Hiện, hoạt động ươm tạo doanh nghiệp KH và CN tại Việt Nam đang nhận được sự hưởng ứng đông đảo của nhiều bạn trẻ, nhà đầu tư. Các quỹ đầu tư mạo hiểm nước ngoài cũng đang nhìn nhận Việt Nam là địa chỉ đầy tiềm năng đầu tư doanh nghiệp KH và CN, có thể thu được nguồn lợi lớn từ việc ươm tạo cũng như hỗ trợ doanh nghiệp KH và CN khởi nghiệp. Theo thống kê của Cục Phát triển thị trường doanh nghiệp KH và CN năm 2014, Việt Nam có gần 50 cơ sở vườn ươm bao gồm cả khu vực tư nhân. Các loại hình vườn ươm công lập tại Việt Nam hiện nay hầu hết được hình thành từ các trường đại học, địa phương và đang hoạt động không mấy hiệu quả. Một thực tế tại vườn ươm doanh nghiệp công nghệ cao Hòa Lạc, cho dù được đầu tư hàng trăm tỷ đồng để giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp, nhưng khả năng hỗ trợ, phát triển kết quả nghiên cứu thành sản phẩm và thương mại hóa lại gặp nhiều khó khăn. Hầu hết các doanh nghiệp sau khi kết thúc quá trình ươm tạo thường phải “tự bơi” để tiếp tục theo đuổi những nghiên cứu sáng tạo của mình. Giám đốc Công ty TNHH Y sinh Hòa Lạc Phan Ngọc Minh cho biết, việc thương mại hóa sản phẩm do không có vốn đầu tư cho sản xuất cho nên đang gặp rất nhiều khó khăn. Trong khi đó, vườn ươm doanh nghiệp công nghệ cao Hòa Lạc lại không có khả năng hỗ trợ phát triển các kết quả nghiên cứu, do đó công ty phải chủ động phối hợp với những doanh nghiệp dược bên ngoài để tự hoàn thành nghiên cứu và đưa sản phẩm ra thị trường. Đây cũng là nguyên nhân chính của nhiều doanh nghiệp đang nằm tại các khu vườn ươm doanh nghiệp KH và CN trên cả nước. Nhiều doanh nghiệp, cộng đồng khởi nghiệp đã nhìn thấy lợi ích cho nên tự giác xây dựng, ươm tạo đang diễn ra tại nhiều tỉnh, thành phố. Nhưng đây vẫn chỉ là các hoạt động tự phát, chưa bài bản, quy củ và phát huy được hiệu quả của các vườn ươm.
Cục trưởng Phát triển thị trường doanh nghiệp KH và CN Phạm Hồng Quất cho rằng, khó khăn nhất trong xây dựng mô hình vườn ươm doanh nghiệp KH và CN là tạo được một “hệ sinh thái” cho các doanh nghiệp ươm tạo. Tại đây phải có các nhà tư vấn kinh doanh, người truyền đạt bí quyết, kết nối với cộng đồng, thị trường quốc tế, “vốn mồi” của Nhà nước... Điều quan trọng là các doanh nghiệp cần được giúp đỡ để thu hút các nguồn vốn đầu tư từ bên ngoài, được giới thiệu những mô hình mới, chuỗi giá trị mà quốc tế đang cần. Do đó, để xây dựng hệ thống vườn ươm, Nhà nước nên có một cơ chế, chính sách đầu tư về vốn riêng biệt. Cơ chế quản lý vốn phải hợp với nguồn vốn của xã hội, của tư nhân và các quỹ đầu tư mạo hiểm thì mới có “hệ sinh thái” tốt cho vườn ươm vươn tầm quốc tế. Ngoài ra, nếu Việt Nam không có một “hệ sinh thái” tốt, “dòng chảy chất xám” doanh nhân công nghệ thành đạt sẽ chuyển hướng tìm môi trường phù hợp khác. Tại Thung lũng Silicon có nhiều bạn trẻ Việt Nam đã thành công, đã có nguồn vốn hàng triệu USD trong thời gian rất ngắn. Nhưng thường có xuất phát điểm từ những vườm ươm của Ô-xtrây-li-a, Xin-ga-po, Hoa Kỳ… rồi đến Silicon.
