Nhân Ngày quốc tế Pháp ngữ (20-3), Đại sứ Dương Văn Quảng, Đại diện Chủ tịch nước bên cạnh Tổ chức Pháp ngữ (OIF), trả lời phỏng vấn phóng viên báo Nhân Dân thường trú tại Pháp về xu hướng phát triển của Francophonie cũng như các biện pháp để Việt Nam tham gia hiệu quả hơn.
PV: Thưa đại sứ, trong quá trình toàn cầu hóa thì tiếng Anh trở thành ngôn ngữ giao tiếp chính và có ảnh hưởng đến sự phát triển của cộng đồng Pháp ngữ nói chung và Việt Nam nói riêng. Vậy ông đánh giá thế nào về xu hướng phát triển của cộng đồng Pháp ngữ hiện nay?
Đại sứ Dương Văn Quảng: Trước hết phải nói rằng toàn cầu hóa đặt ra cả cơ hội và thách thức về nhiều mặt. Đây là sự giao lưu giữa các quốc gia, các nền văn hóa, làm phong phú hơn văn hóa của nhân loại nhưng cũng tạo ra “nguy cơ đồng nhất văn hóa” và “đồng nhất tiếng nói”. Như chúng ta thấy rõ rằng tiếng Anh ngày càng “thống trị” trên các diễn đàn, trong giao tiếp chính thức. Đó không chỉ là nguy cơ đối với tiếng Pháp mà còn đối với các ngôn ngữ khác.
Từ trước đến nay, chúng ta quan niệm hơi hẹp là khi nói đến Pháp ngữ chỉ nghĩ đến quan hệ với Pháp và chỉ nghĩ rằng đấy là tiếng Pháp. Trước hết, phải nhắc lại rằng nguyên nhân dẫn đến sự ra đời cộng đồng Pháp ngữ là nhiều nước cùng sử dụng một ngôn ngữ là tiếng Pháp. Cùng sử dụng tiếng Pháp thì có nước đó là tiếng mẹ đẻ, có nước là ngôn ngữ chính thức, có nước là ngôn ngữ hành chính. Trong khi đó đối với nhiều nước như Việt Nam, tiếng Pháp chỉ là một ngoại ngữ. Cơ sở để chúng ta ra nhập cộng đồng Pháp ngữ là xuất phát từ những nguyên nhân lịch sử, văn hóa. Tổ chức Pháp ngữ có 77 nước, vì vậy nếu chúng ta hiểu quan hệ Pháp ngữ là chỉ quan hệ với Pháp là không đúng.
Trên thế giới có một tổ chức tương tự như thế là Khối thịnh vượng chung của Anh. Khối này khác với khối Pháp ngữ là tập hợp các thuộc địa cũ của Anh và thừa nhận vai trò lãnh đạo của Nữ Hoàng Anh. Còn Pháp ngữ là tập hợp của 77 nước, lấy cơ sở là cùng sử dụng tiếng Pháp, nhưng bình đẳng với nhau. Tuy nhiên có nước lớn đóng góp ngân sách lớn, trong đó có Pháp và Canada nhưng Pháp cũng chỉ là một thành viên.
Do xu thế toàn cầu hóa nên tổ chức Pháp ngữ từ lúc thành lập đến nay đã khác nhiều. Phải nhìn nhận tổ chức Pháp ngữ hiện nay là một tổ chức quốc tế. Mục tiêu ban đầu của tổ chức Pháp ngữ là văn hóa và ngôn ngữ, cụ thể là tiếng Pháp và văn hóa Pháp. Nhưng sau hơn 40 năm tồn tại thì tổ chức này không chỉ là tổ chức ngôn ngữ và văn hóa mà nó còn bao trùm các mục tiêu và tôn chỉ khác.
Tại Hội nghị cấp cao lần thứ 7 ở Hà Nội tháng 11-năm 1997, Tổ chức Pháp ngữ đã quyết định mở ra lĩnh vực hợp tác kinh tế, trong đó có hợp tác kinh tế ba bên. Việt Nam đã tham gia nhiều dự án hợp tác kinh tế ba bên, đặc biệt là trong các lĩnh vực nông nghiệp, giáo dục và y tế ở các nước châu Phi. Đây là hình thức hợp tác mang lại hiệu quả tốt.
