“Cầu” châu Á sẽ khiến tê giác châu Phi tuyệt chủng

Đó là nhận định của một số chuyên gia bảo tồn tham gia cuộc tọa đàm hưởng ứng Ngày Tê giác thế giới do Cơ quan Quản lý CITES Việt Nam, phối hợp với WWF-Việt Nam và Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam tổ chức ngày 20-9.

Khi cung sinh cầu

Theo PGS, TS Nguyễn Bá Ngãi, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, sự kiện cá thể tê giác được cho là cuối cùng ở Vườn Quốc gia Cát Tiên bị giết hại vào năm 2010, là một bài học về bảo tồn các loài hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng.

Ông Nguyễn Bá Ngãi khẳng định, nhu cầu sử dụng sừng tê giác là nguyên nhân chính dẫn đến tê giác đang ngày đêm bị săn lùng và buôn bán trái phép xuyên quốc gia với sự tham gia của các tổ chức tội phạm quốc tế.

Tại Nam Phi trước năm 2008, số lượng tê giác bị săn bắn trái phép chỉ ở mức trên dưới 10 cá thể, nhưng từ năm 2008 tới nay, số lượng tê giác bị chết do săn bắn trái phép đã tăng lên từ vài chục đến vài trăm cá thể một năm. Theo số liệu báo cáo, chỉ tính riêng trong năm 2011, Nam Phi đã mất 448 cá thể tê giác. Nửa đầu năm nay, con số này đã là 251cá thể. Và mới nhất, tính đến ngày 12-9, có 381 cá thể tê giác bị săn trộm ở Nam Phi.

Theo ông Văn Ngọc Thịnh, Quỹ Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (WWF), số lượng tê giác ở Nam Phi bị săn trộm tăng chóng mặt (đến 3.000%), và con số này vẫn tăng lên hàng ngày. Số lượng tê giác ở châu Phi còn khoảng 20.000 cá thể. Với tốc độ săn trộm này, theo ông Thịnh, chỉ khoảng 15-20 năm nữa, tê giác ở đây cũng sẽ bị tuyệt chủng như con tê giác cuối cùng ở Cát Tiên.

Theo TS A. Christy Williams, Chuyên gia về tê giác và voi của WWF, loài tê giác trên thế giới đang bị những kẻ săn trộm, thương nhân và người tiêu dùng tấn công để lấy sừng. Hiện chỉ còn lại một vài quần thể nhỏ tê giác Java và Sumatra, loài động vật thời tiền sử này có nguy cơ biến mất vĩnh viễn nếu như không có các biện pháp để gia tăng số lượng các cá thể, ngăn chặn việc săn bắn trộm và buôn bán bất hợp pháp sừng tê giác.

Lợi nhuận “khủng” và những lời biện minh

Theo ông Văn Ngọc Thịnh, buôn bán động vật hoang dã, trong đó có tê giác là tội phạm buôn lậu lớn thứ năm, chỉ đứng sau ma túy, vũ khí, buôn người và dầu mỏ. Đây là nghề kinh doanh mang lại lợi nhuận “khủng”, mỗi năm tổng lợi nhuận từ buôn bán động vật hoang dã mang lại là 7,8 đến 10 tỷ USD.

Tuy nhiên, đây lại là một nghề buôn bán ít rủi ro hơn những nghề buôn bán phạm pháp khác. Nếu buôn bán ma túy bị bắt thì người phạm tội đứng trước nguy cơ bị tử hình. Trong khi nếu buôn bán động vật hoang dã thì chỉ bị xử phạt rất nhẹ, nó không mang tình răn đe cho những người có ý định phạm tội.

Bởi thế, nhu cầu của người sử dụng và mức lợi nhuận lớn lại ít rủi ro khiến việc buôn bán động vật hoang dã gia tăng, nạn săn bắn trái phép cũng nhờ đó mà tăng theo, dẫn đến sự nguy cấp của các loài bị buôn bán.

