“Mười chín tháng Tám” không chỉ được biết đến bởi bầu nhiệt huyết tuổi trẻ của chàng thanh niên tuổi 20 Xuân Oanh, hoàn cảnh ra đời khá đặc biệt cũng góp phần làm nên sự nổi tiếng của ca khúc. “Mười chín tháng Tám” ra đời đúng vào ngày 19 tháng 8 năm 1945 lịch sử.
Khi đó chàng thanh niên Xuân Oanh đang hoà vào dòng người tiến về Bắc Bộ phủ để đấu tranh giành chính quyền. Cảm xúc bất chợt đến trong tâm hồn tràn đầy nhiệt huyết, giai điệu và ca từ bài hát cứ thế trào ra theo từng bước chân của nhạc sĩ trẻ tuổi. Khi đoàn người tiến đến trước Nhà hát Lớn thì bài hát cũng vừa vặn hoàn thành và nhanh chóng theo mọi ngả đường truyền đi khắp đất nước, trở thành nguồn động viên cho nhân dân khắp nơi đấu tranh giành chính quyền.
Nhạc sĩ Xuân Oanh dường như có duyên với việc vừa đi biểu tình vừa sáng tác. Năm 1989, khi ông có mặt tại Nhật Bản để tham gia cuộc xuống đường chống bom nguyên tử, xuất thần hát lên giai điệu của bài hát “Hãy kí tên”- phỏng theo lời bài thơ “Trời sẽ trong xanh trở lại” của một nhà thơ người Nhật.
Trong sự nghiệp sáng tác âm nhạc của mình, ông không chỉ có những ca khúc cách mạng hào sảng như: Quê hương anh bộ đội, Hồ Chí Minh- Người là muôn ánh sao, Ngôi sao thế kỷ, Hà Nội ở Lâm Đồng, Bình minh trên đất nước không bao giờ tắt, hợp xướng Quê hương… còn có một Xuân Oanh rất trữ tình, lãng mạn với Hoa nhài, Gọi thu, Em ra đi, Sớm mai ấy, Thổn thức mùa xuân, Anh có còn yêu em như ngày xưa…
Nhưng Xuân Oanh không chỉ được biết đến như một nhạc sĩ, ông luôn khiến bạn bè xung quanh hâm mộ bởi sự đa tài, đủ cả thơ ca nhạc hoạ. Ông vẽ rất nhiều tranh nhưng hầu như không giữ lại mà mang tặng bạn bè. Ai yêu hội hoạ và mê tranh ông là ông tặng, nếu tranh của ông làm cho người được tặng vui thì ông cũng thấy vui vẻ.
Một trong những cái tài khiến ông được bạn bè hâm mộ nhất, sau âm nhạc, có lẽ là tài học ngoại ngữ. Nhạc sĩ Xuân Oanh thông thạo tới 7 ngoại ngữ.
Năm 1942, ông bắt đầu con đường cách mạng nhờ sự giác ngộ của nhà thơ Nguyễn Đình Thi và đem vốn ngoại ngữ của mình ra đóng góp cho hoạt động cách mạng. Ông là một trong những người đầu tiên thực hiện bản tin tiếng Anh trên đài Tiếng nói Việt Nam và làm báo Cứu quốc ở chiến khu Việt Bắc. Sau đó, ông công tác tại Ban Đối ngoại Trung ương Đảng, Liên hiệp các Tổ chức Hữu nghị và Hoà bình.
Khả năng ngoại ngữ còn giúp ông trở thành phiên dịch cho Bác Hồ và cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng cùng nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước trong những lần tiếp khách quốc tế.
Ông cũng chính là người dịch một số tác phẩm văn học nghệ thuật của Việt Nam sang tiếng Anh như vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ (biểu diễn ở Mỹ) hay tác phẩm “Ông cố vấn”… cũng như dịch nhiều tác phẩm văn học thế giới sang tiếng Việt như: “Hai số phận”, “Nửa đêm về sáng”, “Trần trụi giữa bầy sói”, “Một lần chưa đủ”, “Vườn Thượng Hải”, “Phía sau tình yêu”…
Với những đóng góp tích cực của mình, nhạc sĩ Xuân Oanh đã được trao tặng giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2007, Huân chương Độc lập hạng Ba năm 1998.
Những năm cuối đời, khi giã từ nhiệm vụ của một nhà ngoại giao, nhạc sĩ Xuân Oanh dành thời gian để sống cuộc sống vui vầy, gần gũi với những người dân lao động, bà con lối xóm ở khu tập thể 54 Quán Sứ. Và hình ảnh ông già nghệ sĩ với đôi mắt sáng và nụ cười hóm hỉnh sẽ vẫn còn đọng lại trong câu chuyện của những người dân khu tập thể nhỏ bé.
HUYỀN MY
