Những thăng trầm trong quan hệ Iran – Iraq

Ðầu tháng 5 vừa qua, Phó Chủ tịch QH Iraq Al Attiya dẫn đầu đoàn đại biểu Liên minh thống nhất Iraq (UIA) của người Hồi giáo dòng Shiite thăm Iran và đã tiến hành các cuộc hội đàm với các quan chức Iran về tình hình an ninh ở Iraq.

Sau khi kết thúc chuyến thăm Iran, Phó Chủ tịch QH Al Attiya cho biết, Tehran cam kết ủng hộ Baghdad trong cuộc chiến chống các tay súng Hồi giáo dòng Shiite ở nước này. Ðây là một trong những dấu hiệu về sự cải thiện quan hệ giữa Iraq và Iran.

Xin điểm lại những bước thăng trầm quan hệ giữa hai nước này trong 30 năm qua.

Cuộc chiến tranh Iran - Iraq: Tháng 9-1980, Iraq tố cáo Iran nã pháo vào các thị trấn nằm trên vùng biên giới thuộc lãnh thổ Iraq theo Hiệp định Algiers năm 1975 về đường biên giới và đường thủy Shatt Al - Arab. Tổng thống Iraq S. Hussein đã xé bỏ hiệp định này và quân đội Iraq đã xâm chiếm Iran.

Tháng 3-1988, Iran chiếm thị trấn Halabja ở đông-bắc Iraq. Tehran cho biết Baghdad đã sử dụng vũ khí hóa học trừng phạt những người cư trú tại đây vì không chống lại. Khoảng 5.000 người đã bị giết chết.

Tháng 8-1988, cuộc xung đột vũ trang dài nhất ở Trung Ðông trong thời hiện đại chấm dứt bằng lệnh ngừng bắn do LHQ bảo trợ. Khoảng một triệu người bị chết trong cuộc xung đột với cuộc chiến tranh đường hào, tiến công bằng vũ khí hóa học và giết hại dân thường.

Cuộc chiến tranh vùng Vịnh: Tháng 8-1990, Iraq xâm chiếm Kuwait. Vài ngày sau Tổng thống S. Hussein nói với Iran rằng Iraq rút khỏi vùng lãnh thổ Iran bị chiếm đóng và chính thức chấm dứt cuộc chiến tranh 1980 - 1988. Tháng 1-1991, Iraq chuyển hơn 140 máy bay sang Iran để không bị phá hủy trước một cuộc tiến công do Mỹcầm đầu nhằm buộc quân đội Iraq rút khỏi Kuwait.

Năm 2007, chỉ huy lực lượng không quân Iraq cho biết ông hy vọng Iran sẽ trao lại một số máy bay nói trên cho Iraq.

Cải thiện các mối quan hệ: Năm 1998, Tổng thống Iran M. Khatami, được coi là một người ôn hòa, đã phá vỡ sự bế tắc trong các mối quan hệ với Iraq dẫn tới việc trao đổi tù nhân của cuộc chiến tranh 1980 - 1988 và mở lại các cuộc hành hương cho người Iran đến các vùng đất thánh của người Hồi giáo dòng Shiite tại Iraq.

Năm 2003, các mối quan hệ giữa Iran và Iraq được cải thiện sau khi chế độ S. Hussein bị lật đổ. Một Chính phủ Iraq do người Hồi giáo dòng Shiite lên nắm quyền. Iran là một nước có số đông là người Hồi giáo dòng Shiite.

Một số nhà chính trị Iraq sống lưu vong nhiều năm ở Iran khi Tổng thống S. Hussein nắm quyền, trong đó có ông A. Al-Hakim, người đứng đầu đảng của người Hồi giáo dòng Shiite lớn nhất ở Iraq và ông Jalal Talabani, một người Kurd, nay là Tổng thống Iraq.

Chuyến thăm của đoàn đại biểu UIA lần này nhằm đề nghị Iran chấm dứt ủng hộ các tay súng người Hồi giáo dòng Shiite ở Iraq.

