Xã Triệu Đề đang dẫn đầu huyện về xây dựng nông thôn mới nâng cao của huyện Lập Thạch. Đường làng, ngõ xóm rộng rãi, sạch sẽ và được trang điểm bởi nhiều loại cây hoa. Nhiều năm nay, nghề cây cảnh làm giàu cho hàng trăm hộ dân của xã, đồng thời cũng tô điểm cho cảnh quan vùng quê thêm tươi đẹp. Mặc dù thương mại, dịch vụ khá phát triển, vùng quê Triệu Đề vẫn giữ được nét thanh bình vốn có.
Tại các nhà văn hóa thôn, đình làng, bà con nông dân vẫn tụ tập dưới bóng mát của cây cổ thụ, rôm rả nói cười, uống nước chè xanh giữa buổi ra đồng. Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Phạm Huy Hoạt cho biết: Nhiều hộ dân trong xã đã bỏ chăn nuôi cho nên không có tình trạng ô nhiễm môi trường. An ninh thôn xóm được bảo đảm tốt hơn từ ngày công an chính quy về xã. Vấn đề hiện nay là cần huy động sức dân để giữ vững các tiêu chí nông thôn mới nâng cao.
Cạnh Triệu Đề là xã Sơn Đông, vùng đất nổi tiếng với truyền thống khoa bảng. Trên địa bàn xã có tới 18 di tích lịch sử văn hóa, trong đó có ba di tích cấp quốc gia và chín di tích cấp tỉnh. Nhờ khéo vận động, người dân trong xã tự nguyện đóng góp kinh phí, vật chất để cải tạo, tu sửa, mở rộng các công trình văn hóa, thể thao, tôn tạo các di tích lịch sử thành các điểm sinh hoạt văn hóa.
Địa phương đã phát huy thế mạnh là ngành vận tải thủy với hơn 400 tàu thuyền, nhiều chủ tàu và người dân sẵn sàng tài trợ cho các giải thể thao, văn nghệ. Người dân còn góp tiền làm cả sân bóng đá nhân tạo, tự tổ chức các giải thể thao. Chỉ vào mái đình làng khang trang, cụ Lê Trí Cảnh ở thôn Phú Hậu cho biết: “Đình làng Phú Hậu được xây hết gần 5 tỷ đồng, đều do dân chúng tôi đóng góp. Thôn còn có các câu lạc bộ hát chầu văn, dưỡng sinh, dân vũ. Ngày hội làng thì tổ chức nhiều trò chơi dân gian như kéo co, nấu cơm thi, bóng chuyền, bịt mắt bắt dê. Không khí rất vui”.
Lập Thạch có mật độ di tích rất cao, trong đó một số di tích, tập tục văn hóa gắn với thời đại Hùng Vương. Trên địa bàn huyện có 74 di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng trong đó có 13 di tích được xếp hạng cấp quốc gia và 61 di tích xếp hạng cấp tỉnh.
Từ năm 2018, huyện đã phê duyệt hương ước, quy ước của các thôn, tổ dân phố và thường xuyên sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với điều kiện mới. Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin huyện Đỗ Thị Mai Hạnh cho biết: Toàn huyện đã xây dựng 19 trung tâm văn hóa, thể thao xã, thị trấn, 17 nhà luyện tập thể thao, 19 sân vận động. 20 xã, thị trấn có nhà văn hóa sử dụng chung với hội trường của xã, quy mô ít nhất từ 250 chỗ ngồi.
Các xã, thị trấn đã quy hoạch, xây dựng khu trung tâm văn hóa, thể thao rộng từ 1ha trở lên. Tất cả 189 thôn của huyện Lập Thạch đều có nhà văn hóa, khu vui chơi hoặc điểm vui chơi ngoài trời, thành lập được các câu lạc bộ văn nghệ, thể thao. Phong trào vệ sinh môi trường, làm đường hoa, rãnh thoát nước, xây dựng công trình vệ sinh tiêu chuẩn được nhân dân đồng tình hưởng ứng. Các cơ sở văn hóa, thể thao ở thôn, tổ dân phố phần lớn do nhân dân đóng góp theo đúng tinh thần dân đóng góp, dân quản lý, dân thụ hưởng.
Trong đó có một số phong trào tiêu biểu như xã Liễn Sơn, xã Thái Hòa giao mỗi tổ chức đoàn thể quản lý một tuyến đường văn hóa, trồng cây xanh, trồng hoa. Xã Xuân Lôi huy động sức dân xây dựng mỗi thôn một cổng làng đẹp mắt. Các tuyến đường liên thôn, đường ngõ ở xã Bắc Bình và xã Xuân Hòa trồng hàng nghìn cây xanh để tạo bóng mát…
Bí thư Huyện ủy Lập Thạch, Hà Đình Nhã nêu giải pháp của địa phương: Để thúc đẩy phong trào, huyện hỗ trợ mỗi xã nông thôn mới nâng cao hai tỷ đồng để xây dựng xây khu vui chơi giải trí, vườn hoa trung tâm xã. Gần đây khu công viên quảng trường huyện được xây dựng khang trang, gắn với tượng đài Tả tướng quốc Trần Nguyên Hãn, tổ chức thành điểm sinh hoạt văn hóa tiêu biểu của huyện.
Mô hình Làng văn hóa kiểu mẫu đang được khẩn trương triển khai tại thôn Quảng Cư, xã Quang Sơn; thôn Vân Nam, xã Vân Trục và thôn Hoàng Chung, xã Đồng Ích. Sau khi tỉnh ban hành chủ trương xây dựng Làng văn hóa kiểu mẫu, các xã đã thực hiện xong công tác giải phóng mặt bằng, bảo đảm khu Trung tâm văn hóa thôn có diện tích rộng 1ha.
Lập Thạch hiện đã có hai xã nông thôn mới nâng cao và hai thôn nông thôn mới kiểu mẫu và đang tập trung hoàn thành xây dựng bốn xã nông thôn mới nâng cao và 40 thôn nông thôn mới kiểu mẫu.
Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Nguyễn Văn Dũng cho biết: Trên địa bàn còn nhiều xã khó khăn, nguồn lực có hạn, nên chưa thể đầu tư nhiều cho lĩnh vực văn hóa. Để cải thiện tiêu chí môi trường, thời gian tới huyện quyết tâm xử lý bãi rác gần Trung tâm Y tế huyện, nâng công suất và cải tiến công nghệ của các lò đốt rác, xử lý ô nhiễm môi trường ở một số địa phương. Huyện cũng cần nhiều nguồn lực để nâng cao tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch, hoàn thiện các chỉ tiêu, tiêu chí thiết yếu như giao thông, điện chiếu sáng đường giao thông nông thôn, thủy lợi nội đồng.
