Quy trình kỹ thuật điều trị xơ hóa cơ Delta

Chỉ định

Chức năng của khớp vai bị hạn chế, không khép được cánh tay vào thân mình.

- Không có khả năng sử dụng lược chải đầu.

- Không dùng tay để gãi lưng bên đối diện.

- Thay áo khó khăn khi luồn tay vào ống tay áo.

- Đau quanh khớp vai thường xuyên hoặc không thường xuyên.

Ảnh hưởng tới thẩm mỹ: Tay luôn khuềnh khoàng, vai xuôi.

Chú ý: Quy trình này chỉ để chẩn đoán và điều trị những trường hợp xơ hóa một phần cơ Delta đơn thuần, gây hạn chế khớp vai.

Những trường hợp có biến dạng nặng kèm theo như xương bả vai nhô cao, teo các nhóm cơ quanh vai, có biến dạng lồng ngực thì gửi bệnh nhân về tuyến sau.

Chống chỉ định

- Các bệnh loạn dưỡng cơ tiến triển.

- Xương bả vai cao bẩm sinh.

- Teo do thiểu dưỡng nhiều cơ gây biến dạng lồng ngực.

- Xơ hóa toàn bộ cơ Delta.

- Các bệnh thần kinh gây teo cơ Delta.

Điều kiện để phẫu thuật

- Cơ sở vật chất: Các bệnh viện có đủ cơ sở vật chất và trang thiết bị để thực hiện phẫu thuật loại II.

- Nhân lực: Các bác sĩ chuyên khoa ngành chấn thương chỉnh hình đã được chuyển giao kỹ thuật của các bệnh viện tuyến huyện, tỉnh và trung ương.

Các bước tiến hành

Chuẩn bị trước mổ

Để phẫu thuật, có thể tiến hành gây mê toàn thân, gây mê tĩnh mạch hoặc gây tê tại chỗ tùy theo từng trường hợp cụ thể. Các yếu tố như độ tuổi của bệnh nhân, tình trạng thương tổn giải phẫu bệnh nặng nhẹ đòi hỏi mức độ can thiệp mà lựa chọn hình thức can thiệp thích hợp.

Các thì phẫu thuật

Thì thứ nhất:

Rạch da dài từ 3 - 5cm, bắt đầu từ mỏm cùng vai kéo xuống phía dưới cánh tay dọc theo trục dải cơ xơ hóa, theo đường chuẩn đích từ mỏm cùng vai đến bám tận của cơ ở ấn Delta. Trường hợp dải xơ hóa không ở chính giữa mà nằm lệch ra phía sau hoặc phía trước thì rạch da bắt đầu từ đỉnh của đường lõm khi cánh tay bị hạn chế khép. Tuy nhiên, rất hiếm gặp tình huống này vì khi có một dải cơ xơ hóa nằm ở vị trí ngoài trục dọc giữa của cơ thì cánh tay của bệnh nhân vẫn có khả năng khép được.

Thì thứ hai:

Qua da và tổ chức dưới da dùng tay kiểm tra lại dải xơ (căng và có khi tròn như cái đũa), dùng hai kẹp cầm máu loại nhỏ đầu cong và nhọn hoặc hai cái tách cơ nhỏ luồn xuống sát xương để tách và nâng dải xơ lên rồi dùng dao điện hoặc dao mổ cắt ngang dải xơ này giữa hai kẹp. Sau đó lại dùng kẹp hoặc cái tách cơ cũng đi sát xuống nền xương chỗ dải xơ đã nằm trước khi cắt để kiểm tra lại xem nếu còn thớ xơ nào dính thì cắt tiếp. Cũng có thể dùng ngón tay sờ xuống đáy rãnh để kiểm tra. Sau đó ép thử cánh tay người bệnh vào ngực nếu không còn lực kháng như trước khi cắt dải xơ là được (đôi khi chưa khép hết được cánh tay mặc dù đã cắt hết xơ là do vai bị biến dạng lâu, sau này sẽ tập phục hồi chức năng để lấy lại hết độ khép). Cơ Delta là cơ xòe như cái quạt, phần rộng của nó bám vào 1/3 ngoài xương đòn, mỏm cùng vai và 1/3 ngoài đường sống vai. Các bó cơ thu hẹp như chuôi quạt và bám vào lồi củ cơ Delta ở xương cánh tay.

