Những vấn đề đặt ra trong lập lại trật tự đô thị tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh (Kỳ 2)

Bên cạnh đó, những nguyên nhân mấu chốt như: bất cập về hạ tầng giao thông, hạ tầng thương mại; vấn đề việc làm, thu nhập cho người nghèo đô thị và lao động nhập cư… chưa được giải quyết triệt để, khiến kết quả chưa đạt như mong muốn.

Chưa tạo sức lan tỏa

Quá trình triển khai lập lại TTÐT trên địa bàn Hà Nội và TP Hồ Chí Minh thời gian qua cho thấy, mới chỉ có những tuyến phố chính duy trì thường xuyên kết quả TTÐT; những mô hình sáng tạo, hiệu quả trong thực hiện còn ít, chưa lan tỏa trên diện rộng. Hầu hết các địa phương mới tập trung tuyên truyền, phá dỡ vi phạm, mà chưa bố trí, sắp xếp nơi để phương tiện, chỗ bán hàng cho người dân. Bất cập này cộng với sự lơi lỏng của lực lượng chức năng sau những ngày đầu ra quân đã làm cho tình trạng lấn chiếm hè phố, lòng đường để kinh doanh tái diễn ở nhiều tuyến phố. Việc giành lại vỉa hè cho người đi bộ xem ra còn khá xa vời.

Cách đây một năm, khi mới ra quân triển khai Kế hoạch số 01 của Ban Chỉ đạo 197 TP Hà Nội, trật tự đô thị trên địa bàn phường Dịch Vọng Hậu (quận Cầu Giấy), nhất là tuyến phố Phan Văn Trường, nơi có khu chợ Nhà Xanh đã chuyển biến rõ nét, hàng trăm hộ bán hàng lấn chiếm vỉa hè, lòng đường đã được giải tỏa. Nhưng đến nay, tình trạng lộn xộn trên phố này lại tái diễn. Các ki-ốt bày hàng hóa tràn ra hè, hàng quán buôn bán kín vỉa hè, lòng đường, gây ách tắc giao thông khu vực. Ở địa bàn quận Hoàn Kiếm, trừ những tuyến phố chính, còn tại các phố Cầu Gỗ, Lương Ngọc Quyến, Ðào Duy Từ, Hà Trung... các dịch vụ ăn uống, cửa hàng bày hàng hóa ra vỉa hè, nhất là vào giờ trưa, chiều tối, khi vắng bóng lực lượng chức năng. Các tuyến phố Bà Triệu, Quang Trung, Nhà Chung, khu vực chợ Hàng Da vẫn còn tình trạng ô-tô dừng đỗ kéo dài dưới lòng đường gây ùn tắc. Vào những ngày tổ chức phố đi bộ quanh hồ Hoàn Kiếm, xuất hiện nhiều điểm giữ xe không phép, thu phí quá quy định. Chị Nguyễn Thị Thủy (phường Cống Vị, quận Ba Ðình) cho biết: Dịp cuối tuần đi đến phố Cầu Gỗ là chúng tôi phát hoảng vì bị chèo kéo gửi xe. Giá phổ biến là 20 nghìn đồng/ lượt gửi xe máy.

Tình trạng xử lý chợ cóc, chợ tạm còn nan giải hơn. Theo số liệu của Sở Công thương Hà Nội, năm 2017, các địa phương đã giải tỏa 149 chợ cóc, chợ tạm, còn tồn tại 50 chợ cóc, 14 chợ tạm. Tuy nhiên, trên thực tế thì cứ lúc nào lực lượng chức năng làm căng thì chợ cóc biến mất, vắng bóng lực lượng chức năng thì chợ lại tái họp, như chợ cóc đầu ngã năm Lò Ðúc - Hàm Long - Hàn Thuyên vào các buổi sáng, chợ cóc vào cuối giờ chiều tại các phố Cầu Ðông, Nguyễn Thiện Thuật, Cao Thắng, Thanh Hà...

