Theo lời giới thiệu, chúng tôi lên với bản Nong Vai, xã vùng cao Co Mạ, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La, nơi có ông Vì Khua Nua, dân tộc H’Mông, một trong những người có uy tín được cấp ủy, chính quyền đánh giá cao, người dân tin tưởng nơi rẻo cao này.
Trên đường đến với xã Co Mạ, qua lời cán bộ Ban Tuyên giáo huyện ủy Thuận Chuân, được nghe kể nhiều về những đóng góp và niềm tin của đồng bào dân tộc H’Mông nơi đây dành cho ông Vì Khua Nua. Chả thế, từ đầu bản đến cuối bản, khi được hỏi, ai cũng đều biết đến ông Vì Khua Nua, trưởng dòng họ "Vì", người luôn gương mẫu, tiên phong ở bản và xã. Bao năm qua, đồng bào dân tộc H’Mông nơi đây thường gọi ông với cái tên khá hóm hỉnh nhưng lại thân thương "Già Nua", dù ông mới hơn 70 tuổi...
Sau những cái bắt tay thật chặt, trò chuyện bên ấm trà được hái trên triền núi quanh năm được ủ trong sương trắng, ông Vì Khua Nua, kể lại những năm tháng đã qua khi mà “làn sóng” tuyên truyền về cái gọi là "Nhà nước Mông" tràn về bản Nong Vai. Thời điểm đó, cùng với cấp ủy, chính quyền và cán bộ bản, ông Vì Khua Nua là một trong những nhân tố quan trọng, gương mẫu đi đầu, tích cực vận động người thân và bà con trong vùng thực hiện tốt chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, không tin, không nghe theo lời kẻ xấu cùng những luận điệu tuyên truyền, dụ dỗ, lôi kéo của kẻ xấu tham gia thành lập "Nhà nước Mông".
 |
Ông Vàng Dúa Di được tặng nhiều bằng khen, giấy về thành tích tuyên truyền, vận động người dân trong các lĩnh vực. |
Dừng lại nhấp ngụm chè, ông Vì Khua Nua, kể tiếp: Với cương vị, trách nhiệm của một trưởng dòng họ và là người có uy tín trong bản, ngày đó tôi đã tuyên truyền, vận động người thân, người nhà của mình trước, sau đó mới đến các dòng họ khác. Bởi nhà mình phải làm tốt, gương mẫu thì mới nói được bà con và dòng họ khác trong vùng. Bất kể ngày hay đêm, tôi thường xuyên phối hợp với cấp ủy, chính quyền xã và cán bộ của bản tham mưu cho huyện, xã về công tác nắm tình hình, an ninh trật tự trên địa bàn, rồi đến từng nhà tuyên truyền, giải thích để bà con không bị kẻ xấu lợi dụng
Đánh giá về vai trò và những đóng góp của ông Vì Khua Nua, lãnh đạo Đảng ủy, Ủy ban nhân dân xã Co Mạ, khẳng định: Các bản vùng cao, trong đó có bản Nong Vai của xã Co Mạ đổi thay được như ngày hôm nay chính là nhờ đóng góp to lớn của những già bản, người có uy tín như ông Vì Khua Nua. Bởi trước đây, nhiều đối tượng xấu thường đến các bản tuyên truyền, lôi kéo người dân tham gia vào hoạt động thành lập "Nhà nước Mông". Nhờ những đóng góp của những người như ông Vì Khua Nua mà người dân nơi đây đã không bị kẻ xấu lợi dụng, thậm chí một số người vì nhẹ dạ nghe theo lời kẻ xấu nhưng rồi sau đó đã tỉnh ngộ khi đón nhận được những lời tuyên truyền, giải thích từ những người có uy tín như ông Vì Khua Nua.
 |
Ông Lò Văn Pháng (ngoài cùng bên phải) đã thành công trong việc vận động người dân chuyển đổi cây trồng, vật nuôi hiệu quả kinh tế cao. |
Cách xã Co Mạ chừng 10km là xã vùng cao Long Hẹ cũng của huyện Thuận Châu, tìm gặp ông Vàng Dúa Di, dân tộc H’Mông, là người có uy tín tiêu biểu của bản Cha Mạy. Chỗ nào có việc gì khó giải quyết hay có những bất hòa giữa các dòng họ hoặc mâu thuẫn cá nhân, tranh chấp đất đai.., chỉ cần ông Vàng Dúa Di có mặt tuyên truyền, vận động, dù là chuyện khó giải quyết cũng thành công.
Đồng chí Sùng Chờ Nó, Bí thư Đảng ủy xã Long Hẹ, thông tin: Trước đây, người dân các xã vùng cao của huyện Thuận Châu thường sống di cư tự do, phá rừng làm nương, tái trồng cây thuốc phiện. Theo đó, cuộc sống của đồng bào còn tồn tại nhiều hủ tục lạc hậu. Nhà nào có người mất thường tổ chức ăn uống dài ngày mới mang đi chôn và mỗi ngày mổ một con bò hoặc trâu để làm ma rất tốn kém. Nhiều gia đình không có tiền phải vay mượn và số tiền nợ đó đến đời con vẫn chưa trả hết. Thế rồi, cấp ủy, chính quyền vào cuộc với sự tham gia tích cực của những người có uy tín như ông Vàng Dúa Di đã giúp bà con hiểu và chấp hành đúng nếp sống văn minh trong việc hiếu, việc hỷ.
