Bước tiến mới trong điều trị bệnh máu ác tính

Ba năm trước, Lan được phát hiện bệnh leukemia cấp dòng tủy (máu trắng). Lan đã trải qua tám đợt truyền hóa chất, sức khỏe có chiều hướng tốt lên. Khi Viện Huyết học và Truyền máu Trung ương (HH và TMTƯ) chọn bệnh nhân để thực hiện ca ghép tế bào gốc tạo máu đồng loại đầu tiên, Lan là người được ghép và chị gái cô có các chỉ tiêu hòa hợp với em gái mình nên đã được chọn cho việc truyền tế bào gốc tạo máu.

Trước khi ghép, Viện HH và TMTƯ đã kiểm tra sức khỏe, các chức năng gan, thận tủy sinh máu, tế bào ác tính, điều kiện phù hợp của người cho và người nhận, các xét nghiệm về nấm và kiểm tra tất cả các loại virus để tiên lượng diễn biến.

Ðối với người nhận, bệnh nhân được điều trị một loại thuốc ức chế miễn dịch để tiêu diệt các tế bào ác tính, sau đó truyền tế bào gốc và dùng thuốc kích thích sinh máu.

Còn với người hiến tế bào gốc, Viện đã sử dụng một loại thuốc kích tế bào sinh máu trong năm ngày sinh ra tế bào gốc và đi ra máu ngoại vi. Sau đó, dùng một loại máy đặc biệt có hệ thống li tâm tách riêng lấy tế bào gốc, còn các thành phần có trong máu khác không liên quan lại quay lại cơ thể người hiến. Với phương pháp này, người hiến tế bào gốc không bị đau như những trường hợp bị chọc tủy. Lượng tế bào gốc cần lấy là 400 - 450 ml và Viện tiến hành ghép cho bệnh nhân trong hai ngày. Sau một tháng ghép tế bào gốc, kết quả cho thấy tủy hoàn toàn bình thường, không tìm thấy tế bào ung thư, các kết quả xét nghiệm cũng ở giới hạn bình thường, nồng độ cyclosporine trong máu luôn ổn định ở mức yêu cầu 150 ng/ml.

Theo Thạc sĩ Bạch Quốc Khánh, Phó Viện trưởng, bệnh nhân đã được điều trị bằng một kỹ thuật mới: Khi hóa trị trước ghép, thay vì bị diệt tủy bằng hóa chất liều cao, cô sinh viên này được giảm liều để gây phản ứng ghép chống chủ (tế bào được ghép chống lại cơ thể).

Trước kia, hiện tượng này làm người ta sợ hãi, nhưng giờ đã có bằng chứng cho thấy đi cùng với nó là quá trình các tế bào ghép tiêu diệt tế bào ung thư, nhờ đó khả năng khỏi bệnh tăng lên.

Gặp Lan, chúng tôi không nghĩ rằng cô vừa trải qua một cuộc "vật lộn" với căn bệnh hiểm nghèo. Niềm hạnh phúc ánh trên gương mặt, cô tâm sự: "Em vô cùng biết ơn các bác sĩ Viện HH và TMTƯ đã cứu em. Với lòng yêu thương, chăm sóc của các cô, các chú, tin rằng em sẽ khỏi bệnh hoàn toàn, để tiếp tục theo học ở Ðại học Y, mai sau sẽ là một bác sĩ giỏi giúp đỡ cho những người bệnh có hoàn cảnh khó khăn...".

Mặc dù đây không phải là trường hợp ghép tế bào gốc đồng loại đầu tiên được thực hiện ở Việt Nam, nhưng ca ghép tại Viện HH và TMTƯ có nhiều  điểm tiến bộ.

Phác đồ hóa trị liệu có ưu điểm so với phác đồ diệt tủy đã được áp dụng trước đó, nên không gây suy tủy kéo dài, dẫn đến giảm nguy cơ tử vong do các biến chứng nhiễm trùng và xuất huyết.

Phương pháp này cũng tạo điều kiện cho sự xuất hiện của bệnh ghép chống chủ, kéo theo hiện tượng ghép chống ung thư. Ðể lấy tế bào gốc máu, các bác sĩ không chọc tủy của người hiến, mà gạn từ máu lấy ở cánh tay.

Nguồn tế bào gốc tạo máu gạn tách từ máu ngoại vi vẫn bảo đảm số lượng tế bào gốc mà không gây mệt mỏi, đau đớn với người cho khi so sánh phương pháp hút tủy xương người cho để lấy tế bào gốc. Khối tế bào gốc đã được bảo quản trong các điều kiện bảo quản máu thông thường mà không phải sử dụng thiết bị quá đắt tiền.

