Điện, đường, trường, trạm, hạ tầng văn hóa, nhiều khu dân cư với nhà ngói mới, nhà cao tầng… đã được đầu tư xây dựng mới khang trang, sạch đẹp. Đời sống vật chất, tinh thần, giao lưu văn hóa trên địa bàn đã được nâng cao rõ rệt đó là những giá trị ban đầu do cây chè mang lại cho người dân nơi đây.
Cây chè trên vùng cao Đình Lập
Theo quốc lộ 31, qua các huyện thuộc tỉnh Bắc Giang, vượt qua những con đường trải nhựa ngoằn ngoèo trên các đồi, núi nhấp nhô, chúng tôi đến thị trấn nông trường Thái Bình, huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn. Thị trấn cũng là địa chỉ của Công ty Cổ phần chè Thái Bình (tiền thân là nông trường quốc doanh Thái Bình được thành lập vào tháng 9 năm 1962, lực lượng cán bộ công nhân viên nòng cốt là bộ đội phục viên thuộc Đại đội 6 Trung đoàn 242 chuyển sang làm kinh tế và giữ gìn an ninh vùng biên giới), vùng nguyên liệu chè nằm ở vùng cao Lạng Sơn giáp tỉnh Quảng Ninh, ngày nay nhờ đường sá thuận tiện đã góp phần làm thay đổi diện mạo cho vùng đất hẻo lánh xưa kia.
Đoạn đường tới thị trấn mới được trải nhựa phẳng phiu tạo điều kiện giao thông thuận tiện góp phần đưa kinh tế vùng chè phát triển. (Bên góc phải ảnh là cột mốc đường cũ).
Cây chè đã có mặt tại đây gần 40 năm nay. Khu vực này có điều kiện đất đai và khí hậu phù hợp, người dân có kinh nghiệm trồng và chế biến chè, việc áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, đặc biệt là đưa các giống chè mới như Ô Long Thanh Tâm, Bát Tiên, Ngọc Thúy vào trồng trên diện rộng đã giúp người dân nơi đây phát triển kinh tế, góp phần xóa đói, giảm nghèo, từng bước đi lên để làm giàu trên chính mảnh đất quê hương của mình.
Từ diện tích chè ở xã Lâm Ca, vùng nguyên liệu chè vươn ra thị trấn Nông trường rồi xã Thái Bình và các khu vực khác trên đất Đình Lập. Đến nay, vùng nguyên liệu ước chừng hơn 600 ha với hàng nghìn hộ gia đình tham gia. Phát triển cây chè không chỉ tạo điều kiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng, xóa đói, giảm nghèo mà còn giúp nhân dân trong vùng làm giàu. Vì vậy, huyện Đình Lập, thị trấn Thái Bình, Công ty Cổ phần chè Thái Bình, các xã và các hộ gia đình ở đây đã đẩy mạnh phát triển cây chè nhằm khai thác hết tiềm năng của vùng...
Đường vào vùng chè xã Lâm Ca vẫn còn rất khó khăn
Đình Lập cách Hà Nội gần 170km, là huyện vùng cao biên giới nằm ở phía đông nam tỉnh Lạng Sơn, phía đông bắc giáp với đường biên giới dài 51,2 km. Đình Lập có diện tích 1.187 km2, là địa bàn sinh sống của các dân tộc như: Tày, Nùng, Kinh, Dao, Sán Chỉ… Với tài nguyên đất, rừng và khí hậu ưu đãi, ngành lâm - nông nghiệp là thế mạnh trong công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của huyện.
Cây chè giúp xóa đói, giảm nghèo
Những năm gần đây, sản phẩm chè được tiêu thụ ổn định nên đời sống của bà con ở thị trấn có nhiều đổi thay. Từ một khu dân cư khó khăn, đến nay đời sống đã được nâng cao; tạo thêm việc làm mới cho hàng nghìn người dân tại địa phương, thu nhập ổn định, nhiều hộ đã vươn lên làm giàu từ cây chè. Hiện nay, nhiều gia đình đã có xe máy, ô-tô và mua sắm được các đồ gia dụng đắt tiền, xây nhà cửa khang trang. Cũng từ cây chè, người dân có điều kiện đóng góp tiền, của để phát triển cơ sở hạ tầng, từng bước xóa đói, giảm nghèo vươn lên làm giàu ngay trên mảnh đất quê hương.
Một gia đình người dân đang hái chè trên cánh đồng chè
Ông Vũ Hữu Trình, Chủ tịch Ủy ban nhân dân thị trấn Thái Bình, cho biết: “Thu nhập chủ yếu gần đây của người dân là từ cây chè, cây chè là cây chủ lực để xóa đói, giảm nghèo. Đặc biệt là vào năm 2000, Công ty Cổ phần chè Thái Bình đã đưa giống chè mới về cho giá trị kinh tế cao, góp phần giúp kinh tế người dân ngày một khá hơn, đến nay hộ nghèo trên địa bàn đã giảm từ 20% xuống còn 12%".