Tại TP Hồ Chí Minh, sau thời gian đầu lập lại TTÐT rầm rộ, quyết liệt, tình trạng tái lấn chiếm vỉa hè, họp chợ cóc... nhen nhóm trở lại. Tại địa bàn quận 1, vỉa hè, lòng đường Nguyễn Văn Chiêm bị chủ các quán cà-phê tận dụng để xe máy, ô-tô, chiếm hết lối đi dành cho người đi bộ. Mỗi khi có xe ra, vào quán là gây ùn ứ giao thông. Tại đường Nguyễn Du (trước cửa Bệnh viện Nhi Ðồng 2), bất kể thời điểm nào trong ngày, hễ cứ vắng bóng đoàn kiểm tra là lòng đường, vỉa hè đều bị tận dụng làm nơi kinh doanh, để xe. Lộn xộn hơn cả là khu vực chợ Thái Bình (đường Phạm Ngũ Lão), nhiều tiểu thương bày bán hàng ra lòng đường, người mua dừng xe mua hàng gây ách tắc giao thông… Vỉa hè, lòng đường của đường Lê Quý Ðôn (quận 3) gần đây cũng bị tái lấn chiếm. Có thời điểm, có hàng chục chiếc ô-tô đỗ dưới lòng đường, trước cửa các nhà hàng. Ðường Võ Văn Tần, Nguyễn Ðình Chiểu, Nguyễn Thượng Hiền… cũng tương tự. Tại quận 5, đường Châu Văn Liêm (đoạn Trần Hưng Ðạo - Hải Thượng Lãn Ông), dù cơ quan chức năng kẻ vạch vôi trên vỉa hè giới hạn phạm vi sử dụng, nhưng hầu hết các cửa hàng kinh doanh đều lấn ra ngoài làm chỗ để hàng hóa, phương tiện, khiến người đi bộ phải di chuyển ra lòng đường trong lúc nhiều ô-tô qua lại nườm nượp, rất nguy hiểm. Ðường Nguyễn Trãi (đoạn gần với giao lộ Nguyễn Văn Cừ), nhiều người bán nón thời trang, ba-lô, túi xách chiếm dụng vỉa hè, tràn xuống cả lòng đường. Tại quận Bình Thạnh, đường Phan Xích Long, Ðinh Bộ Linh, Ung Văn Khiêm… dù đã có vạch kẻ sơn trên vỉa hè cho phép người dân để xe, buôn bán bên trong, nhưng một số cửa hàng sửa chữa xe gắn máy vẫn để xe tràn ra bên ngoài vạch sơn, chiếm hết vỉa hè để kinh doanh, không còn lối cho người đi bộ.

Ngay chính các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước cũng vi phạm. Tại chương trình "Lắng nghe và trao đổi" do HÐND TP Hồ Chí Minh tổ chức đầu tháng 3, người dân phản ánh: các hộ dân thì bị xử lý gắt gao, còn các cơ quan, xí nghiệp vi phạm, không bị xử lý, cho nên cử tri chưa thật sự tin tưởng. Chủ tịch UBND quận 7 Lê Hòa Bình cho biết: Quận có hơn 200 tuyến đường, trong đó 81 tuyến đường bị lấn chiếm. Sau khi triển khai nhiều giải pháp, đến nay còn 15 tuyến đường bị lấn chiếm vẫn phức tạp. Ðó là những tuyến đường huyết mạch tập trung nhiều cơ quan, xí nghiệp. Giám đốc Sở Giao thông vận tải TP Hồ Chí Minh Bùi Xuân Cường, cho biết: Việc giải quyết trật tự lòng lề đường, vỉa hè tại một số quận, huyện như "bắt cóc bỏ đĩa". Sau khi kiểm tra, xử lý vẫn diễn ra tình trạng tái lấn chiếm. Tình trạng chợ tự phát tuy có giảm, nhưng chưa dứt điểm, tập trung nhiều nhất quanh các khu công nghiệp, vùng ven.

