Ðã năm năm trôi qua, kể từ khi Mỹ phát động cuộc chiến chống khủng bố, mở đầu bằng chiến dịch "Tự do bền vững" lật đổ chính quyền Taliban ở Afghanistan, tháng 1-2002, và sau đó là chiến dịch "Tự do cho Iraq" lật đổ chính quyền của Tổng thống S. Hussein, tháng 3-2003, bức tranh toàn cảnh khu vực Trung Ðông vẫn hết sức ảm đạm.
Mỹ đã không đạt được mục tiêu của mình trong cuộc chiến chống khủng bố và áp đặt một mô hình dân chủ kiểu phương Tây đối với các nước ở khu vực này. Trung Ðông trở nên hỗn loạn, chìm sâu trong khói lửa của bạo lực.
Mỹ tiếp tục sa lầy tại Iraq
Có thể nói cuộc chiến tranh Iraq là cuộc chiến tranh hao người tốn của nhất trong lịch sử nước Mỹ sau cuộc chiến tranh Việt Nam. Theo thống kê chính thức của Ủy ban Ngân sách QH Mỹ đưa ra ngày 4-12 vừa qua, kể từ tháng 3-2003 đến nay, Chính quyền Mỹ đã phải chi 350 tỷ USD cho các hoạt động quân sự tại Iraq.
Mới đây, QH Mỹ đã thông qua khoản ngân sách bổ sung 70 tỷ USD cho cuộc chiến chống khủng bố, trong đó 50 tỷ USD dành cho cuộc chiến Iraq. Trong vài tháng tới, Chính quyền Mỹ sẽ yêu cầu QH chi thêm 127 tỷ USD. Như vậy, chỉ trong vòng ba năm rưỡi, cuộc chiến của Mỹ tại Iraq đã ngốn hết hơn 500 tỷ USD, bằng toàn bộ chi phí cho cuộc chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam trong 15 năm từ năm 1960 đến 1975. Ðáng lưu ý, chi phí này ngày càng tăng, trung bình từ 217 triệu USD/ngày thời kỳ đầu, lên 267 triệu USD/ngày hiện nay.
Theo nhà kinh tế học, giáo sư Trường đại học Columbia (Mỹ) đoạt giải Nobel năm 2001 Joseph Stiglitz và Thượng nghị sĩ L.Haminton, chi phí thật sự của Mỹ cho cuộc chiến tại Iraq phải lên tới từ 1.000 đến 1.500 tỷ USD, chiếm khoảng một phần mười tổng thu nhập quốc nội (GDP) của Mỹ, gấp 10 lần so với dự kiến ban đầu. Họ cho rằng, chi phí cho cuộc chiến tranh này phải bao gồm cả các chi phí gián tiếp như chữa bệnh cho các thương binh, bệnh binh, bồi thường cho các gia đình có con em bị chết ở chiến trường, bảo hiểm xã hội cho tất cả những người đã tham gia cuộc chiến tranh này, v.v
Thiệt hại về người, theo thống kê chính thức của Lầu năm góc, tính đến ngày 18-12, số binh sĩ liên quân tham chiến tại Iraq bị chết lên tới 3.195 người, trong đó có 2.948 quân Mỹ và hơn 25.000 binh sĩ bị thương. Các chuyên gia quân sự cho rằng, con số thương vong thật sự của Mỹ phải cao hơn nhiều. Lầu năm góc chỉ công bố số quân Mỹ bị chết trên chiến trường, mà không tính đến số binh sĩ bị thương chết trên đường cấp cứu, hoặc trong thời gian điều trị tại bệnh viện. Người ta tính rằng, trong các cuộc chiến tranh, con số này thường chiếm 16-30%. Như vậy, tổng số binh sĩ Mỹ bị chết trong cuộc chiến tranh Iraq ít nhất cũng phải lên tới hơn 8.000 người, cao hơn nhiều so với thời kỳ đầu của chiến tranh Việt Nam.
Mặc dù phải chi phí và chịu nhiều tổn thất như vậy, Mỹ vẫn không đạt được các mục tiêu của mình tại Iraq. Nhiều người hy vọng rằng sau cuộc tổng tuyển cử (12-2005), thành lập chính phủ chính thức (4-2006) và việc tiêu diệt thủ lĩnh Al Zaqawi của mạng lưới al Qaeda (6-2006), tình hình Iraq sẽ được cải thiện, nhưng những gì đang diễn ra tại Iraq hoàn toàn nằm ngoài ý muốn của Mỹ.
