Ngày 12-5-1975, tàu thủy "Sông Hương" sau ba ngày vượt biển từ cảng Hải Phòng đã đưa Dàn nhạc giao hưởng của Nhà hát Giao hưởng - Hợp xướng - Nhạc vũ kịch Việt Nam - một trong mười đoàn nghệ thuật âm nhạc và sân khấu của miền bắc đến Sài Gòn vừa giải phóng. Nửa tháng sau đó, dàn nhạc giao hưởng gần 100 nghệ sĩ với sự chỉ huy của nhạc trưởng Trọng Bằng đã thực hiện một chương trình hòa nhạc đặc biệt, rất ấn tượng tại thành phố này.
Người biểu diễn và người nghe đều có những ngạc nhiên. Với nghệ sĩ thì đây là lần đầu được trình tấu những tác phẩm bác học của Việt Nam và thế giới ngay sau ngày giải phóng tại Sài Gòn, còn người nghe thì không thể ngờ rằng dàn nhạc đã có trình độ thể hiện tuyệt vời, uyên bác đến vậy.
Trong buổi diễn này cũng như nhiều buổi hòa nhạc tiếp theo, từ sân khấu nhạc viện, Trường Taberd, phòng hòa nhạc khách sạn Rex đến Nhà hát thành phố... đâu cũng có rất đông người đến dự.
Những em nhỏ, những thanh niên nam nữ, những người thuộc lớp tuổi trung niên... trong số đó có lẽ cũng có cả những người mới tiếp xúc âm nhạc giao hưởng, đều có vẻ như mong muốn tìm hiểu, không chỉ đối với loại hình âm nhạc giàu trí tuệ mà còn cả với phong cách và phẩm chất của những người nghệ sĩ đến từ miền bắc xã hội chủ nghĩa.
Không thể quên được hình ảnh hai phụ nữ xinh đẹp trong đêm trình diễn giao hưởng đầu tiên tại nhà hát thành phố bỗng nhiên lặng lẽ đứng dậy tìm lối bước ra ngoài trong lúc đông nghịt người xem đang nín thở chăm chú nghe. Ai cũng nghĩ rằng họ không hiểu âm nhạc giao hưởng mà bỏ về, không ngờ chính hai người phụ nữ đó đã chạy vội ra phố để mua những bó hoa tươi thắm kịp quay lại đưa cho những người ngồi hàng ghế đầu để tặng người nhạc trưởng và các nghệ sĩ biểu diễn khi cuộc trình diễn kết thúc.
Ngay sáng sớm hôm sau, nghệ sĩ sân khấu Kim Cương cùng một số bạn bè cũng mang hoa đến chúc mừng các nhạc công tại nơi ở của đoàn - khách sạn Lê Lai.
Nghệ sĩ Kim Cương nói đùa: "Tối qua, khi ra về bọn tôi còn có người kháo nhau rằng không ngờ nghệ sĩ cộng sản cũng chơi Danube blue (Ða-nuýp xanh) rất "lẳng" và hay đến thế...".
Bằng sự chinh phục tự nhiên trước hết là từ âm nhạc, từ sự truyền cảm bắt nguồn bởi trình độ diễn tấu điêu luyện và trên hết là sự tỏa sáng trong cốt cách dẫn dắt của nhạc trưởng Trọng Bằng, những tác phẩm tuyệt mỹ của kho tàng âm nhạc thế giới đã vang lên, đi dần vào chiều sâu cảm nhận của người thưởng thức.
Là người dẫn chương trình, tôi nhận rõ điều đó. Các Egmont, Coriolan, Leonora, Giao hưởng số 5 của L.V.Bethoven, Những biến tấu Rococo cho cello và trích đoạn ballet Hồ Thiên nga của P.I.Tchaikovski, Giao hưởng số 8 của F.Subert, Người thợ cạo thành Sévile của J.Rossini, Dòng Ða-nuýp xanh của J.Strauss, Tây Nguyên chiến thắng của Nguyễn Văn Thương, Thắng lợi tình yêu Tổ quốc của Nguyễn Ðình Tấn... đã được trình tấu trong không khí âm nhạc lôi cuốn, hào hứng.
Ngoài ra, còn có vở nhạc kịch quy mô Người tạc tượng của Ðỗ Nhuận (Tổng thư ký Hội Nhạc sĩ Việt Nam lúc đó) được trình diễn buổi 100 tại Nhà hát Chợ Lớn gây được tiếng vang và ấn tượng với công chúng Sài Gòn.