Ông Trình cho biết thêm: “Từ năm 2015 đến nay, việc sản xuất và kinh doanh cây chè tại địa phương đã gặp khó khăn do việc quy định tiêu chuẩn đầu ra sản phẩm của các nhà nhập khẩu quốc tế. Nhằm khắc phục tình trạng đó, chính quyền đã tuyên truyền, hướng dẫn cho bà con nông dân sử dụng đúng thuốc bảo vệ thực vật để chăm sóc cây chè. Huyện cũng cử cán bộ kỹ thuật xuống giúp bà con phòng trừ sâu bệnh, rày nâu, bọ xít v.v… Bên cạnh đó, chính quyền đã triển khai đề án Phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2015 - 2020, trong đó chủ trương mở rộng và phát triển cây chè sang một số xã khác. Hiện nay, tỷ lệ hộ dân tham gia trồng chè chiếm khoảng 75%. Hằng năm, tiền thuế từ cây chè thu được từ 500 - 600 triệu/năm. Cây chè giúp tăng thu nhập cho bà con và cũng từ đây nhiều công trình công cộng được xã hội hóa do sự đóng góp chính của người dân trồng chè”.
Những khó khăn cho vùng nguyên liệu
Được biết, công ty Cổ phần chè Thái Bình là doanh nghiệp nhà nước duy nhất hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực gieo trồng, thu mua, chế biến cây chè tại địa phương. Việc người dân sản xuất chè tuân thủ đúng quy trình của công ty đã giúp người dân có thu nhập ổn định cũng như công ty có nguyên liệu tốt để sản xuất ra sản phẩm đạt chất lượng xuất khẩu.
Vượt qua nhiều quãng đường núi dốc, đến thăm những đồng chè xanh mướt được chăm trồng tại các vùng đồi ở thị trấn, chúng tôi có điều kiện hiểu thêm về cuộc sống của người dân vùng chè nơi đây. Chị Tạ Thị Hiền ở Khu 6, thị trấn nông trường chè Thái Bình, huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn người đang gom hái chè kể: “Tôi chọn giống cây chè Ngọc Thúy trồng được hơn 10 năm, do công ty cung cấp, quy trình chăm sóc và phân bón là của công ty. Quy trình chăm sóc cho cây chè như cho phân ba màu, quốc hố, bỏ phân, phun thuốc khi bắt đầu có mầm sau 20 ngày hết định kỳ của thuốc để không còn dư lượng thuốc trừ sâu trong cây chè mới thu hoạch bán cho công ty. Trong thời gian chăm sóc cây chè, công ty đưa người xuống giám sát. Chúng tôi luôn tuân thủ quy trình chăm sóc cây chè của công ty đưa ra để bảo đảm về chất lượng thì công ty mới thu mua...”
Để bảo đảm nguyên liệu cho sản xuất, công ty Cổ phần chè Thái Bình đã chủ động trong việc thu mua chè nguyên liệu tại từng hộ gia đình.
Trước thực trạng trong thời gian gần đây vùng chè nguyên liệu của công ty đang gặp phải những khó khăn do sự cạnh tranh của các hộ tư thương và xưởng bên ngoài tranh thu mua. Người dân không thực hiện đúng hợp đồng bán nguyên liệu cho công ty, thường chọn nguyên liệu tốt để bán cho tư thương làm cho việc mua bán của công ty cạnh tranh với tư thương không lành mạnh. Người dân bỏ qua các tiêu chuẩn kỹ thuật khi trồng chè, như hái rất dài, nguồn phân bón không đúng chủng loại v.v… nên không bảo đảm chất lượng.
Ông Bế Xuân Hồng, Phó Giám đốc Công ty Cổ phần chè Thái Bình chia sẻ: Vùng đất này rất khó khăn, bao năm qua, công ty và bà con nông dân ở đây tồn tại và phát triển đến nay đều nhờ cây chè. Cây chè từ xưa đến nay đều là cây chè trung du, lai Trung Quốc, Ấn Độ nên giá trị kinh tế mang lại thấp… đến năm 2000, Giám đốc công ty Trần Thanh Nghiên đã nghiên cứu, tìm tòi giống chè mới của Đài Loan là Ô Long Thanh Tâm, Bát Tiên và Ngọc Thuý… đem về gây trồng trên khu vực này đã phát triển tốt đem lại giá trị kinh tế cao. Việc sản xuất và kinh doanh của công ty là thu mua nguyên liệu chè của bà con nông dân để chế biển ra sản phẩm chè xuất khẩu sang Đài Loan và bán ở thị trường trong nước.
