Nguy cơ tăng giá do thiếu cạnh tranh
Theo số liệu thống kê của Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam, giá trúng thầu của các vị thuốc cổ truyền có sự chênh lệch lớn giữa các địa phương. Cùng vị thuốc ba kích, tại Quảng Nam giá chỉ 388,500 đồng/kg, nhưng tại Thanh Hóa giá gấp đôi với 630 nghìn đồng/kg. Vị thuốc đào nhân tại tỉnh Trà Vinh 357 nghìn đồng/kg, tại tỉnh Bình Dương lên tới 840 nghìn đồng/kg. Trên cùng địa bàn tỉnh Ninh Bình, giá dược liệu, vị thuốc có sự khác biệt lớn giữa Sở Y tế tỉnh Ninh Bình và Bệnh viện Quân y 5. Vị thuốc tang ký sinh chênh nhau 438%, dây đau xương chênh nhau 426%, quế chi chênh nhau 212%. Trên cả nước, cùng một vị thuốc là bạch truật, nhưng có tới 18 mức giá khác nhau, thấp nhất là 134,925 đồng/kg, cao nhất là 863 nghìn đồng/kg... Giá dược liệu, vị thuốc cổ truyền “nhảy múa” không có quy luật, cùng thời điểm đấu thầu nhưng giá cao, thấp khá phổ biến. Nhưng đến nay, cơ quan chức năng chưa có giải pháp hữu hiệu ngăn chặn tình trạng trên. Bộ Y tế từng đưa ra giải pháp đăng tải giá trúng thầu để các đơn vị mời thầu tham khảo xây dựng giá kế hoạch, nhưng với mức giá biến động như trên rất khó để chọn giá đúng. Trong khi đó, hằng ngày, nguy cơ giá thuốc vẫn tiếp tục bị nâng lên, do tình trạng thiếu cạnh tranh trong đấu thầu, gian lận giấy tờ trong cung ứng thuốc chưa được cơ quan chức năng phát hiện, xử lý kịp thời.
Theo dõi công tác đấu thầu dược liệu, vị thuốc cổ truyền thời gian qua, chúng tôi thấy, việc áp dụng Thông tư 31/2016/TT-BYT quy định chi tiết mẫu hồ sơ mời thầu mua sắm dược liệu tại một số địa phương chưa bảo đảm tính cạnh tranh, có thể dẫn đến tăng giá thuốc. Thông tư 31/2016/TT-BYT quy định hồ sơ đề xuất kỹ thuật của nhà thầu được coi là đạt yêu cầu nếu tổng điểm đánh giá kỹ thuật không thấp hơn 80% trên tổng số điểm 100. Nghị định 63/2014/NÐ-CP cũng quy định, hồ sơ đề xuất về kỹ thuật được đánh giá đáp ứng yêu cầu khi có điểm về kỹ thuật không thấp hơn 80% đối với gói thầu tư vấn có yêu cầu kỹ thuật cao, đặc thù. Các quy định nói trên được hiểu là, các hồ sơ dự thầu đạt ít nhất 80 điểm kỹ thuật đều đủ điều kiện vào “đấu giá”. Tuy nhiên, thực tế thời gian qua, nhiều nhà thầu đã bị loại hoặc không dám dự thầu do hồ sơ mời thầu nâng mức điểm cao hơn quy định nêu trên. Trong tổng số 138 mặt hàng mời thầu, tại gói thầu mua vị thuốc cổ truyền của tỉnh Bình Ðịnh để cung cấp thuốc cho quý II năm 2017 và quý I năm 2018 trên địa bàn, có 58 vị thuốc yêu cầu 96 điểm kỹ thuật, các vị thuốc còn lại ở mức 92 hoặc 94 điểm. Ðáng chú ý, các vị thuốc yêu cầu 96 điểm có số lượng dự trù sử dụng nhiều. Tương tự, gói thầu cung ứng vị thuốc cổ truyền áp dụng năm 2017-2018 của Sở Y tế tỉnh Nghệ An, điểm kỹ thuật cũng ở mức 85, 95. Hồ sơ mời thầu của tỉnh Cao Bằng xây dựng điểm kỹ thuật cũng cao tương tự. Một nhà thầu tham dự thầu tại tỉnh Bình Ðịnh cho biết, với hồ sơ mời thầu yêu cầu điểm kỹ thuật cao sẽ không còn tính cạnh tranh, vì chỉ vài nhà thầu đạt được yêu cầu, không tạo bình đẳng cho các nhà thầu và giá thuốc dễ bị đẩy lên cao sát với giá kế hoạch. Nhiều nhà thầu cho rằng, nhìn vào hồ sơ mời thầu, nhất là các tiêu chí yêu cầu về kỹ thuật là biết doanh nghiệp nào sẽ trúng thầu, cho nên không dám tham dự thầu. Không ít nhà thầu lo lắng tình trạng này “lan rộng” ra các địa phương nếu không được can thiệp kịp thời từ cơ quan quản lý.
