Nhà văn Từ Bích Hoàng gắn bó cuộc đời với báo chí và văn học cách mạng Việt Nam

LTS - Ðại tá nhà văn Từ Bích Hoàng, tên thật là Trần Văn Hồng, sinh năm 1922, đã tạ thế ngày 23-1-2010 tại Hà Nội. Trong cuộc đời cầm súng và cầm bút của mình, ông là một phóng viên mặt trận giàu nhiệt huyết của báo Vệ quốc quân - tiền thân của báo Quân đội Nhân dân ngày nay, đồng thời là một biên tập viên sáng lập, một cán bộ phụ trách có uy tín của Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Trong sự trưởng thành của nhiều nhà văn - chiến sĩ ở Việt Nam, Từ Bích Hoàng vừa là người đỡ đầu nghề nghiệp, vừa là tấm gương về lòng nhân ái và tình người. Chúng tôi xin giới thiệu hồi ức của nhà văn Trung Trung Ðỉnh như là nén tâm hương tưởng nhớ một nhà văn đã gắn bó cuộc đời với báo chí và văn học nước nhà từ những ngày đầu của cách mạng.

Tôi được nhà văn Nguyễn Trí Huân dẫn dến thăm nhà bác Từ Bích Hoàng vào lúc bác chưa về nghỉ hưu và tôi thì cũng chưa có dấu hiệu gì để "lọt vào mắt" các nhà văn lãnh đạo ở Tạp chí Văn nghệ Quân đội, trong đó có bác. Bác Hoàng lúc ấy không nổi tiếng về văn chương mà nổi tiếng là người hiền lành, người lãnh đạo văn nghệ tài tình và theo như nhà văn Nguyễn Trí Huân truyền đạt lại cho tôi, thì bác Hoàng là người tốt cả từ trong ý nghĩ tốt ra đến hành động. Cái thời người tốt việc tốt thì nhiều mà đời sống khó khăn cũng lắm, nhiều anh em nhà văn quân đội hễ cứ nói đến bác Hoàng thì đều gọi bác một cách thân yêu là "cụ Từ", hàm ý là người trông coi "đền", cái "ngôi đền văn chương" ở số 4 phố Lý Nam Ðế - Hà Nội, một thời là trung tâm, là điểm hẹn của các nhà văn trong và ngoài quân đội từ Nam ra Bắc, mà bác Từ Bích Hoàng và nhà thơ Vũ Cao là hai nhà lãnh đạo gạo cội. Nhà thơ Vũ Cao là một người phóng khoáng tài hoa nổi tiếng với bài thơ Núi đôi, còn bác Hoàng là người lặng lẽ cần mẫn, tỉ mỉ và chu đáo, chu đáo đến mức mọi người đều coi đó là một tấm gương mẫu mực về tình cảm và đạo đức, một "Người Hiền".