Người dân cân bán chè nguyên liệu tại nhà máy của công ty
Ngay thời điểm này công ty đang gặp khó khăn vì các hộ tư thương và các xưởng bên ngoài tranh thu mua nguyên liệu nên phá vỡ thế cân bằng của vùng nguyên liệu. Một vấn đề nữa là hiện nay người dân đang có xu hướng trồng cây keo, bởi cây keo thời gian đầu tư ít, một năm sau có thể thu hoạch nên người dân đã trồng keo trên vườn chè, không chăm bón để cây chè hoang hóa hoặc bỏ cây chè đi. Công ty hiện có hơn 300 ha đất chè giao khoán cho các hộ dân chủ yếu là các cán bộ, công nhân đã nghỉ hưu, một số bà con trong vùng theo Nghị định 135 với công ty, còn lại là diện tích chè dân tự trồng. Cây giống và phân bón là do công ty cung cấp cho bà con nông dân trồng nhưng khi thu hoạch lại bán cho các hộ tư thương. Chính vì vậy, sắp tới công ty sẽ thu hồi và trồng chè trên những vườn chè có ưu thế về đất đai thuận tiện giúp công ty chủ động về nguyên liệu, đối với việc thu mua nguyên liệu chè của người dân, công ty vẫn thu mua nhưng người dân trồng chè phải bảo đảm chất lượng chứ không bao thầu như hiện nay.
Đến thăm hộ gia đình bà Nguyễn Thị Út, khu 6, thị trấn nông trường chè Thái Bình, huyện Đình Lập, tỉnh Lạng Sơn là gia đình điển hình tiên tiến làm kinh tế giỏi nhều năm. Bà Út chia sẻ: “Tôi quê ở Kiến Xương, Thái Bình, lên đây làm công nhân tình nguyện từ năm 1988 đến 2009 thì nghỉ hưu, cuộc sống gắn liền với cây chè, lúc đầu rất khó khăn do có mỗi nguồn thu nhập từ cây chè trung du không đủ trang trải cuộc sống nên phải làm đi làm thuê cắt cỏ, bón phân, hái chè cho người ta để lấy tiền nuôi các con ăn học. Từ ngày có giống chè mới, cuộc sống của gia đình đã thay đổi tốt hơn như xây nhà, mua xe, sắm các đồ đạc tiện nghi trong nhà, có tháng cao nhất từ trồng chè thu được từ 20-30 triệu đồng/tháng. Gia đình tôi có gần 3 ha chè, giống cây chủ yếu là Ô Long, Bát Tiên và Ngọc Thuý. Tôi chăm sóc chè thường xuyên, nhiều quy trình chăm sóc gia đình đã thực hiện tốt như: cắt cỏ ủ, nhổ cỏ tận gốc để không phải phun thuốc diệt; phân bón lấy của công ty rồi đổ hố chôn, trời mưa thì rắc tay giúp nhanh tan để cây chè hấp thụ tốt; lúc hái thì hái đúng lứa (tháng 10 ngày hái một lần), hái nâng tay (không hái sát gốc ngọn cây chè) để cây chè nhanh phát triển và không hại cây, sản phẩm thu hoạch do đó cũng bảo đảm chất lượng. Đến nay do giá chè rẻ (gần 8.000 đồng/kg tươi) nên có nhiều hộ đã bỏ hoang nhưng tôi vẫn duy trì sản xuất chè để bán cho công ty”.
Công nhân công ty đang thực hiện công đoạn lên nong phơi héo lấy hương chè nguyên liệu, một bước trong nhiều công đoạn để chế biến chè thành phẩm
Hơn lúc nào hết, để bảo đảm cho vùng nguyên liệu chè và triển khai đề án Phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2015 - 2020 ở Đình Lập, cần có sự kết hợp chặt chẽ của chính quyền với người dân. Chính quyền cần có những biện pháp tuyên truyền, quản lý những hộ buôn bán thuốc bảo vệ thực vật, người dân phải tuyệt đối tuân thủ quy trình chăm sóc và bảo vệ cây chè, cũng như có nghĩa vụ thực hiện hợp đồng mua bán với Công ty Cổ phần chè Thái Bình. Về phía công ty cần phối hợp với chính quyền địa phương để có những biện pháp tuyên truyền, hướng dẫn bà con trong việc chăm sóc và bảo vệ cây chè.
Câu chuyện bên chén chè hương thơm ngát, cái bắt tay nồng ấm của người dân nơi đây đã trở thành kỷ niệm khó phai trong chuyến công tác của chúng tôi. Vùng đất và con người nơi đây vẫn còn đó nhiều khó khăn. Tuy nhiên, mong rằng với sự đồng tâm, nhất chí, sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền, doanh nghiệp và nhất là sự đồng lòng của bà con nhân dân, một ngày gần nhất, vùng chè Thái Bình, Đình Lập sẽ tiếp tục vươn lên, vươn xa vững bước trên con đường xóa đói giảm nghèo. Đưa kinh tế miền đất giáp biên đi lên vững bền.
