Bình Thuận - nỗi niềm cát đen

Dự án chờ dự án...

Trong xu thế phát triển các ngành công nghiệp không khói, với lợi thế là tỉnh có vị trí thuận lợi để phát triển du lịch biển, đến những năm cuối thế kỷ 20, tỉnh Bình Thuận đã đề ra chiến lược cụ thể để phát triển du lịch biển. Theo đó, dọc các tuyến biển dài gần 200km của tỉnh đã được quy hoạch khá chi tiết.

Ông Lê Thanh Mười, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Thuận cho biết, khi đó bờ biển của tỉnh được quy hoạch sử dụng vào năm mục đích như nuôi trồng thủy sản, trồng rừng, du lịch, quốc phòng và một phần nhỏ để khai thác cát đen.

Trong số này, hầu hết bờ biển được quy hoạch thành các dự án du lịch và đều đã có chủ đầu tư, còn lại là các dự án khai thác cát đen đang èo uột do giá thu mua sa khoáng rất thấp, mặc dù chỗ nào trên bờ biển Bình Thuận ít nhiều cũng có cát đen.

Đầu những năm 2000, giá của các loại sa khoáng tăng từng ngày do Công ty Lidisaco liên doanh với Công ty Du lịch Khánh Phong và một đối tác của Trung Quốc thành lập Công ty Liên doanh khoáng sản quốc tế Hải Tinh để cùng khai thác, thu mua quặng trôi nổi phân loại và xuất khẩu sang Trung Quốc. Nhìn thấy có thể khai thác nguồn lợi từ cát đen, tỉnh Bình Thuận tiếp tục đưa ra chủ trương cho phép lập dự án khai thác cát đen trên nhiều khu vực dọc bờ biển bất chấp tình trạng nhiều dự án khai thác cát đen nằm chồng lên dự án du lịch đã được phê duyệt.

Theo thông tin từ Sở Tài nguyên và môi trường tỉnh, trong hơn 5km bờ biển thuộc hai xã Hòa Thắng và Hồng Phong có 27 dự án du lịch đang triển khai thì có đến gần 20 dự án được cấp phép khai thác cát đen trùng lắp dự án du lịch; tại huyện Hàm Thuận Nam cũng có đến 30 dự án trùng lắp… Cùng với các dự án được phép thì phong trào dân đi khai thác cát đen cũng nở rộ. Thậm chí không ít người mượn danh xin dự án trồng rừng rồi lấy lý do làm sạch đất để khai thác cát đen…

Khi các dự án khai thác cát đen được triển khai (hầu hết đang trong quá trình làm thủ tục) thì Bộ Tài nguyên và môi trường có văn bản đề xuất Thủ tướng Chính phủ tạm thời dừng việc cho phép khoanh định, phê duyệt, bàn giao khu vực khoáng sản cho UBND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương cấp giấy phép khai thác tận thu đối với một số loại khoáng sản kim loại, trong đó có Ilmenit, Zircon, Ruti . Quy định mới này, nhằm “chữa cháy” tình trạng khai thác, xuất khẩu khoáng sản thô tinh quặng gây thất thoát tài nguyên trên cả nước.

Tuy nhiên, ngay sau đó, UBND tỉnh, Sở Tài nguyên và môi trường đã có văn bản kiến nghị lên Thủ tướng xin được tiếp tục triển khai dự án khai thác cát đen. Điều này đồng nghĩa với việc các dự án du lịch phải dừng lại chờ các dự án khai thác cát, còn dự án khai thác cát thì chờ phép được khai thác… cứ thế, mọi hoạt động phát triển ở nhiều khu vực tại bờ biển Bình Thuận đang phải chờ. Giám đốc Sở Tài nguyên và môi trường Bình Thuận đã nói: “Cái dở của chúng tôi là cấp phép cho các dự án du lịch trước mà chưa nhìn thấy hết tiềm năng khai thác khoáng sản, để rồi sau đó lại cấp phép “chồng” mà không tính đến khả năng xảy ra như hiện nay…”.

Được khai thác cũng khổ!

Những vùng đã được cấp phép khai thác cát đen hiện cũng khổ không kém. Theo anh Lê Xuân Trường, Chủ tịch UBND xã Tân Hải huyện Hàm Tân, huyện trọng điểm về khai thác trái phép cát đen, thì xã không thể nào quản lý được nạn khai thác lậu.

Trưa 12-1-2005, trên bãi biển thôn Hiệp An xã Tân Hải huyện Hàm Tân, một người dân đang ngồi bên bãi quặng vừa cào được, cho biết, một ngày hai cha con cào được khoảng 2-3m3, mất thêm hai ngày đãi thủ công sẽ thu được gần một m3 sa khoáng nặng và bán với giá khoảng hai triệu đồng. Đây là mức thu nhập rất cao với người dân vùng biển này. Chính vì thế dù thường xuyên bị cơ quan chức năng bắt, tịch thu phương tiện, nhưng người dân ven biển vẫn đua nhau đi đãi cát "lậu" kiếm tiền.

Theo điều tra của chúng tôi, chính những công ty được phép khai thác quặng trên địa bàn đã thu mua số sa khoáng “cào lậu” này. Bức xúc nữa là sự tàn phá môi trường do việc khai thác quặng. Theo quy trình khai thác, cát đen được hút cùng nước biển đưa lên máy “xoắn vít”, từ đây máy sẽ lọc quặng riêng và phun cát ngược trở ra.

Chính vì thế, cát của khu vực khai thác gần như bị xới đảo lên toàn bộ. Mọi sinh vật ở khu vực này đều bị tàn phá, để lại sau đó là những đồi cát mênh mông. Mặc dù có quy định, sau khi khai thác, các đơn vị thi công phải trả lại hiện trạng ban đầu cho khu vực, tuy nhiên, đến nay việc hoàn thổ xem ra vẫn chưa được quan tâm đúng mức.

Anh Hải, công an viên thôn Hiệp An xã Tân Hải kể: “Việc khai thác quặng đã phá vỡ môi sinh, nước của dân quanh vùng thì nhiễm mặn. Mỗi khi có gió lớn, cát từ những đồi trọc bay vào nhà dân rất nhiều, không ít người dân trong vùng đã bị đau mắt do cát…”.

Thời gian gần đây, UBND tỉnh đã có chủ trương, nhà khai thác quặng không cần tổ chức hoàn thổ mà giao số tiền tổ chức hoàn thổ (bảy triệu đồng/ha) cho các dự án du lịch để họ tự cải tạo môi trường theo ý đồ đầu tư của mình. Không biết đến bao giờ những nhà du lịch mới đầu tư xây dựng, tái tạo lại môi trường sinh thái nơi đây. Chỉ biết rằng hiện nay người dân vùng quặng vẫn đang phải hứng chịu hậu quả của sự tàn phá môi trường do khai thác cát đen mà họ lại chẳng hưởng lợi ích gì từ thứ cát này.