Ngày đó, để xóa bỏ được những hủ tục lạc hậu, ông Vàng Dúa Di đã đến vận động trưởng các dòng họ, rồi đến từng nhà người dân tuyên truyền, vận động. Lúc đầu bà con ở các bản không một ai dám thay đổi vì ai cũng mang nặng tâm lý sợ người trong dòng họ và tổ tiên quở trách. Do đó, là trưởng dòng họ Vàng, ông Vàng Dúa Di đã gương mẫu thực hiện trước trong gia đình mình. Khi con gái ông Vàng Dúa Di đi lấy chồng, gia đình ông đã không thách cưới bằng bạc trắng, chỉ lấy 500 nghìn đồng và tổ chức cưới hỏi gọn nhẹ. Khi gia đình có người qua đời, ông Vàng Dúa Di họp gia đình thống nhất tổ chức đám hiếu theo nếp sống văn minh, đưa người mất vào áo quan và để trong nhà không quá hai ngày.
 |
Mô hình nuôi trâu nhốt chuồng của người dân xã Ngọc Chiến, mang lại hiệu quả kinh tế cao. |
Từ việc tiên phong phá bỏ những hủ tục lạc hậu ngay từ dòng họ của mình trong việc hiếu, việc hỷ, vừa tiết kiệm vừa bảo vệ môi trường, những dòng họ khác trong vùng đã thực hiện và làm theo. Điều vui hơn cả là người dân trong bản không còn di cư tự do, không còn tái trồng cây thuốc phiện, không phá rừng làm nương, yên tâm lao động sản xuất và không còn phải tốn kém, tốn công sức cho những hủ tục lạc hậu như trước đây nữa…
Chia tay những người có uy tín của xã Co Mạ, Long Hẹ, chúng tôi tìm về xã Ngọc Chiến, huyện Mường La, cách đó chừng 150km, nơi mà khoảng 6 năm trở lại đây được đánh giá là có nhiều đổi thay trên các lĩnh vực. Trong đó phải kể đến sự chuyển biến tích cực trong nhận thức, tư duy phát triển kinh tế từ cán bộ, đảng viên cho đến mỗi người dân tại các bản. Sự đổi thay này chính là nhờ đóng góp của đội ngũ những già bản, cán bộ có uy tín.
Tìm đến bản Đông Suông, nơi có hộ ông Lò Văn Pháng, dân tộc Thái, nguyên Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Ngọc Chiến, một trong những người có uy tín trong vùng, người mà trong nhiều năm qua đã góp sức cùng cấp ủy, chính quyền làm Nên những “kỳ tích” mà nhiều thế hệ người dân tộc Thái, H’Mông ở Ngọc Chiến coi là việc “khó hơn lên trời”. Một trong những việc “khó hơn lên trời” mà ông Lò Văn Pháng đã làm được khi mất hơn 10 năm kiên trì là đề xuất ban hành nghị quyết vận động nhân dân không thả rông gia súc, chuyển sang nuôi nhốt, cách xa nhà ở…
Năm 2004, ông Lò Văn Pháng được người dân tín nhiệm bầu làm đại biểu Hội đồng nhân dân xã. Lý do được tín nhiệm là bởi ông đã có nhiều đóng góp cho xã và người dân thời kỳ còn làm cán bộ đoàn xã, trưởng bản Nà Bá. Trong đó, công lao được nhắc tới nhiều nhất là thời kỳ những năm 90 của thế kỷ trước khi ông là người có công đưa giống lúa nếp 87 về trồng thay thế giống cũ năng suất kém, giúp hàng nghìn hộ dân ở Ngọc Chiến giải quyết được vấn đề thiếu gạo ăn. Sau này giống lúa 87 được người dân trong vùng đổi thành cái tên gọi khác lúa “Pháng Xiên” - tên của ông Lò Văn Pháng và con trai ông.
 |
Xã Ngọc Chiến đang từng ngày đổi thay nhờ có sự đóng góp của ông Lò Văn Pháng. |
Nhớ lại những ngày gõ cửa từng nhà người dân, ông Lò Văn Pháng bảo: Từ năm 2016, khi được bầu giữ chức Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã, tôi đã quyết định thành lập tổ công tác đến từng bản tuyên truyền, vận động người dân trồng cỏ voi, làm chuồng nuôi nhốt gia súc. Tuy nhiên, phải đến tận năm 2018 mới thành công. Bởi nếu nuôi nhốt gia súc, người dân sẽ không phải lên rừng chặt cây rào vườn phòng gia súc và sẽ giữ được rừng.
Đồng chí Bùi Tiến Sỹ, Bí thư Đảng ủy xã Ngọc Chiến, thông tin: Tháng 10 hàng năm, khi bà con thu hoạch xong, toàn bộ gia súc thả rông đến tháng 4 năm sau mới lùa về. Bởi vậy, gia súc hộ này nhầm hộ kia là chuyện bình thường hay bị rơi xuống vực... chết khá nhiều. Mùa đông ở Ngọc Chiến rất lạnh. Đỉnh điểm, năm 2014, xảy ra đợt rét kỷ lục đã làm hơn 600 con trâu, bò bị chết… Từ khi trâu, bò nuôi nhốt được chăm sóc tốt hơn, không còn gia súc chết do rét. Những con trâu, bò trước đây thả rông gầy gò, ốm yếu, giá bán thấp thì sau khi chuyển sang nuôi nhốt có những con trâu mộng được thương lái mua 70 triệu đồng đến cả trăm triệu đồng…
Ngoài những người có uy tín như ông Vì Khua Nua, Vàng Dúa Di và Lò Văn Pháng, tỉnh Sơn La vẫn còn hơn 2.000 cán bộ và người có uy tín khác là những cánh tay nối dài giữa cấp ủy, chính quyền các cấp với đồng bào các dân tộc, góp phần củng cố niềm tin cho đồng bào các dân tộc vào sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, giúp cấp ủy, chính quyền các cấp ở Sơn La xây dựng xã, bản vùng cao ngày một giàu mạnh.
