Quốc hội thời kỳ đổi mới

Số đại biểu QH có trình độ đại học và trên đại học tăng nhanh: khóa VIII, 11,11%; khóa IX 56,2%; khóa X 91,3%; khóa XI 93,3%. Số đại biểu chuyên trách trong QH được tăng cường: khóa VIII chỉ có 1%; khóa IX 5,31%; khóa X 10% (44 đại biểu); khóa XI 24% (122 đại biểu); khóa XII dự kiến 148 đại biểu.

Trong quá trình đổi mới, Quốc hội Việt Nam đã gia nhập và có mối quan hệ với một số tổ chức như Liên minh nghị viện thế giới (IPU), Liên minh nghị viện Hiệp hội các nước ASEAN (AIPO), Liên minh nghị viện Cộng đồng Pháp ngữ (APF); là thành viên sáng lập Diễn đàn nghị sĩ các nước châu Á - Thái Bình Dương (APPF), Tổ chức Liên nghị viện các nước châu Á vì hòa bình (AAPP)... Vị thế và uy tín của QH Việt Nam ngày càng có ảnh hưởng lớn trên trường quốc tế.

Cùng đó, hoạt động lập pháp của QH thời kỳ đổi mới là một trong những thành tựu nổi bật nhất. Những năm trước đây, chương trình lập pháp do cơ quan Thường vụ của QH quyết định, nay do QH quyết định. Trong các nhiệm kỳ, QH đều cân nhắc kỹ xem văn bản nào để ở hình thức pháp lệnh hay luật, đồng thời giới hạn những vấn đề được quy định bằng pháp lệnh của cơ quan thường trực QH, nhằm mục đích Nhà nước sẽ dần dần quản lý các lĩnh vực của đời sống xã hội chủ yếu bằng các đạo luật. QH khóa VIII (1987 - 1992) đã ban hành 26 luật. Hội đồng Nhà nước ban hành 35 pháp lệnh, những luật và pháp lệnh đó là cơ sở pháp lý để xóa bỏ cơ chế quan liêu bao cấp, chuyển sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Ngày 6-8-1988, Hội đồng Nhà nước ban hành "Quy chế xây dựng luật và pháp lệnh" thể hiện việc đổi mới quy trình lập pháp nhằm tạo cơ sở nâng cao năng lực ban hành và chấp hành luật.

 Việc soạn thảo các dự luật và pháp lệnh cũng được cải tiến. Sự phối hợp giữa các cơ quan chủ trì soạn thảo với các Ủy ban của QH, Văn phòng Chính phủ, Bộ Tư pháp được tăng cường. Nhiều dự luật biên soạn được đưa ra hội thảo khoa học, tăng thêm luận cứ về lý luận và thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng biên soạn, hạn chế "làm văn tập thể" tại hội trường. Hoạt động thẩm định của Ủy ban Pháp luật của QH đối với các dự luật cũng được tiến hành ngay từ khi soạn thảo. Việc cân nhắc các ý kiến khác nhau trong quá trình soạn thảo và quá trình tranh luận ở QH đã làm cho hoạt động lập pháp ngày một phong phú và cẩn trọng.

Cuối năm 1996, QH thông qua Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Ðây là một bước tiến quan trọng trong công tác xây dựng pháp luật, đưa hoạt động này theo quy định chặt chẽ và nâng cao chất lượng, hiệu quả. Số lượng văn bản pháp luật tăng nhanh qua mỗi kỳ họp. Ðặc biệt, QH khóa XI đã thông qua 84 luật, 15 nghị quyết chứa quy phạm pháp luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đã thông qua 31 pháp lệnh, gấp đôi nhiệm kỳ trước và là số lượng văn bản lớn nhất từ trước đến nay được ban hành trong một nhiệm kỳ. Tuy nhiên, tình trạng luật "ống", luật "khung" vẫn còn và có đến 44% số luật mới được thông qua đã phải sửa đổi. Một số luật nặng tính hàn lâm, thiếu tính cụ thể, nhiều điều khoản của luật khó đi vào cuộc sống hoặc phải chờ sự giải thích của các Nghị định, Thông tư. Ðấy là chưa kể tình trạng "phép vua thua lệ làng", trên ra lệnh, dưới không nghe, sự áp dụng luật ở mỗi địa phương còn khác nhau. Cử tri mong đợi ở nhiệm kỳ QH khóa XII, những bất cập nói trên sẽ sớm được khắc phục.

