Tư pháp cấp huyện, mắt xích quan trọng trong hệ thống quản lý tư pháp

Tư pháp quận, huyện (cấp huyện) trong hệ thống tổ chức bộ máy các cơ quan nhà nước, luôn có một vị trí rất quan trọng, là mắt xích không thể thiếu bảo đảm sự vận hành thống nhất, liên tục của cả hệ thống các cơ quan quản lý công tác tư pháp từ trung ương xuống cơ sở.

Về phương diện quản lý nhà nước, bất luận trong trường hợp nào, tư pháp cấp huyện luôn được xác định rõ, là cơ quan chuyên môn, có chức năng, nhiệm vụ tham mưu, giúp UBND cùng cấp thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước về công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật, phổ biến, giáo dục pháp luật, thi hành án dân sự, chứng thực, hộ tịch, trợ giúp pháp lý, hòa giải ở cơ sở và các công tác tư pháp khác. Có thể nói, nhiệm vụ của một phòng tư pháp cấp huyện, nhất là ở những thành phố lớn, đông dân cư như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh..., là rất nặng nề và vất vả.

Nặng nề và quan trọng là thế, nhưng mấy năm gần đây, một số tỉnh, thành phố trong cả nước, khi sắp xếp, tổ chức lại hệ thống các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp huyện, đã quyết định giải thể phòng tư pháp. TP Hà Nội, nơi công tác tư pháp luôn giữ một vị trí hết sức quan trọng, cũng là một trong những địa phương như vậy. Trao đổi chung quanh vấn đề này, Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội, TS Ðặng Văn Khanh, cho biết: Việc này được thực hiện dựa trên cơ sở của Nghị định số 12/NÐ-CP của Chính phủ ngày 27-3-2001, quy định việc tổ chức lại một số cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và UBND quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh.

Tại khoản 3, Ðiều 1 của nghị định đã nói rõ: Tổ chức bộ máy cấp quận, huyện quy định không quá 10 phòng. Ðiều này buộc lãnh đạo thành phố phải tính toán, cân nhắc và lúc đó đã quyết định giải thể phòng tư pháp cấp huyện. Nói chính xác là sáp nhập phòng tư pháp cấp huyện vào bộ phận văn phòng. Tất nhiên việc này, trên thực tế cũng phát sinh rất nhiều khó khăn, trở ngại cho công tác tư pháp cấp quận, huyện ở Hà Nội. Cán bộ tư pháp, do sáp nhập văn phòng nên hay bị sa đà vào những công việc mang tính sự vụ, không có điều kiện để nghiên cứu chuyên sâu và chuyên tâm vào các nhiệm vụ chính là hoạt động tư pháp. Song điều khiến chúng tôi quan tâm nhất là họ không nhiều thời gian và điều kiện để kiểm tra, hướng dẫn nghiệp vụ cho tư pháp ở xã, phường, thị trấn và việc này có ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình triển khai thực hiện các nhiệm vụ quan trọng trong lĩnh vực tư pháp của thành phố.

Công việc thì nhiều và ngày càng nhiều lên, đó là một thực tế của công tác tư pháp trong tình hình hiện nay. Mới đây, Chính phủ lại tiếp tục giao thêm nhiệm vụ cho ngành tư pháp, chẳng hạn như phải kiểm tra, xử lý văn bản, tham mưu cho chính quyền, các cơ quan chức năng trong việc xử lý các vi phạm hành chính...

Tư pháp cấp huyện, theo quy định của Chính phủ, còn có chức năng tham mưu, giúp UBND cùng cấp thực hiện việc công chứng, chứng thực các loại văn bản, giấy tờ mà người dân yêu cầu. Nhưng rõ ràng là, khi cơ quan chuyên môn này bị sáp nhập với bộ phận văn phòng thì công tác này, vốn dĩ đã chểnh mảng, lại càng chểnh mảng hơn. Trước còn là phòng, ban chuyên môn độc lập, có cán bộ phụ trách túc trực thường xuyên, dân còn e ngại chẳng dám đến xin công chứng, chứng thực, nói gì khi đã bị giải thể, sáp nhập.

Thực tế thời gian qua ở những địa phương không có phòng tư pháp  cấp huyện, công việc tư pháp nói chung ngày càng đi xuống, việc thì ứ đọng, dồn  lên cả đống, một số nơi thì đã cho thấy những dấu hiệu chệch choạc, xao nhãng. Những địa phương như Hà Nội, từ ngày sáp nhập phòng tư pháp vào bộ phận văn phòng, dường như chẳng còn thấy bóng dáng người dân nào đến huyện xin công chứng hay chứng thực giấy tờ, văn bản. Trong khi đó, mặc dù đã thành lập tới năm phòng công chứng, đặt ở năm khu vực trọng điểm, nhưng hầu hết các phòng công chứng của Hà Nội đều quá tải, lúc nào cũng chật cứng người.

Khắc phục những bất cập này, ngày 29-9-2004, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 172/NÐ-CP quy định về tổ chức các cơ quan chuyên môn thuộc UBND quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh; trong đó phòng tư pháp cấp huyện được xác định rõ là một trong 12 đơn vị phòng, ban thuộc UBND cấp huyện, có chức năng, nhiệm vụ tham mưu, giúp UBND cùng cấp thực hiện quản lý nhà nước về tư pháp. Nghị định này cũng nói rõ thay thế cho Nghị định 12/NÐ-CP ngày 27-3-2001 của Chính phủ, mà chính vì dựa vào những quy định của Nghị định 12, TP Hà Nội và nhiều địa phương khác trong cả nước đã giải thể, sáp nhập phòng tư pháp cấp huyện.

Một hệ thống cơ quan tư pháp cấp huyện ổn định, thống nhất từ Trung ương đến cơ sở, hoạt động hiệu quả, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, là một đòi hỏi tất yếu của cuộc sống, của công cuộc cải cách tư pháp và xây dựng, phát triển đất nước.

HỒNG THANH