Phóng viên: Đồng chí đánh giá thế nào về tầm quan trọng của Nghị quyết số 28 về cải cách chính sách BHXH?
Đồng chí Bùi Sỹ Lợi: Nghị quyết số 28-NQ/TW ban hành ngày 23-5-2018 của Ban Chấp hành T.Ư Đảng khóa XII được đánh giá là có những nội dung cải cách chính sách BHXH tiến bộ, tiệm cận với các tiêu chuẩn về ASXH trong các Công ước và Khuyến nghị của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO). Với việc hoàn thiện chính sách BHXH theo định hướng cải cách tại Nghị quyết số 28, sẽ tạo ra những đột phá mới, quyền lợi của người tham gia BHXH ngày càng được bảo đảm tốt hơn.
Cụ thể, cải cách chính sách BHXH hướng đến bao phủ toàn dân được nhìn nhận toàn diện từ yếu tố đầu vào đến các yếu tố đầu ra. Đó là việc hoàn thành tỷ lệ bao phủ tham gia BHXH so với lực lượng lao động trong độ tuổi (năm 2021 phấn đấu đạt khoảng 35%; năm 2025 đạt 45%; đến năm 2030 đạt 60%); và số người sau độ tuổi hưởng lương hưu được hưởng lương hưu với tỷ lệ đề ra là (năm 2021 có khoảng 45%; năm 2025 đạt 55% và đến năm 2030 đạt 60%).
Đặc biệt, cải cách chính sách BHXH không chỉ quan tâm đến lao động khu vực chính thức mà còn chú trọng đến lao động là nông dân, lao động khu vực phi chính thức - đây là “khoảng trống” chưa được quan tâm triệt để trong những lần thiết kế chính sách trước đây. Với mục tiêu đến năm 2025, trong số 45% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH thì nông dân, lao động phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện chiếm khoảng 2,5% lực lượng lao động trong độ tuổi.
Có thể nói, Nghị quyết số 28 nhằm thực hiện, cụ thể hóa quan điểm và tư tưởng của Hiến pháp năm 2013, Điều 34 trong Hiến pháp quy định rõ: “Công dân có quyền được bảo đảm ASXH”.
Theo tôi, Nghị quyết số 28 là một văn kiện hết sức quan trọng, ra đời trong thời điểm chúng ta đang hoàn thiện thể chế, hệ thống chính sách ASXH. Nghị quyết góp phần thực hiện các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs), hay nói cách khác, là mục tiêu của Đảng và Nhà nước đặt ra: “Không một ai bị bỏ lại phía sau”.
Phóng viên: Theo đồng chí, nội dung nào trong Nghị quyết số 28 được coi là quan trọng nhất, có ý nghĩa đặc biệt đối với chính sách ASXH của nước ta?
Đồng chí Bùi Sỹ Lợi: Tôi xin nhấn mạnh rằng, cả ba tầng trong chính sách BHXH của Nghị quyết số 28 đều có ý nghĩa rất quan trọng. Nhưng điểm có ý nghĩa nhân văn nhất, mang tính xã hội rộng khắp và thể hiện quan điểm của Đảng chăm lo tới mọi người dân chính là tầng thứ nhất, chính sách trợ cấp hưu trí xã hội. Bởi, đối tượng hướng tới của chính sách này là nhóm người yếu thế, hoàn toàn không có khả năng đóng góp. Có lẽ, chủ yếu rơi vào nhóm người cao tuổi, cô đơn, không có nguồn thu nhập. Hoặc nhóm hơn 80 tuổi không có lương hưu, không có trợ cấp xã hội, không có chính sách ưu đãi người có công với cách mạng…, tất cả những người này đều được hưởng chính sách trợ cấp hưu trí xã hội để bảo đảm đời sống. Điều này rất ý nghĩa sát với điều kiện đời sống kinh tế - xã hội của nước ta.
Bên cạnh đó, không chỉ thực hiện chính sách BHXH bắt buộc, chúng ta mở rộng cả chính sách BHXH tự nguyện để nhanh chóng đạt được độ bao phủ BHXH toàn dân. Cũng phải giải thích thêm về khái niệm “BHXH toàn dân”, không phải toàn dân được hưởng chính sách BHXH, mà chúng ta cần hiểu là, tất cả người lao động từ 15 tuổi trở lên có tham gia lao động, có thu nhập đều phải tham gia vào hệ thống BHXH bắt buộc hoặc BHXH tự nguyện. Để khi nhóm người này đến tuổi nghỉ hưu, hay nói cách khác hết tuổi lao động có thể hưởng lương hưu. Đây là ý nghĩa cực kỳ quan trọng của chính sách này, đồng thời cũng làm thay đổi nhận thức của người dân về chính sách.
Cùng với đó, một vấn đề được xem là giải pháp đột phá, thể hiện quan điểm rất mới và đúng đắn của Đảng, Nhà nước ta, đó là: Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí cho người lao động thuộc các đối tượng hộ nghèo, hộ cận nghèo và những đối tượng khác… để họ tham gia vào chính sách BHXH tự nguyện, nhằm khuyến khích đẩy nhanh độ bao phủ của chính sách BHXH toàn dân. Cũng trong thực hiện cải cách chính sách BHXH lần này, chính sách sẽ được thiết kế rất linh hoạt. Người tham gia BHXH không nhất thiết phải đóng BHXH đủ 20 năm mới được nghỉ hưu. Họ có thể tham gia 15 năm và đến một lúc nào đó, có thể giảm thời gian tham gia xuống còn 10 năm để người cao tuổi có thể tham gia được BHXH.