Bên cạnh đó, tình trạng dược liệu, vị thuốc cổ truyền “rác” được gắn mác bảo đảm chất lượng, có nguồn gốc xuất xứ, cũng là nguyên nhân góp phần đẩy giá thuốc lên cao. Mới đây, Cục Quản lý Y dược cổ truyền cho biết, số lượng dược liệu, vị thuốc nhập khẩu chính ngạch từ đầu năm đến nay chỉ khoảng hai trăm tấn, trong khi nhu cầu sử dụng của cả nước lên tới 60 nghìn tấn/năm. Như vậy, dược liệu “rác” nghiễm nhiên vào bệnh viện thông qua đấu thầu, áp giá của dược liệu “sạch”, gây lãng phí lớn cho quỹ bảo hiểm y tế và ảnh hưởng quyền lợi, sức khỏe của người bệnh. Một đơn vị nhập khẩu dược liệu cho biết, tình trạng doanh nghiệp xin cấp giấy phép nhập khẩu dược liệu chỉ để đạt điểm kỹ thuật cao khi đấu thầu không phải là hiếm, đến khi cung ứng cho cơ sở khám, chữa bệnh thì doanh nghiệp mua lại từ các cơ sở trong nước, hoặc mua hàng trôi nổi. Ðể hợp thức nguồn gốc dược liệu, vị thuốc, nhà thầu thường quay vòng sử dụng một giấy chứng nhận nguồn gốc xuất xứ, chất lượng dược liệu (CO, CQ) cho nhiều lần đấu thầu. Trong khi đó, thống kê của Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho thấy, giá dược liệu, vị thuốc có CO, CQ tăng lên rất nhiều so với giá dược liệu không có CO như trước đây. Chẳng hạn nhân sâm Hàn Quốc từ bảy triệu đồng/kg tăng lên 9,5 triệu đồng/kg; tam thất từ 2,9 triệu đồng/kg tăng lên 4,4 triệu đồng/kg, trầm hương từ 1,2 triệu đồng/kg, tăng lên 2,3 triệu đồng/kg... Năm 2016, quỹ bảo hiểm y tế chi trả 281 tỷ đồng cho vị thuốc y học cổ truyền được sử dụng tại các cơ sở khám, chữa bệnh. Ðiều đáng nói là, tình trạng lợi dụng quay vòng CO, CQ nhập khẩu ít nhưng cung ứng nhiều, giá trúng thầu chênh lệch lớn... đã được Bộ Y tế đề cập nhưng đến nay vẫn chưa phát hiện, xử lý được trường hợp vi phạm nào.
