Mộc Châu trước đây có tên gọi Mường Sang, tên cổ là Mường Mok, tiếng Thái có nghĩa là đất sương mù quanh năm lạnh giá. Chính những đặc trưng khí hậu, địa hình, địa chất đã tạo nên vẻ đặc sắc của Mộc Châu. Không khí trong lành, cảnh quan thiên nhiên kỳ thú giờ thành "đặc sản", thành tiềm năng du lịch, nguồn lực phát triển.
Tây Bắc núi non hiểm trở với dãy Hoàng Liên Sơn hùng vĩ, bên sườn nổi lên hai cao nguyên Mộc Châu và Nà Sản. Cao nguyên Mộc Châu có kết cấu địa chất đá vôi, bề mặt trải dài 80 km, rộng 25 km, cách thủ đô Hà Nội 180 km, cách TP Sơn La 120 km. Từ TP Hòa Bình vượt dốc Cun, đèo Mới, đèo Thung Khe, qua đèo 46, lên đến độ cao 1.000 m, Mộc Châu hiện ra, trải dài ngút ngàn đồng cỏ, đồi chè. Nếu đi trên máy bay, dải đất mầu xanh ấy chia lô bàn cờ, bên sườn là lòng hồ Thủy điện sông Ðà rộng lớn. Cao nguyên Mộc Châu được ví như "cửa ngõ" của Tây Bắc.
Nằm ở độ cao 1.050 m so với mực nước biển, nhiệt độ ở Mộc Châu thấp và ổn định hơn những vùng khác. Theo số liệu của Trung tâm Dự báo Khí tượng - Thủy văn khu vực Tây Bắc, tính từ năm 1962 nhiệt độ bình quân hằng năm tại đây chỉ ở mức 18,6oC. Thời tiết mát mẻ vào mùa hè, ấm áp vào mùa xuân là điều kiện lý tưởng để xây dựng các khu nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái, trải nghiệm,...
Nói đến khí hậu Mộc Châu không thể không nhắc đến sương mù. Khi nhiệt độ xuống thấp gặp độ ẩm cao, chênh lệch áp suất khí quyển khiến sương tích tụ, tạo thành mây mù. Vào những ngày mùa đông, khi có nắng sớm đứng trên đỉnh Pha Luông hay Vân Hồ ngắm những dòng sông mây ai cũng phải ngỡ ngàng.
Ngoài giá trị đặc sắc do thiên nhiên ban tặng, Mộc Châu trở nên đẹp hơn còn do bàn tay của con người. Vào tháng 10-1955 nghe theo tiếng gọi của Ðảng và Bác Hồ, những người lính Trung đoàn 280, Sư đoàn 335 thuộc đoàn quân Tây Tiến năm xưa từ cầm súng chuyển sang cầm cuốc, tham gia xây dựng Nông trường Mộc Châu. Ngót 60 năm qua, từ một vùng đất hoang vu, cao nguyên Mộc Châu đã chuyển mình trở thành phố phường, nhà cửa, đồng cỏ, đồi chè. Các sản phẩm chè, sữa, rau, hoa quả của Mộc Châu đã hình thành nên những thương hiệu nổi tiếng. Mộc Châu trở thành vùng kinh tế năng động nhất của tỉnh Sơn La và cả vùng Tây Bắc.
Một điểm nhấn cần nhắc đến là vào ngày 8-5-1959, Bác Hồ lên thăm đồng bào các dân tộc Tây Bắc, Người đã dừng chân thăm, nói chuyện với cán bộ, chiến sĩ, công nhân nông trường Mộc Châu. Ngày nay, tại nơi Bác đứng nói chuyện, nhân dân đã đóng góp xây dựng khu lưu niệm Bác Hồ về thăm. Trên tấm bia khắc ghi bài thơ 16 chữ vàng của Bác tặng: "Luôn luôn cố gắng/ Khắc phục khó khăn/ Tiến lên thật hăng/ Làm tròn nhiệm vụ". Ðây là một trong những điểm tham quan du lịch được nhiều du khách lựa chọn.
Nhận thấy tiềm năng của cao nguyên Mộc Châu, UBND tỉnh Sơn La đã xây dựng chương trình phát triển du lịch tại đây. Năm 2005, Sơn La thành lập Ban quản lý khu du lịch Mộc Châu, năm 2012 thành lập Hiệp hội du lịch tỉnh. Tại huyện Mộc Châu đã thành lập Chi hội du lịch, với hơn 40 hội viên là các doanh nghiệp, nhà hàng, khách sạn nhằm tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, đúng hướng. Cùng với đó, tỉnh Sơn La cũng đẩy mạnh thu hút đầu tư, xây dựng hạ tầng cơ sở đáp ứng nhu cầu nghỉ dưỡng, thưởng ngoạn của du khách.