Cũng dễ hiểu nguyên cớ để có được những thành công đó. Là sinh viên âm nhạc Việt Nam đầu tiên tốt nghiệp Nhạc viện P.I.Tchaicovski (Liên Xô trước đây) năm 1963, nhạc trưởng Trọng Bằng bắt đầu chỉ huy dàn nhạc giao hưởng Việt Nam trong những năm đó.
Ông đã thực hiện nhiều chương trình hòa nhạc, có thể kể đến buổi hòa nhạc đặc biệt kỷ niệm 200 năm ngày sinh nhà soạn nhạc thiên tài người Ðức L.V.Bethoven vào năm 1970, góp phần quan trọng vào việc xây dựng nền âm nhạc bác học ở nước ta. Ông không chỉ là nhạc trưởng tài năng, ông còn là nhạc sĩ sáng tác nhiều thể loại từ ca khúc, hợp xướng đến nhạc thính phòng, giao hưởng, viết nhạc cho điện ảnh, sân khấu và là một nhà sư phạm âm nhạc giàu kinh nghiệm.
"... Nếu được nói ý nghĩa của chúng tôi về những buổi hòa nhạc này thì trước hết sẽ phải bộc lộ về một niềm tự hào. Vâng, một niềm tự hào lớn, vì chúng ta có một dàn nhạc với một nhạc trưởng tuyệt diệu...".
Ðó không chỉ là nhận xét của một người mà của nhiều người nghe. Một số nhạc sĩ nổi tiếng như Nguyễn Hữu Ba, Hùng Lân, Phạm Trọng Cầu..., những người đón nhận âm nhạc giao hưởng từ miền bắc vào một cách hân hoan, nồng nhiệt.
Nhạc sĩ Hùng Lân, người có nhiều tác phẩm sáng tác ở Sài Gòn trước ngày giải phóng tâm sự với nhạc trưởng Trọng Bằng: "Rất cảm mến anh sau mấy lần thưởng thức tài nghệ chỉ huy của anh, tôi vui mừng và hãnh diện cho nền âm nhạc giao hưởng nước ta. Tôi rất tiếc đã không được cùng anh em học hỏi và phát triển theo chiều hướng tốt đẹp đó..."
Các phóng viên BBC chưa kịp trở về nước còn ở lại Sài Gòn đã tìm gặp trực tiếp nhạc trưởng Trọng Bằng và nói: "... Lúc đầu khi chúng tôi nghe thấy âm nhạc Bethoven vang lên, cứ tưởng là bình thường từ một căn nhà nào đó, không ngờ là của Dàn nhạc giao hưởng từ Hà Nội vào và đang trình tấu trong Nhà hát thành phố. Các ông không chỉ có sức mạnh quân sự mà còn có cả sức mạnh của một nền văn hóa tiên tiến. Như vậy, các ông giành được chiến thắng là lẽ đương nhiên rồi...".
Thành công vang dội của Dàn nhạc giao hưởng Hà Nội tại Sài Gòn mùa hè 1975 đã làm nức lòng nhân dân cả hai miền nam, bắc. Một số cán bộ lãnh đạo T.Ư Cục miền nam, tướng lĩnh quân đội giải phóng đã hoan hỉ đến thăm chúc mừng các nghệ sĩ.
Ông Trần Bạch Ðằng đã ví dàn nhạc giao hưởng của ta như một "binh đoàn tên lửa" trên mặt trận văn nghệ, khẳng định tính ưu việt của nền âm nhạc bác học miền bắc XHCN.
Thượng tướng Hoàng Văn Thái sau khi cùng với tướng Trần Văn Trà, Trần Văn Phác dự buổi hòa nhạc đặc biệt dành cho quân đội đã nói một cách hóm hỉnh: "Vị tướng này (ý nói nhạc trưởng Trọng Bằng) chỉ đâu đánh đấy, các nhạc công răm rắp tuân theo lệnh, khác nào bộ đội ta tiến quân thần tốc, giải phóng hoàn toàn miền nam, thống nhất đất nước".
Những bó hoa, những nụ cười, những khuôn mặt rạng rỡ, những tràng vỗ tay tán thưởng dành cho nhạc trưởng Trọng Bằng - người đầu tiên chỉ huy dàn nhạc giao hưởng ở Sài Gòn trong ngày đầu giải phóng, và cho cả dàn nhạc - những nhạc công, nghệ sĩ tài giỏi. Tất cả trở thành một trong những kỷ niệm khó quên, kỷ niệm về những ngày hân hoan nước nhà thống nhất, kỳ vọng về sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của nền âm nhạc dân tộc và hiện đại nước nhà.