Sau Hội nghị cấp cao Hà Nội, lĩnh vực hợp tác kinh tế được đẩy lên sau đó dần dần đi xuống, nhưng gần đây nhất tại Hội nghị cấp cao 14 họp ở tại Thủ đô Kinshasa, Cộng hòa Dân chủ Congo vào tháng 10-2012, các nước Pháp ngữ quyết định đến Hội nghị cấp cao tới sẽ thông qua chiến lược về hợp tác kinh tế của Pháp ngữ. Vì vậy hợp tác kinh tế trong Tổ chức Pháp ngữ sẽ được ưu tiên.
Hơn nữa từ sau khi chiến tranh lạnh kết thúc, Tổ chức Pháp ngữ đã đẩy mạnh quá trình xây dựng Pháp ngữ chính trị, nhấn mạnh đến Nhà nước pháp quyền, dân chủ hóa, quyền con người. Để tạo ra khuôn khổ hành động cho Pháp ngữ chính trị, Tổ chức Pháp ngữ đã thông qua hai tuyên bố: Tuyên bố Bamako tháng 11-2000 và Tuyên bố Saint-Boniface tháng 5-2006.
Tóm lại, Pháp ngữ đã trở thành một tổ chức quốc tế thực thụ. Lúc đầu chỉ muốn duy trì việc sử dụng tiếng Pháp và duy trì những giá trị văn hóa chung mà các nước thành viên cùng nhau chia sẻ, rồi từ đó phát triển thành tổ chức hợp tác kinh tế và bây giờ trở thành tổ chức mang tính chất chính trị khá đậm nét.
PV: Ông đánh giá thế nào về vai trò của Việt Nam, nhất là trong việc giảng dạy tiếng Pháp?
Đại sứ Dương Văn Quảng: Các nước trong khối đều chú ý đến việc giảng dạy tiếng Pháp. Pháp ngữ mà không có giảng dạy tiếng Pháp thì không thể gọi là Pháp ngữ. Trong những năm 70 và 80 của thế kỷ trước, Việt Nam đã chú trọng đến việc giảng dạy tiếng Pháp và trước hội nghị cấp cao lần thứ 7 ta đã thỏa thuận với tổ chức Pháp ngữ lập ra các lớp song ngữ để tạo ra nguồn sử dụng tiếng Pháp ở Việt Nam. Kế hoạch này phát triển trong hơn 10 năm, nhưng sau đó vì một số lý do nên không còn được đẩy mạnh.
Theo tôi, tiếng Pháp đối với chúng ta là môt ngoại ngữ, nhưng là ngoại ngữ đặc biệt vì tiếng Pháp là một ngôn ngữ làm việc của các tổ chức quốc tế chỉ đứng sau tiếng Anh. Tại các phiên họp thường người ta chỉ sử dụng hai thứ tiếng đó là tiếng Anh và tiếng Pháp vì thế mà tiếng Pháp là một ngôn ngữ quốc tế chứ không phải là thứ tiếng “địa phương”.
Tiếng Pháp chuyển tải một nền văn hóa, được hiểu theo nghĩa rộng, và những giá trị văn hóa đó không chỉ sử dụng ở các nước nói tiếng Pháp như ở Pháp và Canada mà mang tính chất toàn cầu. Vì vậy, người biết tiếng Pháp có thể tìm hiểu được kho tàng văn hóa của cả khối Pháp ngữ.
Một lý do nữa cần duy trì tiếng Pháp ở nước ta là do mối quan hệ đặc thù mà lịch sử để lại giữa Việt Nam và Pháp. Trong bối cảnh toàn cầu hóa người ta nói nhiều đến đa dạng văn hóa, đa dạng ngôn ngữ, thì chúng ta không thể gói gọn vào một ngôn ngữ.
Hiện nay nếu biết một ngôn ngữ là tiếng Anh không thì chưa đủ. Vì thế việc duy trì giảng dạy và sử dụng tiếng Pháp ở Việt Nam có lý do và và có lợi ích. Việc này cần được các nhà chiến lược hoạch định chính sách giảng dạy ngôn ngữ quán triệt. Nhiều nước không có ảnh hưởng về tiếng Pháp nhưng người ta có đội ngũ sử dụng tiếng Pháp rất giỏi trong nhiều lĩnh vực. Nói nôm na là chúng ta chú trọng nhiều đến “quảng canh” hơn là “thâm canh”. Nghĩa là trong các lĩnh vực chúng ta đều chạy theo số lượng hơn là chất lượng, nên khi phải đối mặt với thực tế, kể cả khi phải sử dụng ngoại ngữ, chúng ta lại không có nhiều nguồn lực chất lượng cao.