Cũng trong bốn nhiệm kỳ vừa qua, công tác giám sát đã có bước tiến quan trọng. Trung bình mỗi nhiệm kỳ, QH đã nghe và thảo luận gần 100 bản báo cáo của Chủ tịch nước, Chính phủ và các thành viên Chính phủ, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao. UBTVQH mỗi khóa có khoảng 60 phiên họp, ngoài việc chuẩn bị các dự án luật và thông qua các pháp lệnh, đã nghe, thảo luận hơn 80 báo cáo của các cơ quan Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao... Cũng tính trung bình trong một nhiệm kỳ, UBTVQH, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH đã thực hiện hơn 200 cuộc giám sát tại các địa phương và cơ sở trong cả nước. Nội dung giám sát phong phú và đa dạng, gồm nhiều vấn đề về kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh... Các đoàn đều dành nhiều thời gian tiếp xúc trực tiếp với nhân dân, lắng nghe nguyện vọng, kiến nghị của dân. Qua tiếp xúc cử tri trước và sau mỗi kỳ họp, hàng nghìn ý kiến được tổng hợp, giải trình, tập trung vào các vấn đề bức xúc như đầu tư dàn trải, thất thoát trong xây dựng cơ bản, quy hoạch, sử dụng đất, giải quyết đơn thư khiếu tố của công dân, xử lý các vụ tham nhũng lớn, v.v. Cùng đó, hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại các kỳ họp đã có bước tiến nổi bật. Từ kỳ họp thứ 3 (9-1998), QH khóa X, các buổi chất vấn đều được truyền hình và phát thanh trực tiếp trên Ðài Truyền hình và Ðài Tiếng nói Việt Nam. Từ QH khóa XI, một số cuộc thảo luận quan trọng cũng được truyền hình và phát thanh trực tiếp. Ðặc biệt một số kỳ họp gần đây, Thủ tướng Chính phủ đã tham gia trả lời chất vấn trước QH. Mặt khác, do phương thức giám sát có nhiều cải tiến theo hướng sát thực tế địa phương, vừa giám sát thường xuyên vừa giám sát theo chuyên đề, kết quả giám sát đã có tác động mạnh đến đời sống kinh tế - xã hội của đất nước, tạo đồng thuận trong các tầng lớp nhân dân. Ðiều đó đã thật sự góp phần nâng cao chất lượng chất vấn và trả lời chất vấn, đáp ứng ngày càng tốt hơn sự trông đợi của cử tri và nhân dân cả nước.

Trong các kỳ họp QH, tranh luận, bàn bạc, quyết định các vấn đề của đất nước đã diễn ra sôi nổi, phong phú và toàn diện. Tỷ lệ phiếu thuận trong các lần bỏ phiếu ở QH được công khai ngay tại kỳ họp. Những việc làm trên góp phần tạo sinh khí mới trong hoạt động của QH, đáp ứng nhu cầu quan tâm theo dõi và kiểm tra, giám sát của cử tri và nhân dân. Tuy nhiên, hoạt động giám sát của QH vẫn còn nặng về hình thức, chưa kể có đoàn một năm không tổ chức được một cuộc giám sát nào. Tỷ lệ các kiến nghị giám sát được giải quyết chưa cao. Một số vấn đề được QH kiến nghị nhưng các cơ quan chức năng và các Bộ chỉ hứa mà không thực hiện hoặc thực hiện không triệt để. Một số đại biểu QH còn xa dân, thậm chí có đại biểu còn ngại tiếp xúc, đối thoại với dân, khả năng góp ý xây dựng pháp luật của nhiều cá nhân còn hạn chế...

Trên cơ sở những thành tựu và bài học kinh nghiệm rút ra từ hoạt động QH thời kỳ đổi mới, cử tri và đồng bào cả nước mong muốn QH khóa XII tiếp tục đẩy mạnh và thực hiện hiệu quả hơn công tác lập pháp, giám sát tối cao và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, để QH thật sự là cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất, đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân. Cũng chính vì mục tiêu đó, công tác tuyên truyền, vận động, hiệp thương đã và đang diễn ra dân chủ, công khai, đúng luật, thu hút được sự quan tâm của toàn dân. Tin tưởng rằng, bằng trách nhiệm cao với đất nước thông qua quyền công dân của mình, mỗi cử tri sẽ sáng suốt lựa chọn những đại biểu ưu tú, đủ đức, đủ tài tham gia QH khóa XII.

LÊ XUÂN AN
(Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh)