Nhớ anh Hàm Châu, cây bút chuyên sâu về khoa học

Suốt gần 60 năm cầm bút, đồng chí đã viết hơn 2.600 bài báo và ký sự văn học bằng ba thứ tiếng Việt, Anh, Pháp. Đã xuất bản nhiều tập sách như: Hiếu học và tài năng, Người trí thức quê hương, Trái tim trong tuyết trắng, Đất Việt cuối trời xa, Những chân trời của tài năng và hàng chục tác phẩm tiếng Việt và tiếng Anh khác.

Là nhà báo kỳ cựu, nhiều năm tiếp xúc, gần gũi các nhà khoa học và trí thức đầu ngành Việt Nam từ những năm tháng chiến tranh cho đến nay, đồng chí Hàm Châu là người có nhiều thông tin và viết nhiều bài báo đặc sắc về những người làm khoa học thuộc nhiều lĩnh vực: Vật lý, triết học, toán học, giáo dục, y tế, văn học, nghệ thuật... cả ở trong nước và nước ngoài như: Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu, Phạm Ngọc Thạch, Lê Văn Thiêm, Nguyễn Văn Huyên, Hồ Đắc Di, Nguyễn Khắc Viện, Đỗ Nhuận, Trần Thanh Vân, Trịnh Xuân Thuận, v.v.

Đặc biệt, hai tập sách đồ sộ xuất bản gần đây là: Trí thức tinh hoa Việt Nam đương đại - một số chân dung dày 1.218 trang khổ lớn (NXB Trẻ - 2014) và Ánh sáng nhân văn trong thế giới các nhà vật lý, ký sự văn học 800 trang (NXB Thế giới - 2016) có tiếng vang rộng rãi trong đông đảo bạn đọc và giới trí thức.

56 gương mặt bác học được giới thiệu trong tập sách Trí thức tinh hoa Việt Nam đương đại - một số chân dung cho thấy rõ những quan sát kỹ lưỡng của tác giả để có những nhận xét rất chính xác về các nhân vật được thể hiện. Nhà văn hóa Hữu Ngọc đánh giá: "... Các vị trí thức đề cập trong sách này đều là chứng nhân và tác nhân của thời đại. Cuốn sách gây nên niềm tự hào và niềm tin vào dân tộc cho tất cả người Việt trong và ngoài nước, đồng thời nêu những gương sáng cho các thế hệ trẻ và mai sau". PGS, TS Vũ Quang Hào viết: "... Hàm Châu trở thành cây bút đi tiên phong, chuyên sâu về thể loại khó khăn này và hiện thời chưa có nhà báo nào đứng được vào vị trí đó".

Tập sách thứ hai, Ánh sáng nhân văn trong thế giới các nhà vật lý. Là cây bút chuyên khắc tạc chân dung nhiều nhà trí thức tinh hoa đương đại của nước ta trong nhiều lĩnh vực, tuy nhiên "Mảnh đất" mà tác giả "cày xới" nhiều nhất vẫn là về những nhà vật lý, những hội nghị vật lý quốc gia và quốc tế. Dù viết về các nhà vật lý, tác giả vẫn "mong hướng tới công chúng rộng hơn, chứ không riêng những ai có "hành trang vật lý". Do vậy, tác giả không dẫn ra những định nghĩa sẵn có trong sách giáo khoa do chúng gắn chặt quá với nhiều biểu thức toán học khó hiểu, mà dần dà, rả rích lý giải những khái niệm vật lý "cao siêu" ấy cũng như kể lại một cách tự nhiên, dung dị về hàng trăm nhà vật lý thuộc nhiều quốc tịch khác nhau, những con người dịu dàng nghiêm khắc, "khó tính" trong khoa học nhưng lại "hiền khô trong đời thường, giàu chất nhân văn và nhân ái, xa lạ với thói tư thù, ghen ghét, tìm "lẽ sống" trong việc nhen nhóm hiềm khích, hận thù và chia rẽ giữa các màu da, chủng tộc, tôn giáo, hệ tư tưởng...". Chủ nghĩa nhân văn chính là tư tưởng xuyên suốt cuốn sách.

Rất tiếc, cuốn sách vừa mới phát hành thì tác giả qua đời. Chắc chắn sách cũng sẽ được đón nhận như bao cuốn sách rất hấp dẫn, bổ ích của anh.

Đồng chí Hàm Châu đã nhận được nhiều giải thưởng báo chí và văn học: Giải chính thức thể Ký của Hội Nhà văn Hà Nội, năm 1971; Giải nhất báo chí toàn quốc, năm 1972; Giải nhì cuộc thi Ký văn học "Chân dung người đương thời" do Hội Nhà văn Việt Nam và Báo Sài Gòn Giải phóng tổ chức, năm 2009; Giải nhì cuộc thi viết về Nhân tố mới ... tại Hồ Chí Minh do Ban Tuyên giáo Trung ương và NXB Dân Trí tổ chức, năm 2013; và nhiều Huân chương, Huy chương cao quý: Huân chương Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước hạng nhì, Huân chương Lao động hạng ba, các Huy chương: Vì thế hệ trẻ, Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam, Vì sự nghiệp khuyến học Việt Nam...

Vừa mới dự cuộc hội nghị khoa học quốc tế ở TP Quy Nhơn (Bình Định) đầu tháng 7, trở về Hà Nội, đồng chí Hàm Châu lâm bệnh, đột ngột từ trần tại nhà riêng, khiến nhiều người hết sức bất ngờ, để lại niềm tiếc thương sâu xa trong lòng người thân, đồng chí, đồng nghiệp và bạn đọc.

Xin ghi lại đôi câu đối tặng anh nhân dịp anh vừa ra mắt bạn đọc cuốn sách cuối cùng Ánh sáng nhân văn trong thế giới các nhà vật lý:

Rừng khoa học xông pha, tô điểm tinh hoa dân tộc

Biển văn chương lặn lội, tôn vinh trí tuệ danh nhân.