Trước tình hình săn trộm tê giác gia tăng, Chính phủ Nam Phi phản ứng rất mạnh mẽ, nhưng các kẽ hở vẫn còn. Và nhiều tổ chức bảo tồn xác định, một nguyên nhân chính khiến nạn săn trộm tê giác ở Nam Phi gia tăng đó là do nhu cầu sử dụng sừng tê giác lớn ở Việt Nam, trong khi việc thực thi pháp luật còn lỏng lẻo.

Phó Giám đốc Cơ quan CITES tại Việt Nam Đỗ Quang Tùng cho rằng, sừng tê giác không dễ dàng được mua bán ở Việt Nam như nhiều người nghĩ. Nam Phi mất gần 450 con tê giác do săn bắn trộm năm 2011, nếu “đổ lỗi” hoàn toàn do Việt Nam buôn bán là không có căn cứ. Bởi với giá sừng tê giác là 5.000 USD/lượng, và số sừng tê giác bị săn trộm ước tính khoảng 4 tấn, thì việc tiêu thụ sừng tê giác ở Việt Nam sẽ ngốn khoảng vài trăm triệu USD, đó là điều không thể. Hơn nữa, theo ông Tùng, không thể có một tổ chức nào có thể vận chuyển lậu được khối lượng khổng lồ 4 tấn sừng tê giác về Việt Nam để bán.

Mặt khác, theo ông Tùng, năm 2012, chỉ có hai vụ buôn bán sừng tê giác về Việt Nam được phát hiện. Và trên thực tế, chưa hề có vụ người Việt Nam săn trộm tê giác nào được phát hiện ở Nam Phi.

Cần có nghiên cứu khoa học về tác dụng của sừng tê giác

Ông Nguyễn Văn Bản, Phó Chủ tịch Hội Y học cổ truyền Việt Nam đã kể ra khá nhiều công dụng của sừng tê giác trong việc chữa trị các chứng bệnh theo y học cổ truyền của Việt Nam. Sừng tê giác trong các bài thuốc y học cổ truyền để chữa sốt, mụn nhọt đã có từ lâu đời. Sừng tê giác là vị thuốc có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, thường dùng chữa các bệnh ôn nhiệt sốt cao, hôn mê nói nhảm, co giật… Ông Bản điểm ra 50 bài thuốc theo sử sách có sử dụng sừng tê giác.

Tuy nhiên, trước tình trạng tuyệt chủng của tê giác, mấy năm gần đây, Hội Y học cổ truyền đã kêu gọi các hội viên không sử dụng sừng tê giác và các sản phẩm từ tê giác trong việc kê đơn bốc thuốc. Tuy nhiên, trong dân chúng vẫn còn lưu truyền tác dụng chữa bệnh của sừng tê giác, nên nhiều người vẫn mua để sử dụng. Vì thế, theo ông Bản, cần phải tuyên truyền cho người dân về việc không sử dụng sừng tê giác.

Về công dụng của sừng tê giác, ông Bản cho rằng, từ trước tới nay chưa có một nghiên cứu khoa học nào. Theo ông, rất cần có một nghiên cứu để kết luận chính xác về điều này, nhưng phía hội lại không có kinh phí để làm việc đó. Tại cuộc tọa đàm, ông Tùng cho biết, nếu phía Hội Y học cổ truyền có đề xuất cụ thể và đề án rõ ràng, thì CITES sẽ hỗ trợ kinh phí để nghiên cứu về vấn đề này.

Trước câu hỏi nếu nghiên cứu này kết luận rằng sừng tê giác có công dụng tốt trong việc chữa bệnh, thì giới y học cổ truyền Việt Nam có sử dụng sừng trong việc kê đơn, bốc thuốc nữa không, ông Bản cho rằng, lúc đó, sẽ có một cuộc bàn thảo tiếp theo về việc lựa chọn giữa giá trị sống còn của con người và sự tồn tại của loài tê giác. Theo ông, nên chăng, khi đó, các nước cần tìm cách nhân giống tê giác để có số lượng lớn hơn phục vụ cho con người. Còn hiện tại, đứng trước tình trạng tuyệt chủng của loài này, ông Bản vẫn kêu gọi các thầy thuốc đông y không kê tê giác như một vị thuốc trong khi chữa bệnh cứu người.