Theo Chiến lược phát triển KH và CN đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, đến năm 2020, cả nước sẽ có 5.000 doanh nghiệp KH và CN. Nhưng cho đến nay, Việt Nam mới đang bắt đầu phát triển mô hình Thung lũng Silicon, đón nhận những sản phẩm tương đối tốt có đầu ra từ các vườn ươm tập trung và không tập trung, giới thiệu với các nhà đầu tư quốc tế. Nhưng để phát triển thành một “hệ sinh thái” ươm tạo doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn, nếu không chăm sóc thì rất ít có khả năng “sống sót”. Đây sẽ là mục tiêu “bất khả thi” nếu như không xây dựng được một “hệ sinh thái” tốt cho vườn ươm khởi nghiệp cũng như hậu ươm tạo. Theo ông Phan Ngọc Minh, Nhà nước cần phải tạo được một hành lang pháp lý thuận lợi, xây dựng được quỹ hạt giống (vốn mồi), xã hội hóa hoạt động ươm tạo và khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư hơn nữa cho hoạt động ươm tạo doanh nghiệp KH và CN; có chính sách hỗ trợ xây dựng hệ thống quản lý; cho phép các doanh nghiệp, viện, trường liên kết để thành lập quỹ phát triển KH và CN chung… Các chuyên gia cho rằng, hiện nay việc hình thành các doanh nghiệp KH và CN chỉ đang trông chờ vào việc chuyển đổi các tổ chức công lập sang cơ chế tự chủ hoặc trở thành doanh nghiệp KH và CN. Nhưng thực tế điều đó còn gặp nhiều khó khăn do có những “rào cản” về mặt tư duy, tâm lý, ngại thất bại, khi đưa kết quả nghiên cứu vào sản xuất và đời sống. Có thể có sản phẩm tốt nhưng không tìm được nhóm khởi nghiệp tốt cũng không thể biến thành sản phẩm có giá trị thương mại. Cần đẩy mạnh hơn nữa việc hình thành và phát triển các doanh nghiệp ngoài khu vực công lập và vai trò hỗ trợ, cơ chế vận hành cũng phải tham khảo mô hình khu vực tư nhân của các nước đã làm, kể cả các chương trình mang tính hỗ trợ của Chính phủ. Ngoài ra, sự tham gia của các quỹ đầu tư mạo hiểm cũng là điều kiện để được thừa nhận ở phạm vi quốc tế.
Đề cập việc phát triển mô hình vườn ươm doanh nghiệp KH và CN, đồng chí Phạm Hồng Quất cho rằng, nên xây dựng một chương trình tổng thể có quy mô quốc gia, tạo một “hệ sinh thái” khởi nghiệp. Qua đó, có thể kêu gọi, hỗ trợ tất cả các chủ thể vào cùng một “sân chơi”, cùng chia sẻ lợi ích, được đầu tư một cách minh bạch, sòng phẳng và đều có cơ chế phân chia thu nhập đúng đắn. Như vậy mới tạo ra động lực bên trong giúp cho đối tượng mình ươm tạo, cũng như những người tham gia vào chuỗi ươm tạo ấy có thể thành công. Qua đó sẽ thấy được lợi ích và môi trường đó sẽ quyết định sự cạnh tranh của KH và CN Việt Nam trong khu vực và thế giới trên quy mô quốc tế. Ngoài ra, trên thực tế, một số chính sách hiện nay đã không thành công trong việc khuyến khích sự thành lập và sự tăng trưởng của các vườn ươm doanh nghiệp KH và CN. Do đó, Bộ KH và CN đang khởi động dự án Hỗ trợ xây dựng chính sách đổi mới và phát triển, xây dựng các vườn ươm KH và CN (BIPP), qua đó tạo môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp KH và CN vừa và nhỏ nhờ khung pháp lý được cải thiện. Dự án BIPP sẽ hỗ trợ Bộ KH và CN xây dựng một mạng lưới các nhà đầu tư nhà nước, tư nhân và nhà tài trợ để làm tăng nguồn lực sẵn có cho một loạt các đầu tư thương mại.