Cần kiểm tra, chấn chỉnh
Tìm hiểu lý do vì sao xây dựng mức điểm yêu cầu về kỹ thuật cao đối với hồ sơ dự thầu tại tỉnh Bình Ðịnh, trao đổi với chúng tôi Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh Trần Văn Trương cho biết, Thông tư 31/2016/TT-BYT quy định tổng điểm kỹ thuật tối thiểu 80 điểm nhưng không quy định điểm tối đa, cho nên việc đưa ra mức 96 như của đơn vị hay thậm chí đến 100 điểm vẫn không trái quy định. Việc để điểm cao nhằm lựa chọn được vị thuốc bảo đảm chất lượng. Tuy nhiên, ông Trần Văn Trương thừa nhận, mức điểm trong hồ sơ hơi cao và Sở sẽ hạ thấp điểm tại các cuộc đấu thầu sau này. Vấn đề này, tại hội thảo về một số khó khăn vướng mắc trong khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế vừa qua, Phó Cục trưởng Quản lý Y dược cổ truyền (Bộ Y tế) Trần Thị Hồng Phương cho rằng, các đơn vị xây dựng điểm kỹ thuật từ 95 điểm là quá cao, phải xây dựng lại để phù hợp quy định hiện hành. Tuy nhiên, cho đến nay, không có bất kỳ đơn vị nào xây dựng lại, kết quả đấu thầu vẫn được công bố, thực hiện. Trong khi đó, theo nhận định của một nhà thầu, hồ sơ thầu thiếu cạnh tranh do xây dựng điểm cao có thể gây lãng phí ít nhất 10% giá trị gói thầu. Ðể giá dược liệu, vị thuốc ổn định, Giám đốc BHXH tỉnh Cao Bằng Nguyễn Mạnh Tuấn nhấn mạnh, chỉ có cạnh tranh công bằng mới hạ được giá thuốc. Từ thực tế áp dụng quy định tại Thông tư 31/2016/TT-BYT chưa thống nhất như nêu trên, Bộ Y tế cần có giải thích cách hiểu, tránh mỗi địa phương áp dụng một kiểu, dẫn đến giá trúng thầu không kiểm soát được. Ðồng thời, Bộ Y tế cần kiểm tra việc đấu thầu tại các đơn vị có mức điểm cao bất thường, làm rõ việc mời thầu đã bảo đảm tính cạnh tranh và giá trúng thầu có cao hơn mặt bằng chung các tỉnh hay không. Từ đó, yêu cầu các đơn vị đã vi phạm tổ chức đấu thầu lại theo đúng quy định.
Ông Nguyễn Tá Tỉnh, Trưởng Ban Dược và Vật tư y tế (BHXH Việt Nam) thừa nhận, giá dược liệu, vị thuốc hiện nay quá chênh lệch, chưa phản ánh được chất lượng thuốc, giá cao chưa chắc chất lượng tốt. Khi cơ sở y tế gắn lợi ích vào đấu thầu thì rất khó phát hiện các vi phạm. Chẳng hạn, cơ sở y tế có thể xây dựng điểm cao, giá cao nhằm mua thuốc bảo đảm chất lượng. Trong khi đó, kiểm tra chất lượng thuốc rất khó khăn, kiểm tra bằng cảm quan không chính xác, kiểm nghiệm bằng máy móc thì tốn kém chi phí. Tuy nhiên, sắp tới, để tránh lãng phí quỹ bảo hiểm y tế, BHXH Việt Nam sẽ phối hợp Cục Quản lý Y dược cổ truyền đề ra các giải pháp quản lý giá. Các đơn vị có giá trúng thầu cao phải xem nguyên nhân vì sao. Tình trạng quay vòng CO cần sự vào cuộc của hải quan, thị trường ở khâu nhập khẩu, lưu thông và hậu kiểm của Bộ Y tế tại các cơ sở khám, chữa bệnh. Bộ Y tế cần tăng cường kiểm tra chất lượng dược liệu, vị thuốc tại các cơ sở khám, chữa bệnh, kịp thời thông báo các vi phạm cho cơ quan BHXH để không thanh toán đối với các dược liệu, vị thuốc không bảo đảm chất lượng.
Ðến bao giờ mới chấm dứt tình trạng người bệnh hoặc quỹ bảo hiểm y tế phải chấp nhận mua thuốc với bất kỳ giá nào. Vấn đề này đã được họp bàn nhiều, đưa ra không ít đề xuất, kiến nghị, nhưng vẫn chưa thể trả lời câu hỏi này. Bởi thực tế, khi các nhà thầu cạnh tranh không lành mạnh chưa được loại bỏ, thì vi phạm còn tồn tại.