Lơi lỏng và bất cập

Thừa nhận tình trạng tái diễn vi phạm TTÐT trong thời gian gần đây, lãnh đạo Công an TP Hà Nội cũng nêu rõ, sở dĩ công tác này thời gian qua chưa đạt như mong muốn là do tham mưu của lực lượng công an đối với cấp ủy, chính quyền chưa tốt, sự phối hợp thiếu chặt chẽ, chưa thường xuyên với các ngành, đoàn thể; trong khi vai trò của các ban, ngành, đoàn thể còn mờ nhạt, một số còn ỷ lại, "khoán trắng" cho lực lượng chức năng. Công tác xử lý vi phạm chưa quyết liệt, do lực lượng chức năng chưa làm hết trách nhiệm. Vì vậy, sau thời gian đầu triển khai tích cực, kết quả lập lại TTÐT chưa duy trì được thường xuyên. Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hồ Chí Minh Vũ Thanh Lưu đánh giá, quá trình thực hiện lập lại TTÐT tại địa bàn TP Hồ Chí Minh bộc lộ nhiều nhược điểm. Công tác tuyên truyền chưa tốt, chưa huy động sức mạnh toàn dân, đối tượng tuyên truyền chưa rõ, nhiều nơi chưa có chiến lược tập trung, bền bỉ, một số cán bộ ngại đụng chạm, vẫn còn tâm lý "đẩy, đuổi", cũng như chưa mạnh tay đối với một số hành vi chống đối, cố tình vi phạm.

Một nguyên nhân nữa rất đáng lo ngại, đó là việc một số cán bộ của ngành chức năng hoặc của chính quyền cơ sở có hành vi "chống lưng" cho các tổ chức, cá nhân có sai phạm. Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Ðức Chung từng nêu rõ, khảo sát các quán bia hơi kinh doanh, bãi trông giữ xe trên vỉa hè Hà Nội cho thấy, phần lớn các quán này đều có cán bộ các quận, huyện, thậm chí cả cán bộ của lực lượng công an "đứng" đằng sau. Chính liên minh "lợi ích nhóm" giữa các đối tượng này khiến cho các đợt ra quân thường thất bại, các vi phạm lớn vẫn tái diễn trong khi các lực lượng chức năng chỉ mạnh tay xử lý những người bán hàng rong bám vỉa hè mưu sinh, mà "bỏ qua" vi phạm "khủng" của các đối tượng kể trên.

Tại kỳ họp thứ 5 HÐND TP Hồ Chí Minh khóa 9, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hồ Chí Minh Tô Thị Bích Châu cho biết, công tác tái lập trật tự đô thị hiện nay chưa đồng bộ và thiếu kiên quyết. Có tình trạng người kinh doanh ở vỉa hè đang "thăm dò" cách làm của chính quyền địa phương để tiếp tục buôn bán, tái lấn chiếm lòng lề đường, vỉa hè. Nguyên nhân là một số cơ quan chức năng chưa thực hiện hết trách nhiệm kiểm tra, giám sát; phối hợp chưa chặt chẽ, nhất là khu vực giáp ranh. Việc xử lý trách nhiệm của người đứng đầu chưa nghiêm, dư luận nghi ngờ có tình trạng "bảo kê", "chống lưng" và lợi ích nhóm.

Trong nhiều cuộc họp, Chủ tịch UBND thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Thành Phong đã chỉ đạo các sở, ngành, quận, huyện phải điều tra làm rõ có hay không những vấn đề mà người dân, báo chí phản ánh về hành vi bảo kê cho lấn chiếm vỉa hè. Tuy nhiên, cho đến hiện tại, chỉ mới có UBND quận 1 phát hiện và ra quyết định buộc thôi việc một cán bộ thuộc Ðội Quản lý đô thị quận vì có hành vi "bảo kê" vỉa hè.