Iraq đang rơi vào tình trạng hỗn loạn, các cuộc xung đột sắc tộc và tôn giáo đang đẩy đất nước này vào vòng xoáy bạo lực đẫm máu. Tổng thư ký LHQ K. Annan mới đây đã lên tiếng chỉ trích cuộc chiến tranh của Mỹ ở Iraq là bất hợp pháp, ông cho rằng: "Tình hình Iraq hiện nay còn tồi tệ hơn một cuộc nội chiến". Theo thống kê của Nhóm nghiên cứu về Iraq (ISG) thuộc QH Mỹ, kể từ khi Mỹ phát động cuộc chiến tranh chống Iraq đến nay đã có 750 nghìn người Iraq bị giết và 1,3 triệu người phải rời bỏ đất nước.
Trên thực tế, Iraq đang bị chia rẽ thành ba miền: miền nam của người Hồi giáo dòng Shiite, miền trung của người Hồi giáo dòng Sunni và miền bắc của người Kurd. Các lực lượng Mỹ không bảo đảm được an ninh và các nhu cầu sinh hoạt tối thiểu hằng ngày của người Iraq, chứ chưa nói gì đến công cuộc tái thiết đất nước.
Xung đột vũ trang Israel - Palestine leo thang
Lợi dụng những bất đồng trong nội bộ Palestine giữa các lực lượng của Phong trào Hamas và Fatah, ngày 25-6, quân đội Israel đã tiến công dải Gaza và ngày 12-7, mở cuộc hành quân tổng lực vào lãnh thổ Li-băng, nhằm phá hủy các căn cứ địa kháng chiến của lực lượng Hezbollah. Có thể nói, sau cuộc chiến của Mỹ chống Afghanistan và Iraq, chiến dịch quân sự này của Israel được coi là lớn nhất kể từ năm 1982 đến nay, là nằm trong kế hoạch nhằm loại bỏ các lực lượng cản trở quá trình thực hiện chiến lược của Mỹ nhằm kiểm soát toàn bộ vành đai kéo dài từ Nam Á tới Trung Ðông.
Mặc dù có ưu thế về quân sự và được Mỹ giúp đỡ, Israel đã không thực hiện được mục tiêu của mình trong việc tiêu diệt các lực lượng kháng chiến Palestine và phá hủy các căn cứ quân sự của Hezbollah ở miền nam Li-băng. Trong khi đó, lực lượng Hezbollah lần đầu đã đưa cuộc chiến tranh vào bên trong lãnh thổ Israel. Họ đã bắn hàng loạt tên lửa vào các thành phố, làng mạc của Israel, gây nhiều thiệt hại về người và của cho Israel. Phong trào Hamas và Hezbollah ra khỏi cuộc chiến tuy chịu nhiều tổn thất, nhưng với một vị thế mới và ngày càng nổi lên như những lực lượng chính trị, quân sự có ảnh hưởng và không thể thiếu được trong bất cứ giải pháp nào cho cuộc xung đột ở Trung Ðông.
Mỹ đang phải điều chỉnh chính sách ở Trung Ðông
Những khó khăn ở Trung Ðông, đặc biệt ở Iraq và Afghanistan đang tác động nội bộ nước Mỹ và tạo những thay đổi đáng chú ý trong cục diện khu vực cũng như quốc tế. Ngày càng có nhiều tiếng nói chỉ trích cuộc chiến của Mỹ tại Iraq. Bộ trưởng Quốc phòng D. Rumsfeld và Ðại sứ Mỹ tại LHQ J. Bolton đại diện cho phái bảo thủ mới đã phải ra đi, uy tín của Tổng thống G. W. Bush giảm xuống mức thấp nhất kể từ khi được bầu làm Tổng thống từ năm 2001 đến nay, dẫn đến thất bại của đảng Cộng hoà ở cả hai viện trong cuộc bầu cử QH giữa nhiệm kỳ ở Mỹ tháng 11 vừa qua.
Tổng thống G. Bush đã phải đề nghị ISG bao gồm đại diện của Ðảng Dân chủ và Ðảng Cộng hòa do cựu Bộ trưởng Ngoại giao J.Baker và Nghị sĩ L.Haminton đứng đầu giúp tìm ra lối thoát khỏi tình hình bế tắc tại Iraq.