Mộc Châu có khá nhiều danh lam thắng cảnh sơn thủy hữu tình: Chợ nổi trên sông Ðà, Hang Dơi đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng quốc gia; Ðiểm du lịch động Sơn Mộc Hương, đồi thông Bản Áng, thác Dải Yếm, Ngũ động bản Ôn, Khu bảo tồn quốc gia Xuân Nha, đỉnh Phiêng Luông cao 1.500 m. Ngoài ra, còn có hệ thống di chỉ khảo cổ học ven sông Ðà, như: hang mộ thuyền Tạng Mè, hóa thạch động vật ở Chiềng Yên, dấu tích khắc trên đá ở xã Xuân Nha và di tích lịch sử văn hóa: Khu lưu niệm Bác Hồ về thăm Mộc Châu, đồn Mộc Lỵ, bia lưu niệm Ðoàn 83 quân tình nguyện Việt Nam tại Lào...
Cùng với các danh lam thắng cảnh, Mộc Châu còn có nhiều suối nước nóng ở Mường Khoa, Phu Mao, Bản Bó, Hua Păng. Tại đây hội tụ nhiều loại hình văn hóa đặc sắc của các dân tộc: Thái trắng, Mường, Mông, Dao, Xinh Mun, Khơ Mú. Mỗi dân tộc với tập quán sinh hoạt, sản xuất khác nhau tạo nên sự đa dạng về văn hóa và lễ hội. Hấp dẫn nhất có lẽ là phiên chợ tình của đồng bào Mông tổ chức vào dịp Tết Ðộc lập 2-9 hằng năm. Ðồng bào dân tộc Mông từ mọi miền đất nước cùng tụ hội về Mộc Châu gặp gỡ, hò hẹn, tạo nên sắc màu văn hóa đặc sắc và phong phú.
Với những tiềm năng về tài nguyên tự nhiên, nhân văn Mộc Châu đã thu hút đông đảo du khách. Ðồng chí Ðặng Khắc Quân, Phó phòng nghiệp vụ du lịch (Sở Văn hóa - thể thao và Du lịch tỉnh Sơn La) cho biết: Những năm gần đây lượng khách du lịch đến Mộc Châu tăng đột biến. Năm 2010 Mộc Châu mới chỉ đón khoảng 288 nghìn lượt khách, năm 2014 đã lên tới 700 nghìn lượt khách. Khách du lịch đến đây phân bổ tương đối đều trong năm, nhưng tập trung nhiều vào các dịp lễ hội, ngày nghỉ lễ, dịp Tết của dân tộc Mông, mùa đông, mùa hoa ban, hoa mận nở rộ. Hiện, mỗi dịp cuối tuần có khoảng 50 xe khách, hàng trăm xe ô-tô nhỏ và xe máy, với hàng nghìn lượt khách từ Hà Nội và các tỉnh miền xuôi lên với Mộc Châu.
Theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, quy hoạch tổng thể Khu du lịch quốc gia Mộc Châu sẽ nằm trên địa bàn hai huyện Mộc Châu và Vân Hồ, với diện tích tự nhiên 206.150 ha. Mục tiêu đến năm 2020 đón 1,2 triệu lượt khách, đến năm 2030 đón ba triệu lượt khách, trong đó có 50.000 lượt khách quốc tế. Khai thác lợi thế để phát triển các sản phẩm du lịch nghỉ dưỡng, điều dưỡng chữa bệnh; du lịch tham quan sinh thái, dã ngoại, tham quan di tích lịch sử, du lịch cộng đồng, gắn với văn hóa, ẩm thực... Trong đó, hình thành ba trung tâm du lịch trọng điểm, gồm: Trung tâm nghỉ dưỡng Mộc Châu, trung tâm du lịch sinh thái Mộc Châu và trung tâm vui chơi giải trí. Có thể nói quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy hoạch tổng thể Khu du lịch quốc gia Mộc Châu là cơ hội lớn, một cú huých thật sự để thúc đẩy phát triển du lịch vùng Tây Bắc, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Sơn La.
Đường lên Tây Bắc mùa xuân. Ảnh: MINH PHÓNG
Những ngày này, tỉnh Sơn La và huyện Mộc Châu đang gấp rút chuẩn bị cho Lễ công bố quyết định của Chính phủ dự kiến sẽ tổ chức vào tháng 1-2015. Theo đó, tại đây sẽ có nhiều hoạt động, như: Chương trình xúc tiến đầu tư vào các tỉnh Tây Bắc và an sinh xã hội (do Ban Chỉ đạo Tây Bắc chủ trì); Hội nghị tổng kết du lịch tám tỉnh Tây Bắc mở rộng; Triển lãm ảnh đẹp Sơn La - Mộc Châu cùng nhiều hoạt động khác.
Hiện tại, Sơn La đang tập trung làm tốt công tác quy hoạch, thu hút đầu tư và xây dựng kết cấu hạ tầng kỹ thuật, tham vấn các nhà quản lý, hoạch định chính sách. Hàng loạt vấn đề trước mắt cũng như lâu dài sẽ được giải quyết để du lịch Mộc Châu phát triển mạnh mẽ tương xứng với tiềm năng, lợi thế, sớm trở thành khu du lịch quốc gia, điểm nhấn của du lịch vùng Tây Bắc.