PV: Vậy chúng ta cần có biện pháp gì để việc dạy, học và sử dụng tiếng Pháp ngày càng tốt hơn?
Đại sứ Dương Văn Quảng: Chính các nước, trong đó có Việt Nam, phải xác định và nhìn nhận lại việc dạy ngoại ngữ nói chung và dạy tiếng Pháp nói riêng. Chúng ta cần xác định lại việc sử dụng nhân lực trong bối cảnh hội nhập quốc tế, nhất là về tiêu chí biết ngoại ngữ. Chỉ nên sử dụng phiên dịch cho các hoạt động cấp cao chứ không phải bất kỳ hoạt động gì cũng phải đưa phiên dịch đi. Chẳng hạn người ta có thể trao đổi trong diện hẹp, trong lúc nghỉ, lúc ăn vì vậy không thể lúc nào cũng có mặt phiên dịch.
Việc giảng dạy ngoại ngữ phụ thuộc vào sự nhìn nhận tầm quan trọng của ngoại ngữ và chính sách của từng nước một. Chúng ta phải nhận thức được rằng dạy tiếng Pháp hay các ngoại ngữ khác phải xuất phát từ lợi ích của chính chúng ta. Chúng ta phải thay đổi chính sách về giảng dạy ngoại ngữ nói chung.
PV: Kể từ khi Tổng thống Pháp F. Hollande lên nắm quyền, chính sách của Pháp với việc phát triển Pháp ngữ có gì thay đổi không thưa ông?
Đại sứ Dương Văn Quảng: Ngày trước người Pháp quan tâm máy móc về việc dạy và sử dụng tiếng Pháp, đó cũng là lý do để người ta hiểu Pháp ngữ chỉ là tiếng Pháp. Hiện nay tổ chức Pháp ngữ là một tổ chức quốc tế mang đầy đủ ý nghĩa của nó, kể cả ý nghĩa chính trị, nhưng có vấn đề đặc thù là sử dụng tiếng Pháp.
Chính sách của Pháp đối với Pháp ngữ hiện giờ cũng khác. Người ta không hỗ trợ tiếng Pháp theo kiểu như ngày trước mà họ nhìn nhận trên góc độ chiến lược và quan hệ quốc tế. Chính phủ Pháp xác định rằng tương lai của tiếng Pháp là ở châu Phi. Theo thăm dò, đến năm 2050, 85% người nói tiếng Pháp sẽ là người Phi châu. Pháp quan niệm tiếng Pháp không chỉ là phương tiện chuyển tải một nền văn hóa mà còn cả các giá trị khác như dân chủ, nhân quyền, phát triển bền vững.
Trong 10 năm qua, Pháp ngữ nhấn mạnh quá về nhân quyền, dân chủ, nhưng giờ họ thấy chỉ có vấn đề dân chủ, nhân quyền không thì chưa đủ, mà còn phải quan tâm đến vấn đề hợp tác và phát triển. Chính sự chuyển biến này mà tại Hội nghị cấp cao Kinshasa lần thứ 14 các nhà lãnh đạo đã đưa vào tuyên bố chung là đến hội nghị tới phải thông qua chiến lược hợp tác kinh tế trong tổ chức Pháp ngữ. Pháp thấy rằng Tổ chức Pháp ngữ phải phát triển cả ba lĩnh vực gồm: văn hóa ngôn ngữ, kinh tế và chính trị. Họ coi quan hệ với châu Phi là quan hệ đặc biệt trong lĩnh vực này. Sau khi lên nắm quyền ông Hollande đã cho rằng cần phải xây dựng một chính sách mới đối với châu Phi, dựa trên lợi ích của hai bên.
Là một tổ chức có 77 thành viên nên Pháp ngữ là một diễn đàn quan trọng, là nơi tập hợp lực lượng tốt trong quan hệ quốc tế. Chính vì lẽ đó, nếu các nước thành viên kể cả Việt Nam bỏ ngỏ hoặc không quan tâm đúng mức tổ chức này thì sẽ đánh mất nhiều cơ hội hợp tác quốc tế. Tổ chức Pháp ngữ có đa số thành viên thuộc châu Phi mà nhiều người đánh giá rằng châu Phi sẽ là tương lai của sự phát triển.
PV: Theo ông, Việt Nam cần làm gì để làm sâu sắc thêm quan hệ với cộng đồng Pháp ngữ?