Dải xơ là dải nằm giữa hai bó cơ Delta nối từ mỏm cùng vai tới lồi củ Delta. Khi nó bị xơ hóa gây co rút sẽ làm cho cánh tay khó khép sát vào thành ngực. Khi cắt và giải tỏa dải xơ này thì cánh tay sẽ được giải phóng, hết co kéo, sẽ dễ dàng khép vào thành ngực.

Chú ý: Không tách rộng hoặc cắt vào phần cơ Delta còn lành lặn để tránh chảy máu, tránh va chạm thần kinh cơ và tránh tổn thương gây hậu quả cơ xơ thêm.

Thì thứ ba:

- Khâu da 2 lớp: Dưới da, da với chỉ vicryl 5/0 khâu trong da.

- Băng kín vết mổ, không cần cố định bằng nẹp mà để cánh tay ở tư thế khép sát nách hoàn toàn bằng băng kiểu Desaul trong thời gian vài ba ngày rồi cho bệnh nhân tập sớm.

Tập luyện phục hồi chức năng khớp vai sau phẫu thuật xơ hóa cơ Delta

Tập vận động phục hồi chức năng khớp vai sau phẫu thuật chia thành 3 thời kỳ

- Thời kỳ ngay sau mổ: 2 tuần.

- Thời kỳ sau mổ: 4 tuần.

- Thời kỳ sau mổ: 12 tuần.

Quy trình cụ thể

Ngay sau mổ (2 tuần)

Khi chưa cắt chỉ: Tập chủ động tầm hoạt động khớp, ngón, bàn ngón, cổ tay, khuỷu, cột sống cổ, tập gồng cơ Delta (Isometric) ngày 2 lần, mỗi khớp 200 lần.

Khi đã cắt chỉ: Bệnh nhân tập chủ động có trợ giúp bên khớp vai có cơ Delta được mổ.

+ Bệnh nhân đứng áp cánh tay sát thành ngực.

+ Cánh tay gập ra trước cơ tầm hoạt động được tối đa (0o - 180o).

+ Cánh tay duỗi ra sau (0o - 60o).

+ Bệnh nhân dang cánh tay ra ngoài (0o - 180o).

+ Bệnh nhân dang vai 90o (ngang) gập ngang 0o - 135o, duỗi ngang 0o - 45o.

+ Nếu có phản ứng viêm vùng khớp vai, điều trị sóng ngắn liều 1, 10 phút ngày 1 lần.

+ Bệnh nhân tập ngày 2 lần, mỗi lần 30 phút. Đánh giá kết quả, bệnh nhân có tầm hoạt động tăng tiến, không đau tăng.

Quy trình kỹ thuật tập vận động phục hồi chức năng sau phẫu thuật xơ hóa cơ Delta sau 2 tuần

- Đo lại tầm hoạt động khớp vai.

- Áp cánh tay vào lồng ngực.

- Gập phía trước (0o - 180o).

- Duỗi ra sau 60o.

- Dạng ra ngoài (0o - 90o - 180o).

- Gập ngang (0o - 135o).

- Duỗi ngang (0o - 60o).

- Áp 2 khuỷu tay phía trước.

- Sờ tay phía trên bả vai đối diện.

- Sờ tay dưới xương bả vai đối diện.

- Tập các động tác chủ động như 2 tuần đầu nhưng có sức kháng trở từ nhẹ đến mạnh của kỹ thuật viên.

- Mỗi ngày 1 lần 30 phút.

Giai đoạn 3 tháng sau phẫu thuật

Yêu cầu bệnh nhân làm các công việc thường ngày và đánh giá, bổ sung: viết, đi xe, quét nhà, cuốc đất, sản xuất thủ công...

Tóm lại, việc điều trị xơ hóa cơ Delta không khó khăn, chi phí không nhiều và chỉ cần ít ngày nằm viện, nguyên lý cơ bản là chỉ cần cắt đứt, triệt tiêu sự cản trở bất hợp lý của dải cơ xơ hóa này là cánh tay khép lại được bình thường. Can thiệp phẫu thuật sớm, khi các biến dạng thứ phát chưa có hoặc chưa đáng kể thì kết quả càng tốt.