Nhân dịp này, đoàn đã đưa ra những bằng chứng mới nhất cho thấy Iran ủng hộ lực lượng phiến quân người Hồi giáo dòng Shiite ở bên trong lãnh thổ Iraq.

Mỹ đã cáo buộc Iran huấn luyện vũ trang và hỗ trợ tài chính cho các tay súng thuộc quân đội Mehdi của giáo sĩ M. al Sadr chống Mỹ. Một quan chức quân sự cấp cao của Mỹ cho biết, một số vũ khí mà Iran cung cấp cho quân đội Mehdi được chế tạo năm 2008.

Tuy nhiên, Iran đã bác bỏ cáo buộc này. Giới quân sự Mỹ muốn trưng bày vũ khí mà họ cho rằng Iran đã cung cấp cho quân đội Mehdi, nhưng Iraq đã quyết định, trước hết phải mở cuộc điều tra để tìm bằng chứng về việc này.

Ngày 4-5 vừa qua, người phát ngôn của Chính phủ Iraq cho biết, Thủ tướng Iraq N. Al Maliki đã ra lệnh thành lập một ủy ban đặc biệt gồm đại diện của các cơ quan an ninh để "tìm tài liệu chứng minh cho bất cứ sự can thiệp nào vào công việc của Iraq" sau đó sẽ trao tài liệu này cho Iran.

Người phát ngôn Chính phủ Iraq nêu rõ: "Iraq không muốn bị đẩy vào bất cứ cuộc xung đột nào với bất cứ nước láng giềng nào, nhất là Iran. Những gì từng xảy ra trước đây là quá đủ. Iraq mong muốn thiết lập các mối quan hệ với tất cả các nước láng giềng của mình nhằm bảo vệ các quyền lợi của Iraq".

Trước đó, ngày 3-5, trong tuyên bố trên Ðài Truyền hình Al-Furat của Iraq sau khi kết thúc chuyến thăm Iran, Phó Chủ tịch QH Al Attiya cho biết Iran cam kết ủng hộ Chính phủ Iraq trong cuộc chiến chống các tay súng người Hồi giáo dòng Shiite ở nước này. Iran kêu gọi rút quân đội Mỹ và quân đội nước ngoài khỏi Iraq mà Tehran cáo buộc đang làm mất ổn định ở Iraq.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran cho biết, Iran cho rằng hiện nay lực lượng chiếm đóng đang thực hiện một "cuộc tàn sát" ở Iraq và sự hiện diện của quân đội Mỹ đang làm gia tăng bạo lực ở Iraq.

Iran thường lên tiếng ủng hộ Chính phủ của Thủ tướng Maliki và Tehran sẵn sàng giúp ổn định tình hình Iraq. Khác với các nước A-rập người Hồi giáo dòng Sunni, Iran có Ðại sứ quán tại Baghdad và Tổng thống Iran M. Ahmadinejad thăm chính thức Iraq hồi tháng 3 năm nay. Năm ngoái Iran và Mỹ đã tiến hành ba vòng thảo luận về tình hình an ninh ở Iraq tại Baghdad.

Tuy nhiên ngày 5-5 vừa qua, Iran đã bác bỏ bất kỳ vòng đàm phán mới nào với Mỹ về tình hình Iraq khi cáo buộc rằng lực lượng liên quân do Mỹ cầm đầu đang tiến hành "cuộc tàn sát" nhân dân Iraq và cho rằng trong tình hình hiện nay  các cuộc đàm phán với Mỹ sẽ "không mang lại kết quả nào và sẽ là vô nghĩa".

Trong khi đó Iraq cho biết nước này không muốn lãnh thổ của mình trở thành một chiến trường cho "một cuộc chiến tranh ủy nhiệm" giữa  Mỹ và Iran.

Phát  biểu ý kiến trên kênh truyền hình CNN, Bộ trưởng Ngoại giao Iraq Hoshyar Zebani nêu rõ, vào thời điểm hiện nay chưa thể tiếp tục các cuộc đàm phán giữa Tehran và Washington về tình hình Iraq và các cuộc đàm phán này sẽ được tiếp tục khi các điều kiện thích hợp và cho phép.