Đại sứ Dương Văn Quảng: Theo tôi, chúng ta cần phải có chính sách chung và tổng thể về Pháp ngữ và trong chính sách này phải có một chương đặc biệt về quan hệ với châu Phi. Chúng ta tham gia Pháp ngữ từ những năm 70 của thế kỷ trước và đã đóng góp rất nhiều vào quá trình hình thành, phát triển của tố chức này. Nay đã chín muồi để hoạch định một chính sách tổng thể, toàn diện về Pháp ngữ, trước hết phải vượt ra khỏi quan niệm hạn hẹp cho rằng Pháp ngữ chỉ là tiếng Pháp, như đã nói ở trên.
Hiện nay chúng ta là một thành viên tích cực và có vai trò quan trọng trong tổ chức Pháp ngữ và khi chúng ta cần một hậu thuẫn quốc tế thì các nước Pháp ngữ sẽ là những chỗ dựa tin cậy cần được vận động và thuyết phục, nhưng phải bằng tiếng Pháp.
Chính sách này phải bao hàm cả chính trị, ngoại giao, kinh tế, văn hóa, ngôn ngữ và tuyên truyền. Vì sao tuyên truyền của ta hầu như không đến được châu Phi? Muốn vươn đến châu Phi thì tuyên truyền trước tiên phải được tiến hành bằng tiếng Pháp, chứ không hẳn là tiếng Anh vì tiếng Anh chiếm chưa đến một nửa châu Phi. Muốn vậy chúng ta phải có nhiều người sử dụng tiếng Pháp, giảng dạy và học tiếng Pháp. Nếu chúng ta không thay đổi thì chỉ khoảng 10 đến 15 năm nữa tiếng Pháp ở Việt Nam sẽ khó tồn tại.
PV: Xin cảm ơn Đại sứ.
| Bên cạnh sự tham gia vào các tổ chức đa phương toàn cầu (Liên Hợp Quốc), tổ chức khu vực (ASEAN, APEC) và liên khu vực (Phong trào không liên kết), việc tham gia của Việt Nam vào Cộng đồng các nước có sử dụng tiếng Pháp nằm trong chủ trương chung của chính sách đối ngoại độc lập tự chủ, rộng mở đa dạng hoá, đa phương hoá quan hệ quốc tế vì hoà bình, độc lập và phát triển, tận dụng các cơ hội và các hướng tranh thủ đối tác, kết hợp đối ngoại song phương với đối ngoại đa phương. Tham gia vào Cộng đồng Pháp ngữ, Việt Nam có điều kiện mở rộng quan hệ với nhiều nước châu Phi, là khu vực ta có quan hệ đoàn kết hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình đấu tranh giải phóng và giành độc lập dân tộc nhưng còn ít quan hệ hợp tác kinh tế đồng thời khai thác được sự hợp tác hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo nhân lực và phần nào viện trợ của các nước phát triển và các tổ chức trong Cộng đồng, có lợi cho công cuộc xây dựng đất nước. Việc tham gia này cũng mang lại cho Việt Nam một số lợi ích thiết thực về uy tín quốc tế, về vật chất cũng như về kinh nghiệm hoạt động trên diễn đàn đa phương. Các nước trong Cộng đồng, đặc biệt là các nước châu Phi, đánh giá cao sự đóng góp của Việt Nam, nhất là những kinh nghiệm về bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước. Ông Bernard CERQUIGLINI, Giám đốc Cơ quan Đại học Pháp ngữ (AUF), cho rằng cùng với sự nổi lên của Việt Nam và sự phát triển của các trường đại học, trong giai đoạn hiện nay AUF và Việt Nam đang hướng tới một sự hợp tác bề ngang hơn là chiều dọc. Cụ thể đó là một mạng lưới bốn chục đại học của Việt Nam, là thành viên của AUF, tham gia tích cực vào những trao đổi đại học theo từng lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu của mỗi trường. Chính vì vậy, các chi nhánh của AUF tại Việt Nam đều có 3 ngôn ngữ. Ngoài tiếng Việt ra thì sinh viên còn học cả tiếng Anh và tiếng Pháp để dễ tìm việc làm hơn. Ba ngôn ngữ này mở ra cơ hội thương mại, khoa học, sự phát triển và trao đổi văn hóa. Trong cơ cấu đa dạng ngôn ngữ này, tiếng Pháp được coi như một giá trị gia tăng. |
