Người thổi hồn vào cây dừa

Từ nhỏ, nghệ nhân Võ Văn Bá đã đam mê học hỏi và nghiên cứu âm nhạc truyền thống. Ông được cha truyền lại kiến thức âm nhạc tài tử và học từ lớp đàn anh đi trước trong Đoàn Văn công Giải phóng nên đã thành thục và diễn tấu được bài bản nhạc lễ qua nhiều loại nhạc cụ khác nhau.

Nghệ nhân Võ Văn Bá biểu diễn cây đàn cò bằng gỗ dừa đạt kỷ lục Guinness Việt Nam.

Ở Bến Tre, gỗ dừa làm được nhiều thứ, nhưng chưa ai làm nhạc cụ. Từ đó, tôi nghiên cứu làm đàn từ cây dừa như là cách mình “nhớ ơn” loại cây này. Năm 2011, tôi cùng người bạn của mình là họa sĩ Lê Dân (đưa ra ý tưởng) bắt đầu chế tác bộ nhạc cụ bằng dừa. Bộ nhạc cụ này được mang đi trình diễn tại Lễ hội Dừa tỉnh Bến Tre năm 2012; Festival Đờn ca tài tử Nam Bộ ở Bạc Liêu năm 2014 và Lễ hội ở Bình Dương năm 2017…

Nghệ nhân Võ Văn Bá

Năm 1960, khi mới 18 tuổi, ông tiếp xúc với nghệ nhân chế tác đờn cò bằng chất liệu tre, rồi được lên Sài Gòn học Trường Công nghệ điện tử và Vô tuyến.

Từ đó, đã thôi thúc ông ấp ủ ý tưởng sáng tạo trong việc sử dụng nguyên liệu dừa để chế tác các loại nhạc cụ dân tộc truyền thống, tài tử, cổ nhạc… nhưng sau cùng vẫn chưa thực hiện được.

Lý giải cho việc đưa ra ý tưởng chọn gỗ dừa làm nhạc cụ, họa sĩ Lê Dân cho biết: “Ngày xưa, trong thời chiến, mỗi lần chạy giặc, nhạc cụ của Đoàn văn công cái cong, cái gãy. Thế là mọi người nghĩ cách sửa lại để tối biểu diễn. Riêng những lần đàn sến, đàn kìm bị gãy, vì không có gỗ đặc dụng để thay nên ông lấy đại khúc gỗ dừa đục đẽo, mài giũa để thay thế nhưng âm thanh vẫn rất hay, vẫn được nhiều người khen ngợi”.

Nghệ nhân Võ Văn Bá (phải) cùng họa sĩ Lê Dân biểu diễn nhạc cụ bằng chất liệu gỗ dừa.

Để có những nhạc cụ như đàn cò, đàn gáo, đàn kìm, đàn nhị, đàn tranh, đàn bầu..., họa sĩ Lê Dân cùng nghệ nhân Võ Văn Bá đã chọn gỗ dừa có tuổi thọ từ 30 đến 50 năm, thậm chí có cây lên 80 năm.

Nhạc cụ đầu tiên được hai ông chế tạo thành công lúc bấy giờ là đàn nhị (đàn cò) và đàn gáo tiếp đó là đàn kìm. Tuy nhiên, vì gỗ dừa cứng, khó có thể uốn cong nên gặp nhiều khó khăn, vì thế đòi hỏi người chế tác phải tỉ mỉ.

Sau quá trình mày mò nghiên cứu, cây đàn kìm tạo được âm thanh to hơn và tiếng ngân vang hơn không thua gì so với các cây đàn làm bằng loại gỗ khác.

Những nhạc cụ bằng gỗ dừa độc, lạ của nghệ nhân Võ Văn Bá.

Ông Bá kể: “Khoảng năm 2012, khi đi tìm cây dừa để chế tác nhạc cụ tại địa phương, tôi vô tình thấy trong vườn của một hộ dân sót lại thân dừa già thích hợp làm đàn cò. Tôi hỏi mua nhưng người này vui vẻ tặng để tôi làm nhạc cụ. Vì thân dừa già và nặng không thể khiêng về nhà để gia công, tôi sử dụng lá chuối để che tạm tại gốc dừa rồi tiến hành đục đẽo thân dừa từ từ”.