Trên bình diện khu vực, do bị sa lầy ở Iraq, khó có thể mở mặt trận thứ hai chống Iran, Mỹ đã không ép được Tehran trong vấn đề hạt nhân. Với tiềm năng to lớn về kinh tế và quân sự, Iran đang nổi lên như một cường quốc khu vực. Gần đây, dư luận Mỹ đã gây sức ép yêu cầu Chính quyền Bush tiếp xúc với Iran và Syria để ổn định tình hình an ninh ở Iraq.
Nhiều nhà phân tích cho rằng, liên minh chống khủng bố do Mỹ đứng đầu đang đứng trước nguy cơ tan rã. Ðến nay, đã có hơn 20 nước rút quân khỏi Iraq, trong đó có những nước từng đi đầu trong việc ủng hộ Mỹ tiến công Iraq như Tây Ban Nha, Canada, Nhật Bản và Italy.
Thái độ của Triều Tiên đã trở nên cứng rắn hơn nhiều và thách thức Mỹ bằng vụ thử vũ khí hạt nhân tháng 10-2006. Trong khi đó, Trung Quốc, Nga và Liên hiệp châu Âu đang tranh thủ thời cơ, tập trung phát triển, vươn lên như những sức mạnh mới có khả năng đe dọa vị trí siêu cường số 1 của Mỹ.
Diễn biến cuộc chiến của Mỹ ở Iraq và Afghanistan cho thấy thất bại của học thuyết "đánh đòn phủ đầu" trong cuộc chiến chống khủng bố của Mỹ. Với sức mạnh quân sự khổng lồ, Mỹ có thể nhanh chóng phá hủy các cơ sở hạ tầng của các nước, nhưng Washington không dễ gì kiểm soát và ổn định được tình hình.
Về vấn đề này, chính Bộ trưởng Quốc phòng mới của Mỹ R. Gates đã khẳng định: "Mỹ không thể giành được thắng lợi về quân sự tại Iraq". Ngày 6-12, Thủ tướng Anh T. Blair, người ủng hộ Mỹ mạnh mẽ nhất trong cuộc chiến tại Iraq, cũng đã phải thừa nhận: "Cuộc chiến ở Iraq là một thảm họa và đang chuyển theo hướng sai lầm. Mỹ không thể thắng được ở Iraq".
Trước tình hình nói trên, Chính quyền Mỹ đang phải tính tới việc thay đổi chiến lược tại Iraq và đang xem xét khuyến cáo của ISG. Theo đề nghị của ISG, Mỹ sẽ tăng cường đào tạo các lực lượng quân đội và cảnh sát Iraq để có thể thay quân Mỹ đảm đương các nhiệm vụ về an ninh, giải giáp các nhóm dân binh, thuyết phục các phe phái chính trị, tôn giáo, sắc tộc tại Iraq ký một Hiến chương hòa giải dân tộc. Việc rút toàn bộ 140 nghìn quân Mỹ khỏi Iraq lúc này không dễ dàng, nhưng Mỹ đang phải tính tới giảm dần số quân chiến đấu bắt đầu từ năm 2007 và chuyển sang các hoạt động ngoại giao tích cực nhằm giải quyết tình hình. Mỹ đang có những cuộc tiếp xúc và đối thoại với các lực lượng kháng chiến tại Iraq, trong đó có cả những người thuộc Ðảng BAATH cầm quyền trước đây.
Tình hình Trung Ðông những ngày cuối năm trở nên căng thẳng. Ở Iraq bạo lực đang sản sinh ra bạo lực, và nước này đang đứng trước nguy cơ nội chiến. Cuộc xung đột Palestine - Israel càng ngày càng lâm vào bế tắc do chưa tìm ra được những điểm đồng. Tình hình Li-băng, vấn đề hạt nhân của Iran vẫn đang tiềm ẩn nhiều khả năng bùng nổ. Trong bối cảnh đó, việc tìm ra giải pháp cho các vấn đề của cả khu vực là hết sức khó khăn. Vì vậy, cần phải có những nỗ lực của các bên liên quan để từng bước thiết lập một nền hoà bình thật sự và bền vững tại Trung Ðông.
QUANG KHAI
