương xứng. Ðội ngũ cán bộ, công chức kinh doanh dịch vụ chưa được đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, ngoại ngữ, phù hợp cơ chế thị trường. Tư duy về kinh doanh dịch vụ chậm đổi mới. Tư tưởng bao cấp, ỷ lại vào Nhà nước, nặng về số lượng, xem nhẹ chất lượng và sức cạnh tranh còn phổ biến. Chất lượng dịch vụ một số ngành và lĩnh vực như giáo dục, y tế, bảo hiểm, văn hóa, nghệ thuật... còn nhiều yếu kém, bất cập, nhưng chậm được đổi mới cả về cơ chế, chính sách và tổ chức chỉ đạo thực hiện. Vai trò quản lý nhà nước trong khu vực dịch vụ còn mờ nhạt. Thông tin về các hoạt động dịch vụ còn thiếu, chất lượng chưa cao.
Ðể đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng và tạo điều kiện cho ngành dịch vụ phát triển đúng hướng, giải pháp quan trọng hàng đầu là tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước về mọi mặt, nhất là hoàn thiện cơ chế, chính sách, xây dựng cơ sở hạ tầng. Có chương trình đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ, công chức trong ngành dịch vụ phù hợp yêu cầu nâng cao sức cạnh tranh thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế.
Ðổi mới tư duy hoạt động dịch vụ theo hướng coi phát triển dịch vụ là nhiệm vụ quan trọng, góp phần tạo việc làm mới, chuyển dịch cơ cấu lao động xã hội của từng ngành và địa phương trong những năm tới. Ðã đến lúc cần xây dựng chiến lượt phát triển dịch vụ cấp quốc gia và cấp ngành, cấp địa phương. Xác định dịch vụ là lĩnh vực cần quan tâm phát triển để góp phần giải quyết việc làm, ổn định xã hội trong quá trình CNH, HÐH đất nước.
Hoàn thiện hệ thống thông tin về các hoạt động dịch vụ cả về nội dung, phương pháp thu thập, phân tích và dự báo để đáp ứng yêu cầu quy hoạch, kế hoạch quản lý và đầu tư phù hợp khả năng, tiềm lực của doanh nghiệp về từng loại hình dịch vụ.
Các giải pháp thúc đẩy tăng trưởng ngành dịch vụ trong những năm tới không chỉ bảo đảm tính đồng bộ, tích cực, xã hội hóa cao, mà còn cần đa dạng hóa và nâng cao chất lượng để tăng sức cạnh tranh thị trường trong nước (kể cả khu vực nông thôn) và ngoài nước.
Một xã hội có mạng lưới dịch vụ đa dạng với nhiều loại hình tiện ích có sức cạnh tranh cao là một xã hội văn minh.