Trong chính sách hiện hành, chúng ta đã điều chỉnh phương thức đóng BHXH tự nguyện. Người tham gia có thể đóng một lần cho nhiều năm về sau nhưng không quá 5 năm một lần, hoặc đóng một lần cho những năm còn thiếu… Đây là những điểm hết sức linh hoạt, thể hiện quan điểm của Đảng, Nhà nước trong việc đẩy nhanh tốc độ bao phủ BHXH tới toàn dân.
Phóng viên: Nghị quyết số 28 sau một năm triển khai được đánh giá là đi vào cuộc sống một cách hiệu quả. Đồng chí có nhận xét gì về điều này?
Đồng chí Bùi Sỹ Lợi: Đây là một Nghị quyết hết sức quan trọng, cho nên đã đi ngay vào cuộc sống. Tôi nêu một thí dụ hết sức cơ bản, đó là, trong vòng 10 năm thực hiện chính sách BHXH tự nguyện, từ năm 2008 đến hết năm 2018, tổng số người tham gia BHXH tự nguyện mới đạt khoảng 280 nghìn người tham gia. Nhưng chỉ riêng năm 2019, công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ghi nhận sự đột phá ấn tượng, tăng mới gần 300 nghìn người, nâng tổng số người tham gia BHXH tự nguyện hiện nay đạt khoảng 580 nghìn. Như vậy, chỉ trong một năm triển khai, số lượng phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện đã bằng 1,07 lần của cả giai đoạn 10 năm.
Đồng thời, Nhà nước có chính sách hỗ trợ mức đóng BHXH tự nguyện: 30% cho hộ nghèo, 25% cho hộ cận nghèo và 10% cho các đối tượng khác. Rõ ràng, các chính sách của Đảng, Nhà nước đặt ra như vậy có tính chất kích thích để người lao động tham gia với một tinh thần trách nhiệm. Điều này góp phần quan trọng trong thay đổi nhận thức người dân, từ chỗ chỉ có đối tượng có quan hệ lao động tham gia BHXH, bây giờ, mở rộng cho tất cả các đối tượng để người dân có thể thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Qua chính sách hỗ trợ mức đóng BHXH tự nguyện, đã khẳng định vai trò chủ đạo của Nhà nước. Nhưng người dân cũng phải tham gia vào quá trình đóng góp để được thụ hưởng chính sách ASXH, bảo đảm quyền và nghĩa vụ đi đôi với nhau. Góp phần nâng cao tinh thần, trách nhiệm của người dân tham gia vào hệ thống chính sách ASXH; từ đó, bảo đảm được lợi ích của người dân khi họ hết tuổi lao động.
Phóng viên: Theo đồng chí, để đạt mục tiêu BHXH toàn dân như Nghị quyết số 28 đề ra, ngành BHXH cần phải chú trọng vấn đề gì?
Đồng chí Bùi Sỹ Lợi: Năm 2019, BHXH Việt Nam đã ban hành hệ thống văn bản hướng dẫn, thực hiện thu BHXH, BHYT đầy đủ, đúng quy định. Nhất là việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT), thực hiện nghiệp vụ thu trên môi trường mạng và kết nối, liên thông dữ liệu với các cơ sở dữ liệu (CSDL) quốc gia khác nhằm mở rộng diện bao phủ BHXH theo đúng tinh thần Nghị quyết số 28. Tuy nhiên, theo thống kê, rà soát của BHXH Việt Nam, vẫn còn khoảng 204 nghìn doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ chưa tham gia BHXH, hơn 256 nghìn doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ chưa tham gia đầy đủ cho người lao động (khoảng 3,5 triệu người); mới có khoảng 6.000 trong tổng số 500.000 người Việt Nam đi lao động ở nước ngoài theo hợp đồng tham gia BHXH bắt buộc… Đáng chú ý, số người hưởng BHXH một lần có chiều hướng gia tăng, khi năm 2018 có gần 700 nghìn người, bằng 75% số đối tượng tham gia BHXH tăng thêm, rút ra khỏi hệ thống, gây ảnh hưởng đến kết quả phát triển đối tượng tham gia.
Vì vậy, để đạt được mục tiêu Nghị quyết số 28 đề ra, bên cạnh việc xử lý nghiêm hành vi cố tình trốn đóng BHXH theo Bộ luật Hình sự, tổ chức Công đoàn phải tích cực đấu tranh đòi quyền lợi cho người lao động; cơ quan quản lý nhà nước tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm minh những trường hợp cố tình vi phạm; Chính phủ cần sớm tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 93/2015 của Quốc hội về việc cho người lao động hưởng BHXH một lần để có hướng khắc phục, nhằm bảo đảm ASXH bền vững. Ngành BHXH cần phải tăng cường hơn nữa công tác tuyên truyền, trong đó tập trung hướng đến doanh nghiệp, người dân để họ tích cực và chủ động tham gia. Đồng thời, ngành BHXH tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, thực hiện hiệu quả giao dịch hồ sơ điện tử, thực hiện dịch vụ công trực tuyến mức độ 4; đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong quản lý, hỗ trợ nghiệp vụ…, nâng cao hơn nữa chất lượng phục vụ. Mặt khác, cần minh bạch, công khai mọi thông tin về việc tham gia BHXH, lợi ích hơn - thiệt khi đóng BHXH, về quản lý quỹ BHXH… giúp củng cố niềm tin ở người dân.
Phóng viên: Xin cảm ơn đồng chí!