Làm gì để cứu tê giác Nam Phi?

Mặc dù đứng trước những tranh luận còn khác nhau về tác dụng của sừng tê giác, cũng như việc có hay không nhu cầu sử dụng sừng tê giác ở Việt Nam khiến nạn săn bắn trái phép tê giác ở Nam Phi gia tăng, nhưng đại diện các bên tham gia hưởng ứng Ngày Tê giác thế giới đều cho rằng, cần phải có những biện pháp mạnh mẽ hơn để bảo vệ loài động vật cổ đại đang sắp tuyệt chủng này.

“Mức giá cao ngất ngưởng của sừng tê giác ở châu Á cho dù gây ra bởi quan điểm sai lầm rằng sừng tê giác là một phương thuốc hữu hiệu hay bởi sở thích lỗi thời là muốn treo sừng tê giác trên tường làm chiến lợi phẩm thì cũng đều là nguyên nhân dẫn đến bi kịch của tê giác Nam Phi”, bà Laura Stone, Tham tán kinh tế, Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam nói.

Theo bà, sừng tê giác không phải là để treo trên tường hay để làm dược phẩm như suy nghĩ sai lầm của nhiều người, mà chúng thuộc về các các thể tê giác khỏe mạnh sinh sống trong sinh cảnh tự nhiên của chúng. Và Ngày Tê giác thế giới là một cơ hội để xua tan câu chuyện hoang đường về sừng tê giác.

“Tê giác có một giá trị vô cùng to lớn đối với Nam Phi bởi vì tê giác là một trong năm loài động vật lớn (Big Five) của chúng tôi, bao gồm trâu, voi, báo, sư tử và tê giác. Ngành du lịch của chúng tôi phụ thuộc vào các loài hoang dã và cụ thể là năm loài này. Do vậy, săn bắn tê giác trái phép đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến ngành du lịch của đất nước chúng tôi”, bà Nontatu Skolo, Tham tán Chính trị Sứ quán Nam Phi tại Việt Nam nói.

Bà Nontatu Skolo bày tỏ sự vui mừng khi CITES, WWF và Chính phủ Việt Nam đã tổ chức lễ hưởng ứng Ngày Tê giác thế giới hôm nay. Và theo bà, các hoạt động này sẽ giúp nâng cao nhận thức và giúp đất nước Nam Phi bảo tồn và bảo vệ được tê giác.

Tháng 8 vừa qua, WWF và TRAFFIC đã phát động chiến dịch toàn cầu kêu gọi chính phủ các nước hành động chống lại việc buôn bán trái phép các mẫu vật hổ, ngà voi, sừng tê giác. Tại Việt Nam, WWF và TRAFFIC sẽ phối hợp với các ban ngành có liên quan hưởng ứng chiến dịch nhằm nâng cao nhận thức của xã hội về bảo tồn tê giác và kêu gọi các cơ quan chức năng áp dụng các biện pháp thực thi pháp luật mạnh mẽ để ngăn chặn tận gốc buôn bán trái phép sừng tê giác.

Còn đại diện cơ quan quản lý Việt Nam, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp Nguyễn Bá Ngãi cho biết, để chung tay với các nỗ lực chung trên toàn cầu, trong thời gian qua, Việt Nam đã và đang phối hợp chặt chẽ với các cơ quan có liên quan để tăng cường công tác thực thi pháp luật và nâng cao nhận thức trong xã hội để đấu tranh với tình trạng buôn bán trái phép các loài hoang dã.

Và Biên bản hợp tác về bảo tồn đa dạng sinh học với nội dung chính là ngăn chặn, kiểm soát buôn bán trái phép mẫu vật tê giác giữa Việt Nam và Nam Phi đã được Chính phủ hai nước thông qua và dự kiến sẽ được ký kết vào cuối năm nay.