Với những ưu điểm này, hiệu quả ghép cao, số lượng thuốc chống thải ghép mà bệnh nhân phải sử dụng giảm, đồng thời tiết kiệm chi phí ghép.

Các tác dụng phụ của hóa trị liệu cũng được hạn chế. Tiến sĩ Nguyễn Anh Trí, Viện trưởng Viện HH và TMTƯ cũng cho biết: "Việt Nam đã có nhiều ca ghép tế bào gốc tạo máu (ghép tế bào gốc tự thân, ghép tế bào gốc đồng loại), như tại Bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện 108, nhưng đây là trường hợp ghép tế bào gốc đồng loại đầu tiên được thực hiện tại Viện HH và TMTƯ với một số điểm khác biệt cơ bản: Sử dụng phác đồ giảm liều với nhiều ưu điểm (không gây suy giảm kéo dài, giảm nguy cơ tử vong do các biến chứng nhiễm trùng và xuất huyết); nguồn tế bào gốc tạo máu gạn tách từ máu ngoại vi vẫn bảo đảm số lượng tế bào gốc cần thiết không gây nhiều mệt mỏi, đau đớn cho người cho tế bào khi so sánh với phương pháp hút tủy xương người cho để lấy tế bào gốc.

Viện đã dùng thuốc ức chế các hiện tượng này. Cho đến nay, ngoài phản ứng nêu trên, bệnh nhân không có phản ứng phụ nào khác.

Với các biến chứng khác, Viện luôn tiên lượng, phòng bị và bệnh nhân được theo dõi chặt chẽ. Trong thời gian tới, ghép tế bào gốc sẽ trở thành kỹ thuật thường quy tại Viện nhằm điều trị các dạng ung thư máu, căn bệnh ngày càng tăng ở Việt Nam. Nếu như các loại ung thư khác có thể chữa bằng phẫu thuật thì với bệnh này, điều đó là không thể bởi tế bào bệnh theo máu đi khắp cơ thể. Nếu không ghép tủy, bệnh nhân chỉ có thể điều trị bằng hóa chất...".

Ở Việt Nam hiện nay, các ca ghép tế bào gốc thường được gửi sang Singapore với giá thành không dưới 50.000 USD (gần 900 triệu đồng). Tuy nhiên, bệnh nhân Nguyễn Thị Lan được viện hỗ trợ toàn bộ chi phí ca ghép. Ngoài thành công của phương pháp ghép tế bào gốc đồng loại điều trị bệnh máu ác tính, Viện HH và TMTƯ còn thực hiện thành công 10 trường hợp ghép tự thân. Phương pháp này có thể giúp bệnh nhân sống được hơn năm năm, khả năng khỏi bệnh tăng từ 30% lên đến 60% và có thể khỏi hẳn. Sau thành công này, Viện sẽ mở rộng điều trị trên phạm vi cả nước.

Ca bệnh tiếp theo sẽ được tiến hành với bệnh nhân Lê Minh Nguyệt, 24 tuổi, giáo viên dạy toán Trường THPT Minh Khai, huyện Quốc Oai, Hà Tây. Bị ung thư máu, Nguyệt đã qua bốn đợt điều trị hóa chất và ba lần phẫu thuật.

Nguyệt cũng rất tin tưởng ở lần ghép tế bào gốc này và cô mong rằng sẽ khỏe mạnh để được tiếp tục đứng trên bục giảng...

Cuộc phẫu thuật dự kiến thực hiện trong tháng tới có thể sẽ là một bước ngoặt cho cô giáo trẻ nghị lực này. Toàn bộ chi phí cho phẫu thuật, Viện HH và TMTƯ sẽ lo.

Cũng như ca ghép tủy cho bệnh nhân Lan, Viện HH và TMTƯ kêu gọi những người có nhóm máu B có điều kiện tham gia hiến máu tình nguyện giúp bệnh nhân.  Hiện viện có khoảng 300 trường hợp đang điều trị, trong đó 60 - 70% là các ca ung thư máu. Tới đây, phương pháp ghép tủy đồng loại này sẽ được thực hiện thường niên tại Viện HH và TMTƯ. Thành công của phương pháp ghép tế bào gốc tạo máu đang mở ra nhiều hy vọng cho các bệnh nhân ung thư máu.