Hồi ấy mỗi lần đến nhà bác Từ Bích Hoàng hay đến Tạp chí Văn nghệ Quân đội chơi, bao giờ tôi cũng thấy có nhà thơ Vũ Cao với tiếng cười sảng khoái và giọng nói nhỏ nhẹ, nụ cười ấm áp hiền lành của bác Hoàng. Tôi có cảm giác hai con người này sinh ra là để sống và làm việc ở bên nhau và dường như cả ngôi nhà số 4 Lý Nam Ðế với những nhà văn nổi tiếng như Nguyễn Ngọc Tấn (Nguyễn Thi), Thanh Tịnh, Nhị Ca, Nguyễn Minh Châu, Nguyên Ngọc, Nguyễn Khải, Hải Hồ, Hồ Phương, Thu Bồn, Bùi Minh Quốc, Nguyễn Chí Trung, Thanh Quế, Xuân Thiều, Nguyễn Trọng Oánh, Xuân Sách, Triệu Bôn, Ngô Thảo, Phạm Ngọc Cảnh, Nguyễn Thị Như Trang, Anh Ngọc, Nam Hà, Lê Lựu, Vương Trọng, Vương Trí Nhàn, lớp sau này, sau khóa I Trường viết văn Nguyễn Du là Hữu Thỉnh, Nguyễn Trí Huân, Chu Lai, Nguyễn Ðức Mậu, Khuất Quang Thụy... cũng vậy. Có thể nói, đó là một đội hình toàn những nhân vật lừng danh, họ làm việc và đi đi về về khắp các nẻo đường Tổ quốc, nhưng tôi vẫn thấy hình như họ không thể thiếu được bóng dáng và giọng nói, nụ cười của hai "nhà lãnh đạo" (kể cả khi họ đã về hưu). Mà hai "nhà lãnh đạo" này lại lãnh đạo với một phương châm cũng nổi tiếng thật như đùa, đùa như thật, ấy là "không lãnh đạo gì cả". Nhà thơ Vũ Cao và nhà văn Từ Bích Hoàng đến các cán bộ đáng kính trọng như anh Doãn Trung và chị Ðịnh, anh Hồ lái xe, là những cán bộ hành chính mẫn cán nhất đời mà tôi được biết. Họ tạo nên một ê-kíp tuyệt vời. Họ sống và làm việc tất cả vì các nhà văn và có thể nói, bác Hoàng là người quán xuyến và là người đứng mũi chịu sào "giải quyết" không biết bao nhiêu là chuyện "phức tạp" mà giới văn nghệ không lúc nào không có. Chuyện "phức tạp" đến đâu bác Hoàng cũng "giải quyết" một cách giản dị, trong ấm ngoài êm, trên hài lòng, dưới thỏa mãn, đẹp đẽ tình người không chê vào đâu được. Như Ðại tá nhà phê bình văn học Ngô Vĩnh Bình đã từng viết: "Thiếu tướng Dũng Hà, nguyên Tổng Biên tập Văn nghệ Quân đội bồi hồi kể, năm 1958 khi còn là một cán bộ quân chính ở Sư đoàn 316 đóng quân tại Ðiện Biên ông "ti toe" viết một truyện ngắn gửi về Văn nghệ Quân đội. Chỉ ít ngày sau, ông nhận được thư của Từ Bích Hoàng. Thư viết tòa soạn hoan nghênh một cán bộ quân chính mà cũng tham gia viết văn... và cho đến giờ Dũng Hà còn nhớ vẻ băn khoăn của Từ Bích Hoàng trong lần gặp đầu tiên khi nói truyện ngắn không sử dụng được. Còn nhà văn Lê Lựu thì nhớ mãi bức thư "dài hơn ba trang giấy với những lời lẽ ân cần như cha dặn dò con, thầy giáo dạy học trò, anh chị bảo ban em, hai đồng chí tâm tình với nhau", mặc dù truyện ngắn có tên Tôi định trốn... chưa dùng được! Sau này khi đã về đầu quân cho Văn nghệ Quân đội, Lê Lựu có dịp thưa với "đồng chí Bí thư chi bộ suốt đời" họ Từ về những bức tâm thư năm nào, trong đó có chuyện "6 yếu tố của một bản tin", Từ chỉ cười "Thế á, thế thì tôi có lỗi quá!". Viết về những năm còn ở "nhà số 4", Văn Thảo Nguyên bảo đó là thời đi "học đạo" các ông Vũ Cao, Từ Bích Hoàng. Thu Bồn thì ví Vũ Cao như một Ðạt-la Lạt-ma chịu chơi, còn Từ Bích Hoàng như sư ở chùa Cổ Lễ "nhỏ nhẹ mà tinh tế thường chăm sóc đời sống tình cảm của chúng tôi, anh em thường gọi anh là ông Từ Bi Hồng"...

Ở ngôi nhà số 4 Lý Nam Ðế qua nhiều thế hệ nhà văn, mỗi lần nhắc đến nhà văn Từ Bích Hoàng thì thảy đều trầm trồ với một tình cảm trân trọng và thân thương, ấm áp và gần gũi. Bây giờ bác Hoàng đã đi xa. Bác đi theo đúng quy luật "sinh, lão, bệnh, tử" mà giời đất đã ban tặng. Nói thì nói thế mà sao tôi vẫn không hề thấy vắng bóng bác, bác đang rót nước cho tôi, đang hỏi han tôi và bác đang chia sẻ với tôi những chuyện thường ngày ở trên cõi nhân gian này...

TRUNG TRUNG ÐỈNH