Vừa lãng phí, vừa quá tải
Cảng cá Tiên Châu, xã An Ninh Tây, huyện Tuy An được xây dựng đưa vào sử dụng từ năm 2006, với tổng nguồn vốn đầu tư gần 30 tỷ đồng. Ðây là một trong những cảng cá lớn nhất tỉnh Phú Yên. Theo thiết kế đây là cảng cá hiện đại, tiếp nhận mỗi ngày khoảng 300 lượt tàu có công suất đến 500 CV cập cảng, với lượng hàng thủy sản từ 6.000 đến 10 nghìn tấn, có bãi tập kết cá rộng 1.620 m2. Thế nhưng, từ khi xây dựng đến nay, cảng cá này không phát huy tác dụng và biến thành một "công viên" cho ngư dân trong vùng dạo chơi, tập thể dục.
Hiện nay tại cảng cá này có hơn 20 chiếc tàu cá chuyên khai thác cá ngừ đại dương cập cảng. Từ xa cứ ngỡ là các tàu này đang về bến để bán cá, nhưng khi đến nơi mới biết các tàu cá này đang kéo về đây để "làm nước" (sửa chữa nhỏ).
Ông Nguyễn Bé, ở thôn 2, xã An Ninh Tây cho biết, hàng trăm tàu khai thác cá vào cửa biển mỗi ngày, nhưng lại không vào cảng cá Tiên Châu, mà lại đi vòng qua bến cá nhỏ ở thôn 5, xã An Ninh Ðông để tiêu thụ sản phẩm và tiếp nhận vật tư, nhiên liệu. "Những tàu cá đang có mặt tại cảng Tiên Châu là những tàu chuyên đi bò gù (câu cá ngừ đại dương) từ các nơi kéo về để tu sửa, thay đổi nghề để khai thác gần bờ sau khi đến mùa biển động, chứ không ai vào đây bán cá cả...". Giải thích lý do tại sao cảng cá hiện đại, rộng lớn, nhưng tàu cá lại không vào, bà con cho biết cảng này xây dựng chưa phù hợp, không bảo đảm an toàn cho tàu, thuyền khi cập cảng. Vị trí xây dựng nằm quá xa cửa biển (hơn 1,5 km), mùa này dòng chảy sông Bình Bá gần như cạn kiệt, cát thường xuyên bồi lấp cho nên tàu, thuyền khó ra vào. Không ít tàu cá khi vào cảng neo đậu bị nghiêng và chìm do luồng lạch bị cạn. Ðiều vướng mắc trong việc xây dựng cảng cá Tiên Châu là trong khi nước sông luôn ở mức thấp, cầu cảng lại xây dựng quá cao. Theo quan sát của chúng tôi, từ mực nước tàu cá neo đậu đến cầu cảng chênh nhau từ hai đến ba mét, cho nên không thể bốc dỡ cá, vật tư. Theo thiết kế, cảng cá Tiên Châu có hai bến, cho hai loại tàu cập bến, nhưng cả hai bến đều gây trở ngại cho tàu cập vào.
Bến tàu lớn nối với cầu cảng chính, dài 80 m, rộng 12 m phục vụ cho tàu có công suất từ 150 đến 500 CV nằm cao chênh vênh so với mạn tàu từ hai đến ba mét. Trong khi đó mặt bằng ở bến tàu nhỏ (dài 100 m phục vụ cho tàu có công suất từ 33 đến 150 CV) chỉ rộng khoảng 2 m và thấp hơn mặt bằng cảng chính đến 2 m, với lối đi bằng các bậc tam cấp cho nên việc bốc dỡ, chuyên chở sản phẩm rất bất tiện. Do đó sau khi đưa vào vận hành, một số hạng mục dịch vụ hậu cần nghề cá như nhà dịch vụ công cộng, cửa hàng và các thiết bị phòng cháy, chữa cháy, thiết bị thông tin liên lạc, xe cần cẩu vẫn chưa được đầu tư để phục vụ cho hoạt động ở cảng cá Tiên Châu.
Trong khi cảng cá Tiên Châu đầu tư hàng chục tỷ đồng đang bỏ lãng phí, thì trên địa bàn Phú Yên lại có những cảng cá, bến cá đang quá tải trước nhu cầu ngày càng phát triển của nghề đánh bắt. Trong số các cảng cá quá tải, phải kể đến cảng cá phường 6, TP Tuy Hòa và cảng cá Dân Phước thuộc thị xã Sông Cầu.
Riêng sự quá tải, bất cập tại cảng cá phường 6, TP Tuy Hòa đã trở thành điểm nóng trong các cuộc tiếp xúc cử tri HÐND các cấp. Cảng này là địa điểm tiếp nhận các loại tàu cá công suất lớn chuyên nghề đánh bắt cá ngừ đại dương, mỗi năm tiếp nhận hàng trăm lượt tàu, thuyền trong tỉnh (chủ yếu ở TP Tuy Hòa) vào tiêu thụ sản phẩm với khối lượng 3.000 đến 3.500 tấn hải sản, chủ yếu cá ngừ xuất khẩu. Những năm qua cá ngừ đại dương được mùa, số lượng tàu, thuyền tại địa phương phát triển mạnh, số lượt tàu vào cảng tăng cao. Tuy nhiên cảng này vốn là một bến cá nhỏ, được nâng cấp diện tích chỉ hơn 500 m2, đang ngày càng trở nên bức xúc vì cửa sông Ðà Diễn đang bị bồi lấp nghiêm trọng.
