Căn nhà trình tường của gia đình ông Củng Diu Hồ, ở thôn Chúng Trải, xã Phố Là không có tài sản gì đáng giá ngoài những tấm giấy khen về thành tích học tập của sáu người con treo kín tường. Ông Củng Diu Hồ bộc bạch: “Đời tôi ít chữ cho nên cuộc sống vất vả, thế nên dù không khá giả gì nhưng gia đình tôi cũng quyết tâm cho các con đến trường học chữ”. Quyết tâm của người cha nghèo là động lực cho sáu người con chăm chỉ học tập. Để rồi, anh chị đi trước nâng bước em sau, không chỉ học hết THPT mà lần lượt sáu người học lên trung cấp chuyên nghiệp (TCCN). Có thời điểm, gia đình ông nuôi ba con ăn học TCCN, cuộc sống ở quê nghèo vốn đã khó khăn lại càng trở nên túng bấn. Khó khăn là vậy, nhưng thấy các con ham học, ông không nản, ngoài sản xuất ruộng lúa nước, nương ngô để bảo đảm lương thực, vợ chồng ông Củng Diu Hồ làm đủ thứ việc cốt để kiếm thêm thu nhập, chắt chiu từng đồng gửi cho các con ăn học. Đến nay cả sáu người con của ông đều học xong TCCN và đã thoát ly gia đình đi làm cán bộ y tế, giáo viên, cán bộ xã, trong đó có hai người đã có bằng đại học.
Phó Chủ tịch Hội Khuyến học xã Phố Là Má Chỉnh Sính cho biết: “Không chỉ gia đình ông Củng Diu Hồ, ở thôn Chúng Trải còn rất nhiều gia đình, dòng họ hiếu học. Cả thôn có 35 hộ dân thì có gần 20 hộ gia đình được công nhận gia đình hiếu học, nổi bật trong số đó là gia đình ông Củng Chẩn Tráng, ông Cháng Mý Tề, ông Củng Phủ Sơn. Thôn có năm dòng họ thì có đến ba dòng họ hiếu học, gồm: Họ Củng, họ Ly và họ Cháng”.
Người Pu Péo đến đất Phố Là sinh sống từ mấy trăm năm nay, và sớm có tinh thần hiếu học. Mấy chục năm trước, việc đi học ở đây gặp nhiều khó khăn, phải đi bộ hàng chục cây số mới có trường ở xã Phố Bảng, vậy mà thôn vẫn có vài gia đình cho con đi học, sau này làm cán bộ huyện, cán bộ xã. Đó là tấm gương cho các thế hệ người Pu Péo noi theo.
Vào dịp cuối năm, người Pu Péo ở Chúng Trải tổ chức bữa cơm liên hoan gặp mặt các gia đình. Ngày đó, con em trong thôn dù đi làm ăn xa hay gần đều về gặp mặt, ôn lại truyền thống. Người có uy tín của đồng bào Pu Péo sẽ biểu dương những gia đình, dòng họ hiếu học, gương học sinh chăm ngoan, học giỏi. Chỉ biểu dương, động viên tinh thần và không có phần thưởng về vật chất, nhưng cũng đủ để khích lệ các gia đình động viên con em đến trường, khuyến khích con cháu phấn đấu vươn lên trong học tập. Trưởng thôn Chúng Trải, Củng Phủ Xuẩn cho biết: “Thôn cũng đặt ra hương ước, quy ước, nếu hộ gia đình nào không tự giác cho con em đi học, không vận động con em đi học chuyên cần, bị nhà trường phản ánh thì khi nhà có đám cưới, đám ma... bà con sẽ không tận tình đến giúp”.
Thầy giáo Vương Ngân Sơn, Hiệu trưởng Trường tiểu học xã Phố Là cho biết: Việc vận động học sinh đến trường và duy trì sĩ số học sinh ở các xã vùng cao luôn là vấn đề khó khăn. Tuy nhiên, với người dân tộc Pu Péo ở thôn Chúng Trải thì khác, các gia đình luôn có ý thức phối hợp với nhà trường vận động con em đến trường và đi học chuyên cần. Ngày đông giá rét hoặc trong thôn có đám ma, đám cưới, học sinh người Pu Péo vẫn đến trường đầy đủ. Tỷ lệ học sinh trong độ tuổi đến trường và đi học chuyên cần ở thôn Chúng Trải luôn đạt 100%. Qua đó, nhận thức của các em cũng nhanh hơn, nhất là việc học và nói tiếng phổ thông so với học sinh các dân tộc khác trên địa bàn.
Thế hệ đi trước là tấm gương cho thế hệ sau, cứ thế Chúng Trải trở thành điểm sáng về tinh thần hiếu học và là cái nôi tạo nguồn cán bộ người dân tộc thiểu số trên cao nguyên đá Đồng Văn. Theo thống kê của xã, hiện thôn có khoảng 30 người tốt nghiệp cao đẳng, đại học đã thoát ly gia đình đi làm cán bộ ở tỉnh, ở huyện với đủ ngành nghề, từ công an, bộ đội biên phòng cho đến bác sĩ, kỹ sư xây dựng…
Nhờ hiếu học, trình độ dân trí của người Pu Péo ở Phố Là được nâng cao. Có học có hơn, thôn Chúng Trải luôn đi đầu trong việc áp dụng tiến bộ khoa học vào sản xuất, chăn nuôi. Bà con nơi đây sớm đưa các giống ngô, lúa mới vào gieo trồng kết hợp với thâm canh, năng suất luôn đạt cao so với các thôn khác. Thôn hiện nay còn khoảng mười hộ nghèo theo tiêu chí mới, nhưng hộ nào cũng đủ lương thực ăn trong năm, không phải cứu đói lúc giáp hạt. Bà con cũng tích cực phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm để có thêm nguồn thu nhập.
Băn khoăn, trăn trở của người Pu Péo ở Phố Là hiện nay không phải là chuyện vận động học sinh đến trường, mà là vấn đề việc làm của con em mình sau khi học xong TCCN và cao đẳng, đại học. Đồng bào dân tộc Pu Péo mong muốn Đảng, Nhà nước quan tâm tạo điều kiện, bố trí việc làm cho con em các dân tộc sau khi tốt nghiệp ra trường để góp phần xóa đói, giảm nghèo bền vững.