Ngoài những nguyên nhân kể trên, TS, Kiến trúc sư Ðào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam nhận định: Chủ trương lập lại TTÐT nhằm bảo đảm trật tự an toàn giao thông, mỹ quan đô thị, kỷ cương xã hội là rất đúng đắn, nhưng công việc này mới chỉ được khởi động, mà chưa duy trì lâu dài, thường xuyên, do chúng ta chưa có giải pháp giải quyết những nguyên nhân làm phát sinh. Ðó là những bất cập về hạ tầng giao thông, hạ tầng thương mại, vấn đề việc làm, thu nhập cho người nghèo và lao động tỉnh ngoài…

Với dân số đông, tốc độ tăng trưởng kinh tế luôn đứng đầu cả nước, Hà Nội và TP Hồ Chí Minh là những đô thị có sức hấp dẫn lớn về việc làm, thu nhập đối với người lao động, nhất là lao động từ các địa phương khác đổ về. Tuy nhiên, điều này gây áp lực rất lớn đối với công tác quản lý TTÐT và tạo việc làm cho người lao động. Năm 2017, TP Hà Nội đã tạo việc làm mới cho 152 nghìn lao động, song việc giải quyết việc làm, thu nhập đối với những người nghèo, những người có hoàn cảnh khó khăn lâu nay vẫn bám vào vỉa hè để mưu sinh là việc không đơn giản. Quận Ðống Ða - đơn vị được TP Hà Nội giao thí điểm nghiên cứu, chuyển đổi nghề đối với các đối tượng mưu sinh trên vỉa hè sau rất nhiều nỗ lực, cố gắng mới thu xếp, giải quyết việc làm cho 200 hộ trong tổng số 600 hộ. Với người lao động tỉnh ngoài, vấn đề này còn khó hơn nhiều.

Chị Nguyễn Thị Ðào (quê ở Phú Thọ) chuyên bán hoa rong ở Hà Nội cho biết: "Bán hàng rong vất vả thật, nhưng hằng tháng tôi cũng tích cóp được vài triệu đồng gửi về quê cho các con ăn học, còn hơn là ở nhà trông vào mấy sào ruộng. Tôi cũng muốn có chỗ bán hàng ổn định, nhưng hoàn cảnh khó khăn nên không có khả năng thuê một chỗ cố định". Những người bán hàng rong ở Thủ đô như chị Ðào đều mong muốn thành phố lập các khu vực cho phép bán hàng rong hợp pháp để buôn bán thuận tiện hơn, không phải lo đối phó các lực lượng chức năng.

Song, với một đô thị đang phát triển mạnh, "tấc đất, tấc vàng", việc tổ chức một số tuyến phố tập trung cho người bán rong chưa thể làm trong một sớm, một chiều. Ðó là chưa kể đến tâm lý người tiêu dùng hiện nay, vẫn thích tiện đâu ghé đấy để mua hàng. Chính tập quán tiêu dùng này làm cho các quầy hàng trong chợ thì ế ẩm, nhưng hàng rong chung quanh chợ thì tấp nập khách mua, khiến nhiều tiểu thương phải tìm cách ra mặt đường, vỉa hè để buôn bán. Lực lượng chức năng đi giải tỏa ở điểm này thì lại phình ra ở điểm khác. Một số phường trong nội thành không có chợ dân sinh, cho nên chợ cóc hình thành để đáp ứng nhu cầu mua sắm của người dân.

Chủ tịch UBND quận 1 (TP Hồ Chí Minh) Trần Thế Thuận cho biết: Trong nhiều năm qua, quận 1 đã triển khai việc chấn chỉnh lập lại văn minh đô thị, song kết quả chưa được như mong muốn. Chúng tôi cũng phân tích và thấy có hai nhóm đối tượng sinh sống, lấn chiếm vỉa hè, lòng đường. Nhóm thứ nhất là những gia đình kinh doanh lấn chiếm vỉa hè để phục vụ cho nhu cầu của mình. Ðối với những hộ này, bằng biện pháp tuyên truyền, vận động và bằng cơ chế giám sát của địa phương cũng như tăng cường xử lý vi phạm thì chắc chắn sẽ chấn chỉnh được. Nhóm thứ hai thì khó khăn hơn nhiều, đó là những người lao động nghèo, những người từ nơi khác tới đây mưu sinh. Ðể lập lại TTÐT không đơn thuần là chúng ta thực hiện bằng biện pháp hành chính, mà cần phải giải quyết vấn đề đời sống cho bà con.

