Trước đây, khi du lịch cộng đồng chưa phát triển, để đến được trung tâm xã Xuân Sơn rất khó khăn, đường nhỏ, dốc quanh co. Nhiều bản làng nằm gọn trong vùng lõi của Vườn quốc gia Xuân Sơn, đời sống của người dân còn khó khăn. Đặc biệt cứ mỗi khi bão lũ, mưa lớn xảy ra, cả chính quyền xã và người dân xóm Dù lại lo lắng. Chỉ đến khi huyện Tân Sơn quyết định xây dựng một khu tái định cư để di dời hàng chục hộ dân ra khỏi nơi nguy hiểm thì nỗi lo của người dân đã vơi bớt.
Ông Bàn Văn Minh, 55 tuổi, dân tộc Dao ở xóm Dù nhớ lại, trước đây, cuộc sống của người dân rất yên bình. Sau trận lũ năm 2018, ở khu vực này xuất hiện nhiều vết nứt trên đồi. Chỉ ít thời gian sau, căn nhà gia đình đang ở cũng xuất hiện những vết nứt trên tường, dưới nền nhà. Ngoài vườn, hiện tượng đất đá xô xuống ngày một nhiều. Có gia đình lo sợ tính mạng bị đe dọa nên đã bỏ nhà chuyển đi chỗ khác.
Còn nhiều gia đình như nhà ông đành quay về dọn dẹp, chắp vá lại nhà cửa vì không biết đi đâu. Trong khi tường nhà, nền đất ngày càng nứt lớn hơn, dù biết nguy hiểm, nhiều hộ gia đình vẫn phải bám trụ ở nơi này. Năm 2022, khu tái định cư được hoàn thành và bàn giao cho người dân, gia đình ông nhận đất, xây nhà. Đến giữa năm 2023, gia đình chuyển về nơi ở mới. Mặc dù chỉ là căn nhà nhỏ, cuộc sống còn khó khăn; song mỗi khi mùa mưa đến, người dân không còn phải thấp thỏm với nỗi lo sạt lở nữa.
Theo Ủy ban nhân dân xã Xuân Sơn, toàn xóm Dù có 30 hộ phải di dời, đến nay đã có 19 hộ đến khu tái định cư để bảo đảm an toàn, còn 11 hộ đã nhận đất nhưng chưa chuyển ra nơi ở mới. Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Xuân Sơn Nguyễn Thị Yến cho biết: Từ khi khu tái định cư được hoàn thành, xã tạo mọi điều kiện tốt nhất để người dân sớm an cư lạc nghiệp. Người dân rất phấn khởi yên tâm phát triển kinh tế gia đình, các cháu học sinh đến trường cũng gần hơn.
Cũng theo bà Yến, đối với 11 hộ chưa ra nơi ở mới, thời gian tới, chính quyền địa phương tiếp tục động viên họ sớm di chuyển để bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản. Ủy ban nhân dân xã kiến nghị Ủy ban nhân dân huyện sớm hoàn thiện các thủ tục để chi trả tiền hỗ trợ di chuyển cho người dân theo Quyết định số 1776 ngày 21/12/2012 của Thủ tướng Chính phủ.
Trước tình hình sạt lở tại xóm Dù và một số nơi khác trong xã, năm 2020, Ủy ban nhân dân tỉnh và huyện Tân Sơn đã hoàn thiện các thủ tục đầu tư, phê duyệt dự án với tổng mức đầu tư 14,861 tỷ đồng, diện tích khoảng 3,6 ha, bố trí ổn định cho 91 hộ dân trong xã có nguy cơ cao xảy ra sạt lở đất. Về nguyên nhân tiền hỗ trợ di dời bị chậm chi trả, nguyên nhân là do hiện nay, việc áp dụng chi trả theo Quyết định số 1776 không còn hiệu lực.
Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Tân Sơn Nguyễn Xuân Toản cho biết: Huyện đang vận dụng các nguồn ở các chương trình mục tiêu dành cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số để chi trả cho người dân trong thời gian sớm nhất.
Riêng đối với diện tích đất ở khu vực bị sạt lở người dân sinh sống trước đây, Ủy ban nhân dân huyện sẽ chỉ đạo các phòng, ban chuyên môn để chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ đất ở sang đất sản xuất nông, lâm nghiệp để giao cho họ canh tác. Tuy nhiên, việc canh tác trên diện tích đất trên phải bảo đảm an toàn. Đối với những hộ chưa di dời, huyện sẽ có biện pháp để sớm đưa người dân ra nơi ở an toàn. Trước mắt, Ủy ban nhân dân huyện đã cắm biển cảnh báo để người dân và khách du lịch không lưu trú, tham quan tại những khu vực có nguy cơ sạt lở.
