Đặc biệt, một số nước đang mở rộng diện tích thanh long nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước. Vì vậy, xuất khẩu thanh long dự báo gặp nhiều khó khăn nếu không cải thiện chất lượng, mẫu mã đáp ứng tiêu chuẩn của các nước nhập khẩu.
Hiện nay, cây thanh long được trồng nhiều nhất ở các tỉnh như: Bình Thuận chiếm 50,73% diện tích cả nước, tiếp đến là Tiền Giang 16,42%, Long An là 15,15%. Tính trên phạm vi ba tỉnh: Bình Thuận, Long An, Tiền Giang, cơ cấu giống thanh long giống vỏ đỏ ruột trắng khoảng 55%, giống vỏ đỏ ruột đỏ khoảng 40%, giống khác chiếm 5%.
Giá trị xuất khẩu liên tục giảm
Nước ta có điều kiện đất đai, khí hậu phù hợp cho phát triển sản xuất thanh long hàng hóa; có lợi thế sản xuất rải vụ thu hoạch nhờ áp dụng kỹ thuật chong đèn cho nên thanh long cho thu hoạch quanh năm.
Hơn nữa, sản xuất thanh long đã hình thành được các vùng tập trung, tạo điều kiện áp dụng tiến bộ kỹ thuật, tổ chức liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm giúp tăng khả năng cạnh tranh cho mặt hàng này khi xuất khẩu.
Năm 2022 diện tích trồng thanh long trên địa bàn cả nước đạt gần 55.000 ha, sản lượng 1,285 triệu tấn thuộc nhóm tám cây ăn quả có quy mô sản xuất lớn nhất.
Trưởng phòng Cây công nghiệp, Cây ăn quả, Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) Nguyễn Quốc Mạnh
Do đẩy mạnh sản xuất vụ nghịch, đến nay thanh long Việt Nam có thể cho thu hoạch quanh năm, trong đó vụ thuận thu hoạch từ tháng 4 đến tháng 9, vụ nghịch từ tháng 10 đến tháng 2 và tháng 3 năm sau. Từ năm 2010 đến 2020, diện tích thanh long có tốc độ tăng trưởng đạt 15,1%/năm và đạt cao nhất với 65.500 ha năm 2020. Nhưng từ sau năm 2020 do ảnh hưởng dịch Covid-19 và chính sách Zero-Covid của Trung Quốc cho nên diện tích trồng thanh long nước ta giảm hơn 9.000 ha so với năm 2020”.
Tại hội nghị phát triển thanh long bền vững ở Việt Nam được tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh vào tháng 9 vừa qua, Trưởng phòng Xuất nhập khẩu hàng nông, lâm, thủy sản, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) Trần Thanh Bình chia sẻ: “Rau quả là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nền nông nghiệp Việt Nam.
Trong 8 tháng năm 2023, xuất khẩu rau quả của Việt Nam đạt 3,55 tỷ USD, tăng 61,8% so với cùng kỳ, vượt trên giá trị xuất khẩu rau quả của cả năm 2022 (đạt 3,34 tỷ USD). Cùng với sầu riêng, chuối, xoài, mít, thanh long là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực”.
Giá trị xuất khẩu thanh long nước ta liên tục tăng từ 57,15 triệu USD năm 2010 lên hơn 100 triệu USD năm 2011 và từ năm 2017 đến 2020, mỗi năm vượt mốc một tỷ USD. Riêng năm 2018, giá trị xuất khẩu cao nhất đạt 1,27 tỷ USD.
Tuy nhiên, những năm gần đây, giá trị xuất khẩu thanh long liên tục giảm từ 1,25 tỷ USD năm 2019 xuống còn 663 triệu USD năm 2022. Đến hết tháng 8 năm 2023, giá trị xuất khẩu thanh long mới đạt gần 450 triệu USD giảm 4,4% so với cùng kỳ năm trước.
Đại diện Cục Trồng trọt cho rằng, hiện nay yêu cầu về chất lượng, an toàn thực phẩm, mẫu mã thanh long quả tươi xuất khẩu ngày càng nghiêm ngặt. Giống chủ lực là thanh long vỏ đỏ ruột trắng của nước ta có kích cỡ, mẫu mã đẹp và ấn tượng nhưng vị nhạt, không giòn và ngọt như thanh long vỏ vàng.