Sự bất cập giữa tốc độ tăng trưởng của phương tiện giao thông cá nhân và tốc độ phát triển hạ tầng giao thông đô thị cũng là nguyên nhân khiến chưa thể khắc phục triệt để tình trạng xe cộ để lộn xộn trên hè, dưới lòng đường, cản trở người đi bộ. Tại Hà Nội, hệ thống giao thông công cộng hiện nay mới đáp ứng hơn 13% nhu cầu đi lại của người dân; xe máy, ô-tô con vẫn là phương tiện đi lại chủ yếu trong thành phố. Giám đốc Sở Giao thông vận tải Hà Nội Vũ Văn Viện cho biết: Với hơn 5 triệu xe máy, hơn 500 nghìn ô-tô, và số lượng hai phương tiện này tăng nhanh (xe máy tăng 7,66%/năm, ô-tô tăng 12,9%/năm), nhưng diện tích đất dành cho giao thông trên diện tích đất xây dựng đô thị tại Hà Nội mỗi năm chỉ tăng 0,25%, cho đến nay mới đạt gần 9%, trong khi theo quy hoạch phải đạt từ 20 đến 25%.Diện tích đất dành cho giao thông tĩnh và các điểm, bãi đỗ xe công cộng mới chỉ đáp ứng được khoảng 10% nhu cầu đỗ xe của tổng số phương tiện hiện có.

Ngoài ra, điểm trông xe tại các trung tâm thương mại, hầm nhà cao tầng cũng chỉ đáp ứng được từ 3 đến 4% nhu cầu. Trong khi đó, hầu hết đường phố trong nội thành Hà Nội đều có mặt cắt nhỏ, hẹp, nhiều tuyến không có vỉa hè. Nhà mặt phố được tận dụng để sinh hoạt, kinh doanh. Chính vì vậy, các phương tiện chủ yếu đỗ ngoài đường, xe máy để trên hè, còn ô-tô đỗ trên lòng đường, khiến người dân rất bức xúc. Chủ tịch UBND phường Hàng Ðào (quận Hoàn Kiếm) Nguyễn Hùng Sơn cho biết: "Mật độ dân cư quá đông, cộng thêm lượng khách đến tham quan, mua sắm lớn, nên địa bàn phường thiếu nghiêm trọng chỗ gửi xe. Do quỹ đất không còn, cho nên việc có một bãi đỗ xe ngầm là nguyện vọng tha thiết của người dân phường Hàng Ðào, cũng như người dân trong khu phố cổ".

Tại TP Hồ Chí Minh, tình hình cũng tương tự. Theo ước tính, từ nay đến năm 2020, TP Hồ Chí Minh cần hơn 1.000 ha để làm bãi đậu và giữ xe.Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, diện tích các điểm giữ xe chỉ có khoảng 87 ha, đáp ứng được 7% so với nhu cầu. Vỉa hè, lòng đường một số tuyến đường được tận dụng làm nơi đỗ xe có thu phí. Ước tính hiện có khoảng 117 tuyến đường ở khu vực trung tâm có bãi giữ xe thu phí. Con số này còn quá ít so với nhu cầu khi lượng phương tiện cơ giới đường bộ tại thành phố ngày càng tăng nhanh. Trong khi đó, nhiều dự án xây dựng bãi giữ xe ngầm tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh vẫn "nằm trên giấy".

Chủ tịch UBND quận Bình Tân Lê Văn Thinh, cho biết: Cơ sở hạ tầng một số khu vực chưa đồng bộ, một số tuyến đường vỉa hè hẹp, hoặc chưa đầu tư hoàn chỉnh, gây khó khăn trong công tác vận động, xử lý. Bởi khi các lực lượng chức năng không cho phép để phương tiện trên hè, dưới lòng đường đã gây khó khăn cho người dân vì họ không biết để phương tiện ở đâu. Thực tế này đòi hỏi chính quyền hai thành phố phải thực hiện các giải pháp đồng bộ từ quy hoạch, quản lý, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng đô thị đến giải quyết vấn đề việc làm, thu nhập cho người dân.

(Còn nữa)

* Bài 1: Kiên trì vận động, quyết liệt xử lý

-----------------------------

(*) Xem Báo Nhân Dân từ số ra ngày 3-4-2018.