Ông Phan Thuẫn, Chủ tịch Nghiệp đoàn nghề cá phường 6, cho biết, cảng cá phường 6 là nơi quyết định sự thành công và thất bại của 240 chiếc tàu cá của nghiệp đoàn. Thế nhưng hiện nay, cảng đã bị bồi lấp chiều dài hơn 200 mét, cao gần ba mét, với khối lượng cát bồi lấp hàng trăm nghìn m3. Bình thường, cảng cá phường 6 có thể tiếp nhận từ 30 đến 50 tàu cá, nhưng hiện tại chỉ neo đậu được chừng từ năm đến bảy chiếc. Hơn thế nữa, ngay từ đầu năm 2012 (đầu vụ đánh bắt hải sản xa bờ), cửa biển Ðà Rằng đã bị bồi lấp, gây trở ngại cho tàu, thuyền ra vào. Tính từ đầu năm 2012 đến nay, đã có bảy vụ tàu cá bị nạn do mắc cạn, làm bốn tàu chìm gây thiệt hại cho ngư dân hàng tỷ đồng.
Cảng cá Dân Phước thuộc thị xã Sông Cầu được xây dựng cách đây 10 năm, có dạng bến nhỏ chữ I dài 56,6 m, rộng 12,2 m, mớn nước sâu 1,20 m, chỉ đủ đáp ứng mỗi lượt chưa tới 30 tàu, thuyền ra vào cập bến. Trong khi đó tại thị xã Sông Cầu hiện có 3.200 tàu thuyền lớn nhỏ, riêng đội tàu của ngư dân các khu phố Vạn Phước, Dân Phước lên đến gần 500 chiếc. Mặt khác, cảng lại nằm trong Vịnh Xuân Ðài kín gió, ngay trung tâm thị xã cho nên thu hút lượng tàu thuyền rất lớn.
Cần xây dựng, nâng cấp các cảng cá
Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Phú Yên Biện Minh Tâm cho biết, hiện tỉnh có hai cảng cá lớn nằm trong quy hoạch xây dựng đã được phê duyệt là cảng cá Phú Lạc đã hoàn thành thiết kế nhưng chưa bố trí được vốn, vì cắt giảm theo Nghị quyết 11/NQ-CP của Chính phủ, hiện đang trình thẩm định lại dự toán. Sở NN&PTNT Phú Yên cũng đang làm chủ đầu tư dự án Khu dịch vụ hậu cần nghề cá Ðông Tác, gồm có cảng cá, vùng nước đậu cho tàu, thuyền và các dịch vụ trên bến. Ðây là dự án nguồn lợi thủy sản ven bờ vì sự phát triển bền vững sử dụng vốn vay Ngân hàng Thế giới (WB).
Theo ông Tâm, từ năm 2008 trở về trước, việc quản lý khai thác các cảng cá trên địa bàn tỉnh do Ban quản lý các cảng cá trực thuộc Sở quản lý. Sau đó tỉnh giao nhiệm vụ này lại cho các địa phương có cảng, đồng thời giải tán Ban quản lý các cảng cá. Một số địa phương khi tiếp nhận quản lý, khai thác còn gặp khó khăn, cũng làm hạn chế hiệu quả hoạt động các cảng cá. Khó khăn lớn nhất là việc huy động các nguồn vốn để xây dựng nâng cấp hệ thống các cảng cá, cho nên dù biết những bất cập, quá tải nảy sinh nhưng "lực bất tòng tâm".
Phó Chủ tịch UBND thành phố Tuy Hòa Hồ Ðức Hùng cho biết, để phục vụ cho tàu, thuyền ra vào cảng cá phường 6 thuận lợi, tỉnh Phú Yên đã giao cho TP Tuy Hòa lập dự án nạo vét cửa sông Ðà Diễn. Hồ sơ dự án đang trong giai đoạn hoàn chỉnh, nhưng nguồn kinh phí thực hiện dự án lên đến 15 tỷ đồng, với khối lượng cát cần nạo vét gần 360 nghìn m3. Nguồn kinh phí quá lớn, cho nên xây dựng dự án chúng tôi phải tính đến phương án tự cân đối lấy thu bù chi. Ðây là dự án có tính cấp bách, nhưng cũng cần phải được nghiên cứu một cách khoa học, việc nạo vét phải phù hợp, vừa bảo đảm thuận lợi cho tàu, thuyền ra vào, vừa tránh tác động xấu đến môi trường, tránh ảnh hưởng của việc biến đổi khí hậu.
Từ những vướng mắc trong việc đầu tư xây dựng, quản lý các cảng cá nêu trên, UBND tỉnh Phú Yên đã chỉ đạo ngành NN&PTNT cùng chính quyền địa phương các huyện, thị xã, thành phố ven biển sớm kiểm tra xác định rõ những tồn tại ở cảng cá để có giải pháp khắc phục, nhằm khai thác cảng hợp lý, đạt kết quả.