Nhạc cụ hình bản đồ Việt Nam của nghệ nhân Võ Văn Bá.

Thời gian làm đàn cò này trong hai tháng nên ông sống và sinh hoạt dưới mái che tạm và kiên trì thực hiện công việc của mình. Khi thân dừa nhẹ hơn do được móc hết phần ruột, ông nhờ những thanh niên cùng xóm khiêng về nhà.

Ông tiếp tục đục đẽo, bào cho thân dừa mỏng ra, từng bước hoàn tất cây đàn cò đại có một không hai ở Việt Nam. Hiện tại, trong ba loại nhạc cụ có kích thước lớn thì cây đàn cò được ông yêu thích nhất vì loại nhạc cụ này thường mang đi biểu diễn tại các lễ hội lớn khắp cả nước. Các loại nhạc cụ khác có kích thước vừa thì ông thường sử dụng trong các buổi giao lưu đàn ca tài tử.

Những em học sinh rất thích tìm hiểu nhạc cụ bằng gỗ dừa.

Mới đây, ông đã bỏ ra 45 ngày để chế tạo cây đàn bầu hình bản đồ Việt Nam để thể hiện tình yêu của mình đối với quê hương, đất nước.

Ý tưởng ban đầu xuất phát từ tình yêu quê hương đất nước, muốn khẳng định chủ quyền lãnh thổ quốc gia nên tôi chọn làm đàn bầu hình bản đồ nước Việt Nam. Đặc biệt, trên đàn còn thể hiện rõ quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là của Việt Nam với hình chữ S chạy dài từ tỉnh Hà Giang đến mũi Cà Mau.

Nghệ nhân Võ Văn Bá

Từ đôi bàn tay khéo léo và khối óc sáng tạo, sự kiên trì nghiên cứu cùng tình yêu quê hương sâu sắc ông Bá đã thể hiện niềm đam mê của mình để tạo nên bộ nhạc cụ dừa có một không hai.

Mới đây, những tác phẩm nghệ thuật độc đáo với gần 200 hình ảnh, hiện vật, tư liệu về ông được trưng bày tại bảo tàng tỉnh Bến Tre.

Thông qua trưng bày nhằm giới thiệu về quá trình chế tác nhạc cụ dừa, những kỷ lục nhạc cụ dừa vô cùng độc đáo của Bến Tre.

Điều đặc biệt, dù bỏ ra rất nhiều công sức để chế tạo ra những bộ nhạc cụ dừa nhưng ông rất vui vẻ biếu tặng bạn bè, du khách thật sự biết quý trọng bộ nhạc cụ truyền thống như là cách giới thiệu hình ảnh, con người Bến Tre.

Nghệ nhân dân gian Võ Văn Bá đã thổi hồn vào cây dừa để tạo nên những nhạc cụ âm nhạc mang đậm tính truyền thống Việt Nam, giúp lan tỏa nét văn hóa đặc sắc của địa phương đến cộng đồng nghệ thuật và công chúng đam mê nghệ thuật. Đến nay, nghệ nhân đã sáng chế ra hàng trăm nhạc cụ bằng gỗ dừa, mo nan dừa, gáo dừa mà mỗi nhạc cụ đều mang đậm nét chấm phá, riêng biệt hòa chung âm vang âm nhạc truyền thống dân tộc. Từ đó, tạo ra những sản phẩm vừa có giá trị về vật chất, tinh thần và là một sản phẩm du lịch vô cùng độc đáo để giới thiệu đến với du khách gần xa.

Nguyễn Thị Ngọc Dung, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bến Tre

Khách du lịch cũng rất thích tham quan nơi trưng bày nhạc cụ dừa của nghệ nhân Võ Văn Bá.

Ở cái tuổi ngoài 80, nghệ nhân Võ Văn Bá rất vui mừng khi đã có khách du lịch ở 11 nước: Mỹ, Anh, Pháp, Australia, Đức, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Lào, Ấn Độ,… đến tìm hiểu và có nhu cầu giao lưu về bộ nhạc cụ dừa. Trong đó, có hai ca sĩ Thụy Sĩ đến xin hát để ông đệm đàn bằng bộ nhạc cụ dừa. Ông sẵn sàng dạy đàn miễn phí và dạy chế tác các loại nhạc cụ bằng dừa để tiếp tục giữ nét văn hóa truyền thống của dân tộc.