Trong khi đó, thị trường Trung Quốc đòi hỏi tiêu chuẩn chất lượng ngày càng cao khi xuất khẩu chính ngạch. Mặt khác, xuất khẩu thanh long Việt Nam sang các thị trường Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU, châu Mỹ… cũng như tiêu dùng trong nước và công nghiệp chế biến tăng trưởng không cao. Qua thống kê, hiện nay 80 đến 85% sản lượng thanh long của nước ta sản xuất ra hằng năm phục vụ xuất khẩu.
 |
Trang trại thanh long ở Hàm Thuận Nam (tỉnh Bình Thuận). (Ảnh NGỌC LÂN) |
Trong đó, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu thanh long chủ lực, chiếm tỷ trọng hơn 80% tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2022. Tuy nhiên, diện tích trồng thanh long thế giới có xu hướng tăng, nhất là Trung Quốc có quy mô về diện tích và sản lượng tăng nhanh, cho nên nhu cầu nhập khẩu hạn chế. Đối với Ấn Độ, một thị trường lớn, tiềm năng cũng có chủ trương tăng sản lượng phục vụ nhu cầu trong nước từ 3.000 ha hiện nay lên 50.000 ha trong 5 năm tới.
Do vậy, dự báo thị trường thanh long sẽ gặp khó khăn trong thời gian tới nếu Việt Nam chỉ tập trung tăng diện tích thanh long mà không nỗ lực cải thiện nâng cao chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn của các nước nhập khẩu.
Không tăng diện tích, tránh cung vượt cầu
Nhiều ý kiến cho rằng, hiện nay sản xuất thanh long còn nhỏ lẻ, phân tán, thiếu liên kết và thống nhất; chưa bám sát tín hiệu, nhu cầu thị trường và chưa chú trọng đến tiêu chuẩn, chất lượng sản phẩm; nhiều lô hàng xuất khẩu sang Trung Quốc, EU, Anh bị cảnh báo do vi phạm quy định về kiểm dịch thực vật, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật vượt mức quy định.
Bên cạnh đó, liên kết sản xuất giữa doanh nghiệp và người dân chưa bền vững; chưa có nhiều doanh nghiệp tham gia vào chuỗi liên kết để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu sang các thị trường lớn, cao cấp; hệ thống cơ sở sơ chế, đóng gói và kho bảo quản tiên tiến, sản phẩm chế biến sâu còn thiếu, hạn chế về công nghệ.
Trưởng phòng Cây công nghiệp, Cây ăn quả (Cục Trồng trọt) Nguyễn Quốc Mạnh cho rằng, trong bối cảnh nhiều quốc gia mở rộng diện tích dẫn đến sản lượng thanh long tăng. Vì vậy, để tránh tình trạng cung vượt cầu, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trương không gia tăng diện tích thanh long, nhất là tại các vùng đất đai, tưới tiêu không phù hợp, không có điều kiện đầu tư thâm canh, vùng ảnh hưởng của ngập lụt và xâm nhập mặn tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long.
Cùng với đó, cần bố trí diện tích thanh long rải vụ thu hoạch khoảng 60% diện tích, thanh long chính vụ 40%; đẩy mạnh liên kết sản xuất giữa người dân với các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thanh long. Đặc biệt, cần giữ vững xuất khẩu tại các thị trường truyền thống, phát triển thị trường mới, trong đó chủ động tìm hiểu, đáp ứng tốt các yêu cầu, thị hiếu từng thị trường về mẫu mã, chất lượng và yêu cầu nhập khẩu.
Mặt khác, các địa phương và người dân cần giảm sản xuất thanh long tự phát, tăng sản xuất theo tín hiệu thị trường và theo đơn đặt hàng; nâng cao và kiểm soát chặt chẽ chất lượng quả thanh long; tăng cường sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP... hướng đến xuất khẩu chính ngạch sang các thị trường khó tính; phổ biến và hướng dẫn doanh nghiệp và nông dân phương thức sản xuất, đóng gói, chế biến... để đáp ứng tiêu chuẩn của từng nước, từng khu vực nhập khẩu; đẩy mạnh đăng ký mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc để tạo điều kiện cho xuất khẩu chính ngạch và giảm thời gian thông quan hàng hóa; khuyến khích các thương nhân, doanh nghiệp xuất khẩu chuyển nhanh, mạnh xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc theo hình thức chính ngạch.
Giai đoạn 2025-2030, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn khuyến cáo các địa phương ổn định diện tích thanh long trong khoảng 60.000 đến 65.000 ha, duy trì sản lượng từ 1,3 triệu đến 1,5 triệu tấn. Bên cạnh đó, các địa phương cần tập trung áp dụng đồng bộ các quy trình sản xuất tiên tiến, bảo đảm năng suất, nâng cao mẫu mã, chất lượng, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc.
